BfrqI aqy ivsLysL qOr qy pMjfbI iswiKaf jgq dy ivqI mfmilaF ivc sLfml
“qknIkI sMklpF” ivwcoN Jotf PMz df sMklp bhuq purfxf hY. ieMnF purfxf
ik iesdf Bfv awj-kwlH kuJ ivrly lokF nUM hI pqf hY. iesdy mOjUdf rUpF
aqy nFvF dy ies PMz nfl ieiqhfsk sMbMDF bfry qF iksy nUM kI pqf
hovygf[[[[
jdoN ieh sMklp iewk sMklp dy qOr qy AuWBrnF sLurU hoieaf, AudoN “srb
iswiKaf aiBafn” dy nF qy kyNdr qy rfj srkfrF vwloN jfrI gRFtf jF aMqr
rfsLtrI muwdrfkosL aqy ivsLv bYNk vwloN jfrI “kilafxkfrI krijLaF” df
iksy ny nF vI nhIN sI suixaF. AudoN qF skUlF dIaF sQfnk loVF dI pUrqI
leI hYlQ PMz, XUnIan PMz, pUar PMz, sports PMz aqy iblizMg PMz hI
huMdy sn jF iPr Jotf PMz huMdf sI.
Jotf PMz qoN Cuwt, AuWpr idwqy hor PMzF dy qF, skUlF ’c pVfHAux vfly
aiDafpkF aqy kMm krn vfly hor krmcfrIaF ny kyvl nF hI nhIN suxy hoey,
sgoN iehnF dy lyKy-joKy aqy ieiqhfs dI vI AuhnF nUM pUrI jfxkfrI hY.
pr ijwQoN qwk Jotf PMz dy nfmkrn aqy ieiqhfsk ipCokV df svfl hY iehdy
bfry AuhnF ivwcoN iksy nUM sLfied hI kuJ Xfd pqf hovygf.
eys ‘Jotf PMz’ dy sLurU hox qoN pihlF ‘ies dI BUimkf’ hyT ilKy anusfr
bMnHI jfxI sLurU hoeI’:
pSjfb dy iksy ipMz dy iewk srkfrI skUl ivwc tfhlI, jMz dy ruwKF aqy
kuJ hor inwk-suwk qoN ielfvf iewk itMzF vflf KUh sI. skUl ivwc jdoN
iksy nUM ipafs lgdI qF Auh KUh gyiVaf jFdf. aksr ieh kMm skUl dy bwcy
hI krdy. AuNJ bwicaF leI iehnUM gyVnF iewk idlcsp Kyz vI sI. Coty-vwzy
bwcy aksr hI ipafs lwgI hox dy jF iPr bUitaF nUM pfxI lfAux dy bhfnyN
AusnUM gyVx df luqPL lYx leI jFdy sn.
bysLk ieh iewk joKLm Biraf, aiq-Kqrnfk aqy BfrI qfkq dI mMg krdf kMm
sI qy jy ikqy bYV nUM, pfxI nfl BrIaF itMzF dy Bfr, pwuTI GuMmx qoN
rokx leI Psfieaf ‘kuwqf’, iksy kfrn inkl jfvy jF sLrfrq nfl kwZ idwqf
jfvy, qF gyVx vfly nUM byrok aqy qyjLI nfl pwuTI GuMmdI bYV krky ieho
ijhy JUty iml skdy sI jF iPr ieho ijhI swt lwg skdI sI jIhdf “suafd”,
‘ijs qn lfgy so hI jfny’ dI aKfAuq anusfr, AuhnUM hI pqY jIhdy ‘lwgI’
hovy.
pr jdoN ieh ‘kMm’ Bfv KUh gyVx df kMm imljul ky kIqf jFdf qF ieh ‘Kflf
jI df vfVf’ bx ky rih jFdf.
pr iml julky bwcy Aus “Kflf jI dy vfVy” ivwc Kyzdy rOlLf rwpf, cIk
ichfVf vI pfAuNdy, JyzF qy sLrfrqF vI krdy, aqy sLrfrq nfl Pisaf kuwqf
bhuqI vfr afpy hI kwZ idMdy qy puwTI aqy qyjL GuMmdI bYV dy nfl juVI
gfdIH dy shfry JUty lYNdy.
aijhy smyN skUl dy aiDafpkF df hyTlf sfh hyTF aqy Auqlf sfh AuqFh rih
jFdf aqy Auh ies hflq ivwc ibnF sfh ilaF lgBg dOV ky KUh kol afAuNdy
qy ieh XkIn krky hI sfh lYNdy ik ikqy iksy dy koeI swt Pyt qF nhIN
lwgI!
Pyr Auh inafixaF nUM polIaF ijhIaF iJVkF mfrdy qy AuhnF nUM ‘Kuwzy’
Bfv jmfqF vwl moVky, muV afpo afpxy kMm lwg jFdy.
pr iewk idn ijhVI gwl df AuhnF nUM zr sI……
[[[[[[[[Auh hox hI lwgI sI[[[[pr hoeI nhIN.
jy ikqy ho jFdI, qF iPr Aus skUl dy aiDafpk qF Cwzo sfry mulk dy
aiDafpkF nUM ‘iksy gwl df’, ijvyN ik AuhnF qoN bkOl mIzIaf, iblkul afs
rwKI jf skdI hY aqy injIkrn dI KulH ky hmfieq krn vfly mOjUdf smyN dy
bhuigxqI mIzIey df AuhnF bfry sQfpq aqy pRcwlq pRcfr vI hY, ‘koeI jvfb
nhIN’ sI afAuxf. AuhnF (aiDafpkF) qoN qF jy koeI inwkI ijhI Buwl vI ho
jfvy qF ievyN vrqfE krdy hn ijvyN ‘swq jnmF qwk nF AuWqrx vflf’ ibwlI
mfrn vrgf koeI pfp ho igaf hovy. pr hox dI sMBfvnF rwKx vflI ‘ieh gwl’
qF bhuq vwzI gwl sI!
‘ies gwl’ ny ibnF hoey AuhnF leI eyzI vwzI ibpqf KVIH kr idwqI ik ajy
qwk rfs nhIN afeI[[[[[[qy jy ikqy ho hI jFdI! rhy rwb df nF! qF-qF
swcIN muwcIN iehnF dIaF “swq pIVIHaF” vI lMG jfx `qy vI ‘hoeI gwl’ df
lyKf nhIN sI inwbVxf!
hoieaf ieh ik skUl ivwc bwcy KUh gyV rhy sn. GuMmdI bYV ivwc
‘twk-twk-twk’ krky jo ‘kuwqf’ AusnUM iswDI igVdI rihx leI muV-muV
zwkdf sI, Auh iksy ny kwiZaf nhIN sI blik afpxI QF qoN Aus idn afpy eI
iKsk igaf.
pfxI BrIaF itMzF qyjLI nfl puwTIaF GuMm geIaF, nfl hI AuhnF dy shfry
‘krm pRqIkrm dy isDFq qy aml kridaF’ bYV vI ibjlI dI qyjLI nfl puwTI
GuMmI. iesqoN pihlF ik Auhdy nfl juVI gfdIH AuWQy ‘KUh gyVdy’ CohrF
ivwcoN iksy nUM afpxI lpyt ivwc lYNdI, AuhnF ivwcoN iksy dI tMg-bFh jF
mUMh-isr BMn suwtdI aqy sfrI Aumr leI apMg bxf CwzdI, AusqoN vI qyjLI
aqy cusqI qoN kMm lYNdy hoey Cohr, CflF mfrky pfsy ht gey.
pr iPr vI iewk awDy df igwtf Cfl mfrn aqy igrn nfl moc Kf igaf aqy……
pr jo nhIN hoieaf Ausdy BivwK ivwc kdy hox dI sMBfvnf dI icMqf ivwcoN,
pScfieq/ swQ juVI. mIzIey dy rMg ibrMgy cYnlF vFgUM ijMnyN mUMh EnIaF
gwlF. pRBfv vjoN skUl dy aiDafpkF ivwcoN bhuqy aprfD BfvnF nfl gRsy
hoey aqy buwq bxy bYTy hoey ieh gwlF sux rhy sn. EQy skUl dy ivhVy
ivwc bYTf hr koeI iewk qoN iewk cVHq gwl kr irhf sI aqy awj kwlH dy
srkfrI mfnqf pRfpq “iswiKaf sLfsqRIaF jF aiDkfrIaF” dI qrFH afpxI
ivsLysLwgqf df pRgtfvf krn df koeI vI mOkf nhIN sI guaf irhf.
iesdy bfvjUd “KUh gyVy qF kOx gyVy” df suafl AuWQy bYTy lokF AuWprlI
iPLjLf ivwc inrAuWqr mMzrfAuNdf irhf. qy ijvNy cUhy qy ibwlI vflI
khfxI ivwc ibwlI dy glL twlI bMnHx df PYslf krn vfly cUhy ies suafl ik
“ibwlI dy glL twlI bMnyH qF bMnyH kOx?” nUM lYky socF ivwc pY jFdy hn,
AuWQy vI iewk vfrI qF cuwp hI Cf geI. pr Aus khfxI aqy ies khfxI ivwc
keI Prk hn:
o ies ‘khfxI’ ivwc iekwTy hoky mIitMg krn vfly cUhy nhIN blik ‘mnuwK’
sn.
o ijsdy glL twlI bMnIH jfxI sI Auh koeI ibwlI nhIN sgoN sfzy skUlF dI
Auh pUrI dI pUrI ‘Kqrnfk pRikiraf’ (ijs ivwc bwcy kuJ ‘iswKdy’ sn aqy
aiDafpk kuJ ‘isKfAuNdy’ hn) dI pRqIinDqf krdI KUh gyVx dI pRikiraf sI.
o ies khfxI ivwc BfvyN ik ‘ivcfr crcf’ ivwc sLfml hoey hr mnuwK ny
‘ibwlI dy glL twlI bMnHx’ sMbMDI koeI injI ijLMmyvfrI lYx qoN cUihaF
dI qrFH hI ienkfr kIqf pr aijhI siQqI ivwc bYTk ‘by-nqIjf nhIN inwklI’
sgoN bVI sPLfeI aqy sPlqfpUrvk ZMg nfl afpxI ijLmyNvfrI srb sMmqI nfl
iksy ‘qIjy purK’ dy moZy AuWpr suwt idwqI geI[[[[[[[[
---------
[[[[[[[[[[[‘qIjy purK’, Bfv pMcfieq vwloN anudfinq Joty, dy skULl ivwc
vVidaF hI sB nUM ieh aihsfs hoieaf ik Auh koeI afm Jotf nhIN sI aqy nf
hI Auh inrf Jotf hI sI sgoN Auh skUl dI hor sfrI sMpwqI df mhwqvpUrn
ihwsf sI.
‘ies Joty df vI BivwK ivwc srkfrI qOr AuWqy lyKf ilaf jf skdf hY,
aiDafpk jF bwcy qF skUl ivwc afAuNdy jFdy rihMdy hn pr ies Joty ny qF
afAux vfly ikMnyN hI sfl ies skUl dI “syvf krnI” hY Bfv iewQy hI
ijAUxf aqy mrnf hY’, ies iPLkr nfl Joty dy pUry vyrvy skUl pRfprtI
rijstr ivwc drjL krny bwicaF dy vyrivaF aqy hor sMpwqI dy vyrivaF
nfloN vI vwD jLrUrI smJy gey jo ik hyT ilKy anusfr bfkfiedf drjL kIqy
gey:
lVI nM : [[[[[[[[[[[[[
ibl nM[ aqy imqI : inwl (vyKo ivsLysL kQn)
muZlf bkfieaf : koeI nhIN
pRfpq sMpwqI df nfm aqy hor vyrvf : iewk Jotf, nsl dysI, rMg kflLf,
ijsdI Aumr[[[ sfl hY, AucfeI[[[[hY, Bfr[[[hY, insLfnI pUMC df cOr
icwtf hY[[[[[[ afid afid.
joV :iewk Jotf, nsl dysI, rMg kflLf, ijsdI Aumr[[[ sfl hY,
AucfeI[[[[hY, Bfr[[[hY, insLfnI pUMC df cOr icwtf hY[[[[[[ afid afid.
jfrI krnf: mfqrf : iewk Jotf, nsl dysI, rMg kflLf, ijsdI Aumr[[[ sfl
hY, AucfeI[[[[hY, Bfr[[[hY, insLfnI pUMC df cOr icwtf hY[[[[[[ afid
afid.
: ijsnUM jfrI kIqf : [[[[[[[[[[[[[[[
aMqm bkfieaf : koeI nhIN
jfrI krqf dy hsqfKr : [[[[[[[[[[[[[[[[
pRfpq krqf dy hsqfKr : [[[[[[[[[[[[[[[[
ivsLysL kQn : ieh Jotf sLRI nMd rfm spuwqr hrIcMd vwloN gRfm pMcfieq
rfhIN dfn ivwc idwqf igaf. ies krky iesdf koeI ibl
nhIN hY.
Joty dy afAux nfl KUh gyVx df kMm skUl dy bwicaF dy hwQoN inwkl ky
Joty dI DOx AuWqy jf ipaf. bwicaF dy hwQ ivwc qF hux kyvl AusnUM ihwkx
leI bFs dI prfxI hI huMdI sI aqy KUh gyVx dy luqPL dy nfl-nfl Auh hux
Joty nUM ihwkx df luqPL vI lYNdy sn. pr hux Auh gfdIH nfl lmk ky JUty
nhIN sI lY skdy. AuhdI QfvyN AuhnF ivwcoN bhuqy sLrfrqI bwcy Joty dI
ipwT AuWqy jf cVHdy sn. KUh dy nyVy rOlf rwpf cIk ichfVf pihlF nfloN
vI BfvyN vwD pYNdf sI pr hux Gwto Gwt puwTI GuMmdI bYV nfl juVI gfdIH
dI swt df Kqrf nhIN sI irhf.
ijvyN ik hr iewk qsvIr dy huMdy hn, AuWpr idwqy idRsL dI qsvIr dy vI
do hI pfsy sn. Joty dy afAux nfl skUl ivwc jdoN vI pfxI dI loV pYNdI
Jotf KUh qF gyV idMdf pr dUjy pfsy Auhny af ky keI nvINaF smwisafvF vI
pYdf kr idwqIaF ijMnFH dy hwl leI skUl dy aiDafpk aqy bwcy pfxI pfxI
(psIno-psInf) hoey rihMdy-
Jotf koeI skUl dI koeI byjfn sMpwqI qF hY nhIN sI ik ijWQy, ijvyN vI
rwKI AuWQy, AuvyN hI peI rhI. AusnUM qyh lgdI qF pfxI qF AuhdI afpxI
aqy bwicaF dI rlLvIN imlvIN musLwkq nfl inXimq qOr qy imlL hI jFdf pr
BuwK lwgx AuWqy cfrf ikwQoN afvy? jy Auh gohf kry qF AusnUM AuWQoN
hUMJy kOx aqy hUMJ ky Aus df kI kry? jF iPr Aus dy cfry leI KurlI kOx
aqy kfhdy nfl bxfvy? ijs nfl vI bxfvy Ausdf Krc ikwQoN kOx kry? ijs
kIlI aqy sMgl nfl AuhnMU bMinHaF jfvy Auh qF BfvyN pYdf krnI iksy leI
Kfs gwl nhIN pr jy mINh jF hnyrI af jfvy qF AusqoN bcfa leI AuhnUM
kfhdI Et, kOx, iks qrFH dyvy aqy Aus Et nUM bxfAux leI jo kuJ cfhIdf
hY kOx ikwQoN ilafvy?
injI sMpwqI dy bolbfly aqy sFJI sMpwqI dy mUMh kflyL vfly ies mulk
ivwc ijvyN hor srvjnk sMpwqI dI durdsLf hoeI hY Ausy qrFH ies Joty dI
dyK Bfl vI “bVf musLkl” kMm sI. sfzy pMjfb ivwc vI, sFJI sMpwqI bfry
ieh aKfAuq msLhUr hY ik “sFJI buVIH nUM koeI nf ipwty sFJf GVfH curfhy
Pwuty.” ies aKfAuq df pRqwK rUp bycfry Joty nfl jo bIqI Auhdy rUp ivwc
vyKx qoN imilaf. iksy df ‘cMgf Blf’ Jotf jdoN df “srvjnk” sMpqI bixaF,
idn dugxf rfq cOguxf kmjLor huMdf clf igaf.
huMdf vI ikAuN nf!
jdoN qwk aiDafpk aqy ividafrQI skUl ivwc huMdy sn AudoN qwk ikvyN nf
ikvyN AuhdIaF jLrUrqF iewDroN AuWDroN mMg ipMn ky pUrIaF krdy rihMdy
pr CuwtI qoN mgroN Jotf skUl ivwc kwlm kwlf rih jFdf. ipwCoN AuhdI
ipwT AuWqy kF af ky bYTdy, TuMgF mfrdy aqy lgdy hwQ ibwTF vI kr jFdy.
keI vfrI AuhnUM KUh `coN pfxI kwZx leI koeI af ky gfdIH nfl joV qF
lYNdf pr nf koeI AuhnUM pwTy pfAuNdf nf pfxI hI ipafAuNdf.
svyr huMdI qF ikqy jf ky AuhdI PuwtI iksmq muVky juVdI. mfstr aqy
inafxy afAuNdy, koeI nf koeI AuhnUM ilwbVy iqwbVy nUM pfxI dIaF
bfltIaF mfr mfr nuhfAuNdf DuafAuNdf. koeI nf koeI pwTy pfAuNdf aqy
koeI nf koeI pfxI vI ipaf hI Cwzdf.
pr aijhf Auh ikMnIN ku dyr qwk krdy? AuhdI Kfqr rojL rojL, QoVfH QoVfH
cfrf ilafAux vfly inafixaF dy mfpy hOlLI hOlLI jvfb dyx lwgy. aKy-
sFJf JotY, pfxI qF sfry eI pINdy ny qy cfrf asIN E ByjIey, Plfxf nI
Byjdf iZmkf nI Byjdf! asIN Tykf lY rwiKaY?-
ipMz dI pMcfieq aqy hor BfeIcfry ny qF Joty dI skUl nUM sONpxf krky
pihlF hI pUry mfmly nUM iewk isirEN Bulf idwqf hoieaf sI.
pr jdoN Jotf pihlI vfr ibmfr ipaf qF mfstr socx lwgy : hux iesdI dvfeI
bUtI ikwQoN krIey?[[[[[[[[[[[
pihlI gwl qF ieh hY ik iksy srkfrI skUl dy sQfnk, inXimq aqy pRvfixq
PMzF ivwc msF aWKF pUSJx jF ‘[[[[[[[[` Dox leI loVINdy pfxI jogy hI
pYsy huMdy hn. dUjI gwl iehnF QoVyH ijhy pYisaF nUM Krcx leI vI hr PMz
vfsqy ieho ijhf “aYjUkysLn” koz lfgU kIqf igaf hY jIhnUM pVH ky iehnF
nUM Krcx dI bjfey nf Krcx dI pyRrnf vDyry imldI hY.
ieh koz iswDy jF aiswDy rUp ivwc keI vfr ieh smJfAuNdf vI pRqIq huMdf
hY ik jy qusIN imwz-zy-mIl vrgy jF ieho ijhy hI koeI hor PMz df pYsf
Krcxf hY qF ieh jLrUrI hY ik qusIN koeI Gplf vI kroN. iesy Gply ivwcoN
hI ‘bcI’ rkm nfl qusIN iesy “aYjUkysLn” koz dy afDfr AuWqy hI quhfzf
afizt krn vfly, Bfv imwtI plIq jF quhfzI pwtI mys ky rwK dyx vfly aqy
pqf nhIN ikwDroN ikwDroN afAux vfly afzItrF df mUMh Juls skoNgy.
ies leI jy qusIN “iemfndfr” bx ky aqy afpxy vwl AuWTx vflI iksy vI
AuNglL qoN bcy rihxf cfhuMdy ho qF “isafxp” ies gwl ivwc hY ik iehnF
PMzF df ihsfb ikqfb qF kro, irkfrz qF rwKo, rijstr qF Bro, sMdUk
almfrIaF aqy jy quhfzy kolL koeI stor jF godfm hY aijhy irkfrz nfl
BfvyN Br dyvo pr iehnF QoVyH ijhy PMzF nUM iksy BlLy kMm dy lyKy
lgfAux dI Buwl, Buwl ky vI nf kirE. nhIN qF ieh qYa hY ik qusIN srkfr
vwloN Byjy gey afzItrF dI “aYjUkysLn” koz vflI kfxI njLr qoN kfxy hI
smJy jfEgy[[[[[[[[
[[[[[[[[[iesy krky “mOky dI njLfkq nUM smJidaF” skUl dy aiDafpkF ny
‘kuJ gYr srkfrI sRoqF qoN’ iksy nf iksy qrFH ibmfr Joty df ielfj
krvfieaf. iewk vfr qF awk ky mfstrF ny ieh PYslf vI kr ilaf sI ik Jotf
muV ky Ausy nUM vfps kr idwqf jfvy ijs ny pScfieq rfhIN skUl nUM ieh
“dfn” idwqf sI. pr ieh gwl hux ieMnI sOKI nhIN sI rhI. Jotf “dfn dyx”
dy ievjL jF ivwc, ipMz leI ivsLv bYNk vrgf sQfn rwKx vfly Aus “dfnI
swjx” ny ipMz dI pScfieq qoN keI Pfiedy lY ley sn (AuvyN hI ijvyN
ivsLv bYNk dy mltInYsLnl kfrporyt invysLkF ny mulk dIaF srkfrF qoN srb
iswiKaf aiBafn vrgIaF “kilafxkfrI skImF” leI “anudfinq” rfsLIaF dy
vtFdry vjoN ley hn) Audfhrn vjoN: ipMz dy vfhIkfrF ny sFJI jLmIn dI
bolI smyN iewk vwzy toty dI bolI Joty krky Auhdy hwk ivwc Cwz idwqI sI
(iewQy ieh dwsx dI loV nhIN ik pMcfieq PMzF ivwc PLrjLI jmFH KrcI dy
aFkVy drjL krky “Auhdy duafrf idwqI bolI” dI rkm vI cukqf kr idwqI geI
sI) aqy iesy Joty krky hI Bfrq dy sihkfrqf sYktr dI pRqIk ipMz dI
susfietI dI zyarI vI Ausy nUM hI imlI sI vgYrf vgYrf.
dUjI gwl Jotf hux ies qrFH mn mrjLI nfl vfps nhIN sI kIqf jf skdf
ikAuNik hux Auh skUl dI sMpwqI bx cuwikaf sI. skUl dy stfk rijstr aqy
hor dPLqrI irkfrz ivwc Auhdy AuWqy pqf nhIN ikMny sPLy kfly kIqy gey
sn. hux Aus nUM rfeIt afPL krn leI Bfv afizt dy aiDkfr qoN mukq krn
leI keI gwlF jLrUrI sn. iehnF ivwcoN :
• jF qF Joty nUM miraf GoisLq krnf jLrUrI sI jF ieh iswD krnf jLrUrI
sI ik Auh ibmfr jF apfihj ho cuwkf hY aqy hux iksy kMm df jF vrqoN Xog
nhIN irhf.
• jF iPr jy Auh TIk hflq ivwc sI aqy skUl kol Auhdy rwK rKfv leI Xog
pRbMD nhIN sn qF iPr AuhnUM skUloN kwZx leI bfkfiedf mqf pf ky AuhdI
inlfmI krvfAuxI jLrUrI sI.
iehnF jLrUrI kfrvfeIaF ivwcoN jykr AusnUM miraf GoisLq kIqf jfvy qF
ieh jLrUrI sI ik irkfrz rwiKaf jfvy ik :
• AusdI lfsL qoN AuWqrI cmVI aqy hwzIaF df kI bixaF?
• jy ieh sB kuJ iksy nUM skUl pRbMD ny vyicaf hY qF AuhnF df KrIddfr
kOx hY aqy ikMnI rkm Ausny iesdy ievjL vjoN idwqI hY aqy ieh vI ik ieh
rkm iks PMz ivwc jmFH krvfeI geI hY.
• jykr Auh vrqoN Xog nhIN irhf qF ies sMbMDI zMgr zfktr qoN jfrI
srtIiPkyt nwQI krnf.
• vrqoNXog hox jF nf hox dI hflq ivwc skUl duafrf AusdI kIqI geI
inlfmI qoN hoeI afmdn df pUrf lyKf aqy iesdf irkfrz rwKxf jLrUrI sI
aqy[[[[[[[
so ies ‘JMjt’ ivwc pYxf bVf hI aOKf kMm sI.
afKrkfr ieh sfrf mfmlf ‘imMnI sMsd’ (awj kwlH vizaf ky gRfm pMcfieqF
nUM iehI sQfn dyx df pRpMc ricaf jFdf hY) ivwc pysL hoieaf. skUl dy
ahfqy `c juVI pryH ivckfr bihs df muwK muwdf sI “sFJy Joty dI sMBfl dI
smwisaf”. ies muwdy AuWqy, srv iswiKaf aiBafn dy qihq aiDafpkF dI
‘tRyinMg’ leI lgfey jfx vfly ajoky sYmInfrF vrgI sLkl ivwc iekwqr ho
ky vfro vfrI keI ‘prcy’ pVyH gey pr AuhnF AuWpr hoeI bihs AuprMq
pRkfisLq (Bfv pRvfixq) krn leI ijs ‘prcy’ nUM vjLn imilaf Ausdf nMgf
icwtf, hUbhU qy lwcrqf nfl BrpUr kwcf icwTf Polx ivwc klmkfr dI klm,
iesdI nok nUM CUhx vfly kfgLjF aqy iehnF kfgLjLF AuWpr ilKy sLbdF nUM
pVHx vfly pfTkF dI cyqnf dI pivwqrqf nUM swt phuMc skdI hY, Aus qoN
bcx leI Aus prcy df jo Bfv inwkldf hY AusdI ‘pRqIkfqmk’ pysLkfrI,
iewwQy, ies pRkfr krnI hI klmkfr ibhqr smJdf hY-
‘AusnUM’ sux ky mhfqmF gFDI df svYpUrk iswiKaf df isDFq Xfd af jFdf
hY[[[[
[[[[[[[[[[[mhfqmF gFDI skUlF ivwc ieho ijhI iswiKaf dy hwk ivwc sI ijs
dy huMidaF iksy vI rfj dI srkfr nUM iswiKaf AuWqy afAux vfly Krc bfry
icMqf vI krn dI koeI loV nhIN ikAuNik Auh gFDI dy afdrsLk afqm inrBrqf
dy isDFq anusfr iswiKaf afpxf Krcf afp hI kwZ skdI hY.
gFDI dI ‘klpnf’ bVI ivsLfl sI.
AusdI klpnf dy skUlF ivwc bwcy aqy crKy ‘sUq’ kwqdy, KwzIaF kwpVf
buxdIaF aqy aiDafpk aqy ivEpfrI Auh kwpVf iksy sLihr dI mMzI ivwc lY
jFdy aqy lok aqy AupBogqf hws ky ieh KrId lYNdy aqy ieh kwpVf vyc ky
iksy ieho ijhy ‘skUl’ ivwc iswKx isKfAux dI smuwcI pRikiraf AuWpr
afAux vflf Krc pUrf ho jFdf.
iewQy ieh kihx dI loV nhIN ik ieh ‘afdrsL skUlF’ dI gFDI dI klpnf,
klpnf hI rhI ikAuN ju gFDI dI klpnf dy ‘ivsLfl’ Gyry ivwc ies klpnf
dIaF ‘AucfeIaF’ qoN KVoH ky vyiKaF, ieh gwl, iewk bOxI qy lgBg axizwTI
rih jfx vflI gwl sI- ik iksy skUl ivwc pVHdy bwcy dI isrjxf iksy
bfjLfr dI loV dI pUrqI qwk sImq nhIN huMdI qy bhuqI vfr, bysLwk vDdy
bwcy dI isrjxfqmkqf df iksy AupBogqf dI idRsLtI qoN mulFkx shI nf vI
smiJaf jFdf hovy, munfPLf KorI vflf ieh smfj aqy bfjLfr qF Aus dI
isrjxf nUM aYvyN ‘inafxmwqIaF’ kihky rwd vI kr idMdf hY. munfPLf KorI
dI iehI bOxI mfniskqf vI gFDI dI ‘ivsLfl’ klpnf dy Gyry ivwc ikqy lukI
iCpI aqy lgBg iewk nukqy vFg axidsdI hox kfrn mhfqmf koloN njLraMdfjL
hI rih geI sI. ies mfniskqf dI iesy njLr aMdfjLI kfrn, ieh ies mulk
ivwc srbivafpI rUp Dfrn kr geI aqy gFDI dy iehnF ‘suPLinaF’ nUM
iswiKaf dy ivsLfl Kyqr ivwc koeI pUrf nhIN kr sikaf[[[[[[
pr ‘sFJy Joty dI sMBfl dI smwisaf’ vrgf afriQk mfmlf iesy qrjL ivwc
‘afsfnI nfl’ nijT ley jfx dI syD, ‘prcf pVHx vfly iswiKaf sLfsqrI’ ny
ipMz nUM dy CwzI. Auhny afpxI ‘gUVH, BfsLf ivwc jo ikhf Ausdf Bfv gFDI
dI iswiKaf nIqI dy pRvrgF ivwc jy kr pRgt kIqf jfvy qF iehI inwkldf hY
ik ijvyN dysL dI iswiKaf, afpxI afriQkqf dy ivsLy ivwc, afqminrBr aqy
svYpUrk ho skdI hY, iesy qrFH iksy skUl df Jotf vI afpxy AuWqy afAux
vfly KricaF dy ivsLy ivwc afqm inrBr aqy svYpUrk hox dI smrwQf rwKdf
hY.[[[[[[[[[
[[[[[[[[[[qy Aus idn qoN mgroN skUl ivwc CuwtI dI GMtI vwjdI sfr bwcy
ipwTF ipwCy afpxy ikqfbF vfly Joly suwtI afpxy GrF nUM jf rhy huMdy
aqy ipMz dy lok afpxy ipwCy afpxy hwQF `c PVy sMglF nfl bwDIaF mwJF
nUM DUeI skUl df Pftk vV rhy huMdy.[[[[[[[ nMd rfm Tykydfr, BfrqI
iswiKaf dy Kyqr ivwc TykydfrI isstm dy pRqIk dy rUp ivwc AuWQy pihlF
hI ibrfjmfn huMdf qy[[[[[[[[[
qy ies qrFH dy ies sfry njLfry ivwc skUl, iswiKaf dI pRikiraf, bwcy
aqy aiDafpk kfPLI hwd qwk gfieb ho cuwky sn, jF ieMJ kih lE ik ies
‘ivsLfl’ qy vfsqivk idRsL ivwc, ies sB kfsy dI hoNd bOxI ijhI bx ky
rih geI sI; pr Gwto-Gwt hux Joty dy KricaF nfl juVy sfry roxy-Doxy
Doqy gey sn. sgoN Aus AuWpr afAux vfly KricaF nfloN vDky afmdn ho rhI
sI. Aus ipMz ivwc hux Jotf ‘pbilk pRfeIvyt pfrtnrisLp’ df pRqIk bx ky
sfhmxy afieaf sI. sMKyp ivwc Jotf srkfr dy ‘lfB’ ivwc cwl rhy aijhy
ivBfgF vrgf sQfn rwKx lwg ipaf sI ijMnF qoN hox vflI afmdn AuWpr
pRfeIvyt aqy srkfrI hr iDr dI awK rihMdI hY.
Aus qoN hox vflI afmdn ivwcoN bhuqf ihwsf, ‘igxqI’ ivwc hyr Pyr aqy
ipMz dy lokF nfl imlI Bugq sdkf BfvyN nMdU Tykydfr hI lY jFdf sI, iPr
vI Aus ivwcoN kfPLI qswlIbKLsL ihwsf skUl dy ‘ivkfs kfrjF’ nUM vI imlx
lwgf sI. iewQy af ky stfk rijstr qoN ibnF Joty qoN hox vflI afmdn aqy
Aus AuWpr hox vfly KrcF dy lyKy joKy leI iewk nvIN kYsL buwk dI jLrUrq
peI.
iewQy ieh vrxn dy nf qF Xog hY aqy nf hI ies dy vrxn dI loV hI hY ik
Joty qoN hox vflI afmdn aqy Aus AuWpr hox vfly qmfm KrcF vfsqy pRcwlq
aqy pMRprk PMzF dIaF kYsL buwkF jF ikqfbF df pRXog krn dI afigaf sQfpq
“aYjUkysLn” koz nhIN sI idMdf aqy ieh vI ik drasl ieh ‘skUlF dy afriQk
ieiqhfs ivwc iewk sMkRFqIkfl dI siQqI’ sI iewk ‘trinMg puafieMt’
sI[[[[[.
pr iesy vrxn dy aXog gwl krky hI iewk nvIN kYsL buwk aqy rsIdF dI iewk
nvIN pyst PfeIl ies vrxn dy leI aXog PMz dy lyKy joKy vfsqy lgfeI geI.
ies ivwc ikhVy ikhVy vrxn kIqy gey Auh vI vrxn dy Xog nhIN hn. kyvl
kuJ iesLfry smJdfr pfTkF leI kfPLI hn:
ies PMz aqy ies nfl juVy qmfm irkfrz dy rijstrF aqy PfeIlF df nfm
‘Jotf PMz’ rwiKaf igaf.
pihlF pihl ies ivwc inrol Joty qoN hox vflI afmdn aqy Aus AuWpr hox
vfly KrcF dy vyrvy hI drjL kIqy jFdy rhy. pr mgroN ies PMz qoN skUl dy
hor bhuigxqI mflI msly nijwTx leI keI ‘bhumMqvI’ lfB pRfpq kIqy gey.
Bfv, aijhf koeI vI jfiejL jF njfiejL Krc, jo afizt aqy aYjUkysLn koz
dIaF sImfvF kfrn iksy hor PMz rfhIN nhIN sI kIqf jf skdf, Joty PMz coN
rkm kZ ky kIqf jfx lwgf. aijhI koeI vI jfiejL jF njfiejL afmdn jo iksy
vI hor PMz ivwc drjL kIqy jfx dy Xog nhIN sI Auh vI Joty PMz ivwc jmFH
kIqI jfx lwgI.
Jotf, afpxy afp ivwc skUl pRfprtI df ihwsf hox krky, bysLk afiztybl sI
pr ijwQoN qwk ‘Jotf PMz’ df suafl sI iesdf koeI aiDkfirk rUp ivwc
afizt nhIN sI huMdf. iesy krky ies ivwc afmdn aqy Krc sMbMDI nf koeI
krVy inXm sn aqy nf hI Auhnf inXmF nUM qoVx AuprMq iksy nUM aprfD boD
df Kqrf hI huMdf sI aqy iesy krky ieh iewk “eIko PRYNzlI PMz” smiJaf
igaf.
ies siQqI ivwc ‘afzItrF duafrf blYkmyilMg’ qoN vI aiDafpk bcy rihMdy
sn.
sgoN keI vfr dUjy PMzF dy sMbMD ivwc huMdI blYkmyilMg smyN Jotf PMz
AuhnF leI iewk mddgfr, iewk vrdfn aqy iewk sMktmocn sfbq huMdf sI. Auh
afiztrF df mUMh iesy PMz dI mdd nfl Juls idMdy sn aqy vrxnXog nhIN ik
‘KricaF’ df vrxn Jotf PMz ivwc kr idMdy sn aqy hr gwl df ‘ihsfb
ikqfb’, AuNJ hI jF afpxI jfxkfrI leI bxfeI rwKdy sn.[[[[[[[[[[[[[
pr awj, jdoN ik AuWpr idwqy ‘Bfxy’ nUM vriqaF 40 sfl qoN vwD smF bIq
cuwkf hY, ies PMz ny bhuq ‘qrwkI’ kr leI hY. ieMnI ik hux iesnUM vyKky
koeI bVI musLkl nfl hI kih skdf hY ik ieh AuhIE Jotf PMz hY ijhVf
vIhvIN sdI dy swTivaF ivwc biTMzy ijLlyH dy iewk ipMz dy iewk srkfrI
skUl ivwc pRcwlq hoieaf sI.
awj ies dy keI vrxn dy leI aXog nvyN nfm bx gey hn. nvyN nfvF sihq ies
df pRcfr aqy pRsfr ieMnF ho igaf hY ik pUry mulk dy ‘iswiKaf jgq’ nUM
iesny afpxy Gyry ivwc lY ilaf hY. iesdy nvyN nfvF nfl sLurU kIqy gey
sfry Joty PMz srkfrI qOr AuWqy ‘afiztybl’ PMz vI GoisLq kr idwqy gey
hn. dUey mhIny ‘afizt’ hox lwg pey hn. sLfied iesy krky iksy nUM iksy
pfsy awj dy Joty PMzF ivwc iksy vI qrFH dy ‘koeI Gply aqy lwcrqf dy
mfmly nhIN’ idKfeI idMdy hn[[[[[[[
ies ivwc hux afmdn dy qOr `qy rfsLIaF df bMdobsq krn leI jo
‘dirafidlI’ Aus ipMz dy lokF aqy pMcfieqI pqvMiqaF ny idKfeI sI Auh qF
kuJ vI nhIN sI. mulk dI pUrI ivvsQf ny ies vfsqy ipCly sfry irkfrz qoV
idwqy hn. ies dy sMcflkF ny ivsLv bYNk aqy aMqr rfsLtrI mudrfkosL qoN
‘dfn’ lY-lY ky ies PMz dy ‘KLjLfny’ Bry hn.[[[[[[[[krijLaF dy Bfr Qwly
dwby iehnF ‘Bry KLjLfinaF’ nUM Krcx dI vfrI smyN, jo ‘suqMqrqf’ dy,
pRMprk Joty PMz nUM Krcx smyN irkfrz bxfey gey sn, Auh vI kdoN dy tuwt
gey hn.
krjLf BfvyN ikho ijhf vI ikAuN nf hovy, krjLdfr nUM kuJ smyN leI qF
ies gwl df BulyKf pf hI idMdf hY ik hux Ausdy nMg nUM kwjx vflI cfdr
df afkfr kfPLI vwzf ho cuwkf. iesy BulyKy qihq Auh pYr psfr lYNdf hY
aqy keI vfr Auh, ijvyN ik iswiKaf dy Kyqr ivwc, ivsLysL qOr `qy
aiDafpkF nUM ‘nvIaF ivwidak qknIkF’ dI tRyinMg dyx dy pRogrfmF dy rUp
ivwc pRqwK qOr `qy vfpiraf hY, inrI sLukInI aqy inrIaF rsmF Kfqr krjLy
dIaF rkmF nUM, vfr-vfr, ‘hm qoN XUM hI pYsy AuVfqy iPrqy hYN’ dI zONzI
ipwtdf, pfxI vFg vhfAuNdf iPrdf hY, ieh socy ibnF ik ieh krjLf bdly
ivwc keI pRkfr dy sUd aqy krjLdfqfvF dIaF keI pRkfr dIaF idlcspIaF dI
pUrqI smyq moVnf vI hY. pr jykr ikqy krjLf lYx jF vrqx vflf, afpxy nF
AuWqy krjLf lYx dI QFvy dUsry lokF dy ‘kilafx’ dy nF AuWqy krjLf lY
lvy qF Auh vDyry ‘isafxf’ sfbq huMdf hY. aijhI hflq ivwc krjLy dIaF
rkmF nUM Krcx smyN vrqI jfx vflI AusdI ‘KuwlHidlI’ bfry iewk cuwp sO
suwK dy isDFq anusfr cuwp hI BlLI hY[[[[[[
pr ies qrFH dy ivvhfr dy mfmly ivwc sfzy mulk dy ivDfqfvF ny ‘ivkfs’
dIaF jo ‘bulMdIaF’ CUhIaF hn, AuhnF dy qF kihxy hI kI!- hr sfl Joty
PMz dy ‘ivdmfn rUp’ dy qihq, BfrqI iswiKaf nUM jfrI, ivsLv bYNk dy
krijLaF dI BfgIdfrI nfl sMimlq srkfrI gRftF dy ‘vrqy jfx sMbMDI
srtIiPkyt’ jmFH krvf idwqy jFdy hn aqy smJ ilaf jFdf hY ik ijs aYlfn
jF AudysL aDIn Auh jfrI kIqIaF geIaF sn, Auh aYlfn aqy AudysL iewk
‘quPLfn’ dI sLkl ivwc clfey jf rhy iewk aiBafn dy rUp ivwc vfsqivkqf
ivwc bdl igaf hYY, aqy krijLaF dy vfsqivk lfBpfqrI hux mflLf mflL ho
gey hn, ik nvIN svyr jfg peI hY, ikrnF AuWgIaF hn, nUr pwsr igaf hY
aqy nyHr dUr ho igaf hY, ik vwK vwK pwDr dy ividafrQIaF nUM lfjLmI aqy
muPLq iswiKaf vI iml geI hY, Auh sfry pVH vI gey hn aqy awgy vI vD gey
hn[[[[
Gwto Gwt hr ipMz sLihr dy hr skUl dIaF kMDF AuWpr Cpy, Aus ‘jhfjLnumF
pYNsl AuWpr’ cVH ky bYTy bwicaF vfly logo nUM vyK ky qF iehI lgdf hY
nf, ijs dy hyTF srv iswiKaf aiBafn df ‘pVoH sfry vDo sfry’ df mfto
iliKaf rihMdf hY[[[[[[[
pr jy kr QoVfH ijhf itk ky, ‘Jotf PMz’ dy iehnF ‘afDuink’ srUpF nfl
lfeIaF geIaF ‘lihrF’ krky Bry hoey ‘myly’ nUM vyKIey qF jfpdf hY ik
ies qrFH dy ‘dfn’ lY ky pUry mulk dI ivvsQf aqy iesdy skUlF ivwc, inry
aFkiVaF nfl Bry rijstrF dy QwibaF dy QwibaF df afDfr bxn vfly inry
Joty bMnHx nfloN, ‘Psy kuwqy’ nUM hwQIN kwZx krky, pfxI nfl BrIaF
itMzF dy Bfr, sihj suBfa puwTI GuMmdI bYV nfl juVI gfdIH dI swt hI BlI
sI. AuWpr drjL kIqI ‘bhuqI hI isafxI’ cyqnf dy ivsLysL dKLl qoN ibnF
inafixaF dI mOj anusfr puwTy gyVy kwZdI Auh gfdIH bhuqI vfr qF swt dI
QFvyN AuhnF nUM JUty eI dy jFdI sI![[[[[[[
mkfn nM[ bI-7/278
nMdI klOnI- KMnf (ijLlfH: luiDafxf)
pMjfb-Bfrq
9464371689
-0- |