‘sLfm df Gusmusf ajy psiraf hI
sI qy iksy dy icwq-cyqy vI nhIN sI ik ieh Gusmusf iek-dm kflI bolI rfq vFg
sfry ipMz ‘qy psr jfvygf jF ieh kflI-bolI rfq iksy pirvfr jF ivsLysL
ivakqIaF leI AumrF ijMnI lMmI ho jfvygI. dIvflI nyVy sI, pr pMjfb dy hflfq
TIk nf hox krky ptfky clfAux dI mnfhI sI. AuNj lokF ieho smiJaf ik iksy ny
inwky moty ptfky hI clfey hoxgy. golI dI afvfjL qF lwgdI nhIN sI.
pr ieh golI dI hI afvfjL sI.
iksy ny cubfry dI bfrI ‘coN isr bfhr kwZ ky vyiKaf. sLfm lfl kfhlI kfhlI
dukfn bMd kr irhf sI.
“kI gwl hoeI?” cubfry vfly ny pwuiCaf.
eyny nUM bfjLfr dI prlI nuwkroN Bwjf Bwjf afAuNdf koeI jxf Gbrfht ivc
AuWcI AuWcI boldf qy hwQ ihlfAuNdf iCpn ho igaf.
“dukfnF bMd kr idE . AuhnF ny biVaF nUM golIaF mfrIaF ny. Bwj jfE sB. luk
jo CyqI.”
sLfm lfl qoN kMbdy hwQF nfl CyqI CyqI dukfn df qflf nhIN sI lwg irhf. Auh
kMbdI lVKVfAuNdI jLbfn nfl cubfry vfly nUM vI dws irhf sI.
“E jI, mYnUM vI mfrn lwgy sn . mYN Bwj ky dukfn aMdr vV igaf. golIaF
borIaF ‘c vwjIaF. iPr Auh kyvl vwl hoey. pr Auh aYN nUM Bwj igaf.” Aus
dukfn bMd krky QVHy qoN AuWqridaF Kwby pfsy vwl iesLfrf krky AuqFh vyiKaf.
pr cubfry dI bfrI qF kdoN dI bMd ho cuwkI sI!
sfhmxy kyvl dI dukfn AuWqy dUDIaf rOsLnI ivc Ausdf miTafeI vflf sLo-kysL
cmk irhf sI. QVHy ‘qy ipaf dhIN df iewk kMUzf, jo ivk jfx krky KflI ho
igaf sI, BwTI vwl AuWliraf hoieaf sI qy dUjf pYr vwjx krky tyZf ho ky
zuwlHf ipaf sI. ijs Coty kwp nfl Auh kUMzy ivcoN dhIN imx ky pfAuNdf sI,
Auh bfjLfr dy aYn ivckfr tuwtf hoieaf sI.
iewk-dm sfry bfjLfr ivc idE iPr igaf. sMnHftf Cf igaf sI. sihmI hoeI cuwp
kMnF ivc ‘sLF sLF’ kr rhI sI. sB aMdro aMdrI dV gey sn. koeI isr Gr ‘coN
bfhr nhIN sI ho irhf. ikDroN koeI afvfjL nhIN sI af rhI. sfry ipMz nUM
ijvyN swp suMG igaf sI.’
-0--0--0--0-
Auprlf idRsL myrI khfxI ‘BwjIaF bfhIN’ivcoN ilaf igaf hY. nfvF dI bdlI qoN
ielfvf ies ivc pysL vyrvf vfsqivkqf dy bhuq nyVy hY. mYN AudoN ajy
lfielpur KLflsf kflj jlMDr ivc nhIN sF afieaf aqy afpxy ipMz sur isMG,
ijLlHf aMimRqsr dy hfeI skUl ivc hI pVHfAuNdf sF.
ieh Cy akqUbr 1984 df idn sI.
sLfm ho cwlI sI. myry bwcy afpxI ‘BYx jI’ koloN itAUsLn pVH ky ajy prqy
nhIN sn. iehnF idnF ivc hnHyrf hox qoN pihlF AuhnF df Gr phuMcxf lfjLmI
sI; pr awj qF AuhnF ny dyr kr idwqI sI. mYN AuhnF nUM lYx leI awglvFZI
igaf. Auh afrfm nfl afps ivc gwlF krdy ‘tihldy’ af rhy sn. mYN AuhnF nUM
CyqI qurn leI ikhf. ajy asIN afpxy Gr puwjy hI sF ik sfzy Gr dy sfhmixEN
golI cwlx dI afvfjL afeI.
“pqf nhIN kOx ptfky clfAux izhf ey?” mn ivc KLuqKLuqI hoeI.
mYN pYrIN juwqI aVf ky pqf krn leI bfhr inklx hI lwgf sF ik pqnI ny
vrijaf.
“suxdy nhIN, ieh golI dI afvfjL aY. hux afh vyKo dUroN bfjLfr coN ajy vI
KVfk afAux izhf.”
“iPr vI vyKF qF shI!”
mYN Ausdy rokidaF vI bfhrlf drvfjLf KolH ky bfjLfr ivc af igaf . sfzf Gr
sfzy ipMz ‘sur isMG’ dy myn bfjLfr ivc sI. afsy pfsy sB ihMdU afbfdI sI
aqy ivckfr iewko iewk sI sfzf ‘jwt-iswKF’ df Gr’. sfzf bfhrlf vwzf drvfjLf
bfjLfr ivc hI KwulHdf sI. pMdrF ku Puwt bfjLfr Cwz ky sfzy drvfjLy dy aYn
sfhmxy gurlfl cMd dI hlvfeI dI dukfn sI. Ausdy nfl hI sfzy Gr nUM sfhmxy
swjy hwQ Ausdy Brf gopfl cMd dI pMsfrI dI dukfn sI. hflfq dy mwdy-njLr
dohF BrfvF ny vyly isr hI dukfnF bMd kr leIaF sn. pr iPr vI ajy bfjLfr ivc
cihl- pihl sI aqy keI dukfnF ajy vI KuwlHIaF hoeIaF sn.. gopfl cMd dI
dukfn qoN iewk dukfn Cwz ky Ausdy ‘qIjy nMbr’ dy GroN awz hoey muMzy
‘mMgy’ dI pkOiVaF, dhIN-BwilaF aqy miTafeI dI dukfn sI. iehnF sfrIaF
dukfnF df mUMh lihMdy nUM sfzy Gr nUM sfhmxf sI jd ik sfzy Gr vFg cVHdy
pfsy nUM mUMh vflIaF do dukfnF sfzy Gr dIaF kMDF dy swjy Kwby pfsy lwgdIaF
sn. Kwby hwQ sI zfktr guljLfrI lfl dI dukfn. AusnUM sfry ‘lfl zfktr’ hI
afKdy sn. sfzy Gr dy swjy hwQ sI vyd pRkfsL dI pMsfrI dI dukfn.
mYN jdoN GroN bfhr inkilaf qF bfjLfr ivc koeI bMdf idKfeI nf idwqf. vyd
pRkfsL kMbdy hwQF nfl dukfn df drvfjLf bMd kr irhf sI. khfxI ivclf ‘sLfm
lfl’ Auho hI hY. cubfry ‘coN isr bfhr kwZ ky svfl kIqf sI gurlfl cMd ny.
pr jdoN pqf lwgf ik golI cwlI hY qF Auhdf Gr ivc dV jfxf kudrqI hI sI.
drvfjLf bMd krky afpxy Gr nUM dOVidaF hoieaF GrkdI afvfjL ivc vyd pRkfsL
ny mYnUM afiKaf, “mfstr jI qusIN Gr nUM jfE. qusIN eyQy kI krdy E! Auh muV
ky vI af skdy ny. golIaF df KVfk nhIN suxdf ipaf quhfnUM?”
gwl qF AusdI TIk sI. AuhnF leI ikhVf eyQy trYiPLk df ‘vMn vy’ kfnUMn lfgU
huMdf sI! cVHdy pfsy ijwDr Auh gey sn, puils cOkI hox krky AuDroN muV ky
vfps afAux aqy ipMz dy lihMdy pfsy ‘inklxf’ ‘AuhnF’ leI AuNj vI vDyry
‘surwiKaq’ hoxf sI. pr mYN Gr nhIN igaf. kuJ icr pihlF rOxk nfl Bry bfjLfr
ivc hux mYN iekwlf Kloqf sF. bfjLfr suMn-AujfV hoieaf ipaf sI. bMdf nf
bMdy dI jLfq! iksy dI afvfjL vI nhIN sI af rhI. swc muwc ijvyN ipMz nUM
swp suMG igaf sI. bfjLfr ivc KloiqaF mYN soicaf ik ‘Auh’ bfjLfr dy Kwby
pfsy vwloN golIaF clfAuNdy hoey swjy pfsy nUM inkly hn; bfjLfr dy Kwby hwQ
jf ky vyKF qF shI!
mYN Kwby pfsy njLr mfrI qF sfzy Gr qoN pMjfh ku gjL dUr koeI jxf bfjLfr
ivc cOPLfl izwgf ipaf sI. mYN mdd krn leI qurq Auhdy kol puwjf. ieh qF
gopfl cMd df puwqr ‘mMgf’sI. khfxI ivc iesdf nF ‘kyvl’hY. AusnUM AusdI
dukfn ‘qy hI golI lwg geI jfpdI sI. jfn bcfAux leI dukfn qoN dOVdf hoieaf
iewQy af ky Zih ipaf sI. ivcfrf! KuLsLidl mMgf hux lfsL ivc bdl cuwkf sI.
mYN hux Aus leI kuJ nhIN sF kr skdf!
AuQy Klo ky, mYN, ipwCy bfjLfr vwl njLr mfrI qF vyiKaf lfl zfktr dI dukfn
KuwlHI hoeI sI. mYN kfhlI kfhlI dukfn ‘qy puwjf. vyiKaf; lfl bYNc ‘qy
luVikaf hoieaf sI. golI Ausdy nwk ‘coN lMG ky gly ivc atk geI sI. Auh ajy
sfh lY irhf sI. sfh lYNidaF ‘GrV GrV’dI afvfjL af rhI sI. ihMmq krky ies
nUM bcfAux dI koisLsL qF kIqI hI jf skdI sI! mYN dOV ky Gr afpxI pqnI nUM
dwisaf. AudoN ipMz ivc ds pMdrF GrF ivc hI tYlIPLon lwgy sn. mYN AusnUM
afpxy GroN guljLfrI lfl dy Gr dy nyVy qyVy iksy nUM PLon krn vfsqy afiKaf.
Gbrfieaf hoieaf mYN iPr lfl zfktr kol igaf. Auhdy hwQ Guwty aqy hONslf
rwKx leI ikhf. hux Gwto-Gwt cfr bMdy qF cfhIdy sn iesnUM cuwk ky iljfx
leI. ijMnHF dy Grdy ajy dukfnF bMd krky GrIN nhIN sn phuMcy; KLqrf tl igaf
jfx ky, AuhnF ivcoN koeI koeI jxf AuhnF afpixaF dI KLYr-suwK pqf krn leI
bfjLfr ivc inkl afieaf sI. mMgy df Brf rfm Gbrfieaf hoieaf afieaf aqy
zfktr nUM vyK ky mMgy bfry mYQoN puwCx lwgf. mYN bfjLfr ivc pey mMgy vwl
iesLfrf krky AusnUM duKLdfeI KLbr suxfeI. Auh roNdf hoieaf EDr dOiVaf.
AuhdI lyr inklI, “hfie! Auey sfzy Brf nUM mfr gey loko!”
koeI pirHEN dOVdf aqy duhfeI pfAuNdf afieaf aqy rfm nUM ikhf, “qyry Bfpy
gopfl sLfh nUM golIaF vwjIaF. AuhnUM bcf lO Bwj ky, jy bcfieaf jFdf qF.”
mMgy nUM Bry bfjLfr ivc lfvfirs Cwz ky Auh ipE nUM lwBx Bwjf. gopfl cMd
iksy hor dI dukfn ‘qy Kloqf ‘gWp-sLwp’mfr irhf ‘AuhnF’ dy ‘rfh’ ivc af
igaf sI.
mYN iksy nUM afpxy vwl afAuNdf vyK ky jLor nfl ikhf, “myry vwl nf af.
zfktr dy Gr jfh Bwj ky . iehnUM bcf leIey iksy qrHF.”
QoVHI dyr ipwCoN guljLfrI lfl df Cotf Brf ivjY, lfl dI pqnI aqy dovyN bwcy
dukfn ‘qy phuMc gey. cIk –ichfVf pY igaf. sLor sux ky myrI pqnI vI bfhr af
geI.
“bcfE iehnF nUM! CyqI qoN CyqI hspqfl lY ky jfE. BYx jI qusIN koeI iPLkr
nf kro. kuJ nhIN huMdf Bf jI nUM. cuwp kr myrI bIbI DI.” myrI pqnI mYnUM
vI kih rhI sI aqy lfl dI pqnI qy DI nUM hONslf vI dy rhI sI.
lfl nfl sfzI pirvfrk sFJ sI. ieh sFJ qF sfzI AuNj sfiraF aFZIaF guaFZIaF
nfl hI sI. sfzI afpxI pwqI aqy sLrIky dy pirvfr qF sfQoN dUr sfzI pwqI
‘cMdU kI’ ivc vwsdy sn. sfzf rojL-mwrf df BfeIcfrf qF iehnF lokF nfl hI
sI. gurlfl cMd, gopfl cMd, vyd pRkfsL qy lfB cMd hurIN hI myry nyVly
‘cfcy-qfey’sn. lfl nfl myrf bcpn qoN Xrfnf sI. Aus dy ipqf krm cMd nUM
jdoN kdI dukfn ‘qy mrIjLF vwloN ivhl huMdI sI qF Auhny keI vfr sfzy Gr
vVidaF dUroN hI aYlfn kr dyxf, “hrnfm kury! E joigMdr kury! ikWQy E? koeI
rotI peI af cMgyr ‘c ik nhIN? Gr nhIN jfieaf igaf. mrIjL af gey sI; tfeIm
eI nhIN imilaf Gr jfx df. ilafE PVfE do rotIaF hYQoN.” Auh myrI dfdI aqy
mF nUM muKfLqb huMdf.
“rotIaF qF hYgIaF pr asIN swjrIaF lfh dyNdIaF, jI.” dfdI jF mF ‘coN koeI
afKdI. Aumr ivc Auh myry ipE qoN awT-ds sfl vwzf sI pr ‘zfktr’ hox krky
AusqoN myrI mF GuMz nhIN sI kwZdI. Auh QflI vI nf lYNdf. hQylI Auqy hI do
Pulky rwK ky AuhnF AuWqy hI dfl–sbjLI puaf lYNdf aqy sfzy cONqry dI CotI
ijhI kMD ‘qy pYr rwK ky KVf-Kloqf rotI Kf lYNdf. AuhdI mOq qoN ipwCoN
dukfn AuWqy lfl bYTx lwgf. Aus kol myry bwcy afpy hI cly jFdy. bImfrI
dwsdy qy dvfeI lY ky af jFdy. Auh dvfeI dy pYisaF df koeI ihsfb–ikqfb nf
ilKdf. kihMdf, “afpy cyqy rwKo. ieh quhfzf kMm ey.” asIN dvfeI lY ky
afAuNdy qF qurq dvfeI df vyrvf kfpI ‘qy ilKdy qFik bfad ivc koeI ‘afeItm’
BulyKy nfl ilKxoN rih nf jfvy! hornF df ihsfb ikqfb Auh ilK ky rwKdf hI sI
pr sfzf ihsfb ikqfb rwKx leI iqafr nhIN sI. ieh Ausdf sfzy pirvfr nUM
dUijaF qoN vwKrf inKyV ky, sfzy leI moh aqy mfx jqfAux df hI iewk sMkyq
sI. Auh kdI kdI myry swjy guwt nUM hwQ ivc PVHdf aqy Aultf krky myry guwt
‘qy bxy ieMc Br cOVy insLfn nUM vyKdf. iPr hwsidaF afKdf, “bVIaF juwqIaF
peIaF sn AudoN bfAU jI qoN.” rMibaF nfl KUh ikafrIaF KyzidaF bcpn ivc
AusqoN myry guwt ‘qy rMbf vwj igaf sI, ijs nfl hoey bVy vwzy jLKLm df
insLfn ajy vI myry guwt AuWqy cmkdf hY.
myry bcpn df Xfr myry sfhmxy mrnfAU ipaf sI. ies nUM bcfAuxf jLrUrI sI.
lokF dy drvfjLy bMd sn. mMjf kwZx krky KoilHaf myry Gr df drvfjLf ajy vI
cOV-cupwt KuwlHf hoieaf sI. mYN Gr df aqy idl df drvfjLf bMd nhIN sF kr
skdf! lokF dy ‘vwjy kuMzy’ aqy ‘guMgI cuwp’ ny mYnUM cyqf krfieaf ik mYN
‘golIaF vwjx vfilaF df’ ‘shfiek’ bx ky ‘golIaF mfrn vfilaF’ dI ‘mfrU
nfrfjLgI’ shyV irhf sF. pr ieh ieho ijhIaF igxqIaF imxqIaF krn df smF nhIN
sI.
“CyqI kro jI! vyKdy kI E!”
pqnI ny kfhlI nfl afiKaf.
mYN AusnUM ikhf ik lfl dy pirvfr dy bfkI jIaF nUM Auh afpxy Gr lY jfvy aqy
ho sky qF puils nUM vI PLon kr dey.
asF ibnF koeI hor dyrI kIiqaF guljLfrI lfl nUM cuwk ky mMjy ‘qy pfieaf aqy
ipMzoN bfhrvfr cVHdy pfsy siQq ipMz dy pRfiemrI hYlQ sYNtr vwl dOV pey.
bfjLfr ivcoN lMG rhy sF qF vyiKaf; keI jixaF nUM golIaF lwgIaF sn. AuhnF
dy vflI vfrs vI AuhnF nUM ‘sFB’ rhy sn.
koeI kih irhf sI, “ajy huxy aYN nUM jFdy mYN afp vyKy ny. hfly ipMzoN bfhr
nhIN gey hoxy. puils Gyrf pfey qF PVHy jf skdy ny!”
bfjLfr lMG ky awgy hoey qF rfh ivc Kloqf puils cOkI df Qfxydfr mMjI ‘qy
ipaf bMdf vyK ky puwCx lwgf, “kOx eyN? kI hoieaf?”
asIN dwisaf qF Gbrfieaf hoieaf kihx lwgf, “mYN qF kudrqI aYQy dukfn ‘qy
Kloqf sF ik Auh dUroN golIaF clfAuNdy afAuNdy idsy. mYN qF aYDr Ehly ‘c ho
igaf.” sihvn hI Ausdy mUMhoN swc inkl igaf.
‘iesy puils’ ny ‘AuhnF’ nUM PVHnf sI!
pRfiemrI hYlQ sYNtr kol puwjy qF sI afr pI vfilaF df tolf lMgVfAuNdI cfl
ipMz vwl jf irhf sI. ies cfly qF iehnF ny AuhnF nUM huxy hI jf Gyrnf sI
Blf!
hOlI hOlI hspqfl ivc KLfsI BIV iekwTI ho geI sI. iewk bMdy, mMgy dI mOq ho
geI sI aqy hor cOdF bMidaF nUM golIaF lwgIaF sn. hryk dy pMj –pMj, swq-swq
vfrs nfl afey sn. iks nUM TMZf kwZdf sI! zfktr guridafl isMG igwl myrf
jfxUM sI. asIN dovyN Jbfl ivafhy hoey sF aqy sfzy dohF dy sfilaF df afps
ivc bVf snyh sI. Ausny iPLkrmMdI nfl ikhf, “sMDU sfihb! jy iehnF dI jfn
bcfAuxI eyN qF PLst-eyz idvf ky iehnF nUM CyqI qoN CyqI aMbrsr lY jfE.”
afpxf amlf-PYlf lY ky zfktr igwl mrHm-pwtI ivc ruwJ igaf. ivjY nUM lfl kol
KVf krky mYN dUjy jLKLmIaF df hfl–hvfl pqf krn lwgf. sfry myry afpxy hI qF
sn. mMgy aqy rfm df ipE gopfl cMd myrf sfhmxf guaFZI ‘qfieaf’ sI. awgy mdn
‘mwdo’df muMzf sI. rfm luBfieaf kMzktr sI. cmn lfl sI aqy hor ikMny jxy
sn! hr iewk jxf ‘afpxy jLKLmI’ vfsqy sB qoN pihlF muwZlI shfieqf dyx dI
mMg kr irhf sI.
eyny gMBIr mrIjLF df ielfj kr skx df pRfiemrI hYlQ sYNtr ivc koeI pRbMD
nhIN sI.
lfl df mUMh aqy glf suwj igaf sI . GorVU vwjx lwgf.
“Bf jI hux kI krIey?” lfl df Brf byvws hoieaf mYnUM puwCx lwgf. dUjy jxy
vI myry mUMh vwl vyKx lwgy. AuhnF nUM qF koeI suJdI aOVHdI nhIN sI.
aMimRqsr jfx df pRbMD ikvyN hovy! acncyq mYnUM iKLafl afieaf, “afpF sI afr
pI vfilaF nUM afKdy aF. AuhnF dIaF gwzIaF jF trwk huMdy ny. afE! AuhnF nfl
gwl krIey.”
hspqfl dy nfl hI sI afr pI vfilaF df ‘zyrf’ sI. myry nfl hI hor jLKLmIaF
dy vfrs vI AuDr nUM qur pey. sI afr pI df ieMspYktr kihMdf, “sfzIaF gwzIaF
ivhlIaF nhIN. asIN ipMz nUM Gyrf pfAux lwgy aF.”
sfnUM AusdI dlIl ‘qy guwsf afieaf. ikMnHI QoQI dlIl sI!
‘ajy iehnF ny Gyrf pfAuxf sI!’
“dyKo sLRI mfn jI, quhfzy vwloN sihXog nf dyx krky jy sfzy bMidaF ‘coN
iksy dI jfn clI geI qF Ausdy ‘kqlL’ dy ijLMmyvfr qusIN hovogy.” mYN pUrI
krVfeI nfl afiKaf aqy nfl dy sfQIaF nUM hwlf-sLyrI idwqI. AuhnF dy qF bMdy
mrdy pey sn. AuhnF df AuWbldf aMdr bfhr af igaf. iksy sqy hoey ny ieh vI
ikhf, “jy qusIN Gyrf pfAux jogy huMdy qF ieh kuJ vfprdf hI ikAuN?”
“vyKo sfhb bhfdr! sfzI mdd kro nhIN qF quhfzf ieh rvweIaf quhfzy aPLsrF
nUM dwsFgy. srkfr nUM dwsFgy. duKI bMdy kol hor cfrf vI kI hY!” myry bolF
ivc qrly, nrmI aqy sKLqI df imsLrx sI.
“cwlo krdy aF koeI bMdobsq.”
asl ivc Auh lokF dy roh awgy ZYlf pY igaf sI.
sI afr pI dIaF gwzIaF ‘qy jLKLmIaF nUM lwidaf jfx lwgf. lfl nfl Ausdf Cotf
Brf ivjY aqy hor iewk-jxf igaf. gopfl cMd nfl rfm aqy Ausdf POjI Brf bYT
gey. QoVHy icr ipwCoN gwzIaF aMimRqsr nUM rvfnf ho geIaF. ieMj sB nfl kuJ
loVINdy bMdy bYT gey.
rfq awDI qoN vwD bIq cuwkI sI. jLKLmIaF nfl afey hor bhuq sfry lok afpo
afpxy GrF nUM vfps muV gey. mYN vI Gr jfx dI socI. lfl df pirvfr myry Gr
bYTf ‘suwK-sFd’ dI AuzIk kr irhf sI. mYnUM jf ky AuhnF nUM JUTf-swcf
hONslf dyxf hovygf.
iksy ikhf, ‘aYs aYs pI mOkf vyKx af irhf ey.”
dUjy afKx lwgy, “cwlo, jf ky puils dI KLbr leIey. Qfxydfr qF afp mUqdf
lukdf iPrdf sI. iehnF sfzI rfKI kI krnI eyN?” AuhnF df rMj swcf sI.
mYN soicaf: puils nUM iml ky mYN hux kI lYxf sI! puils nfl ‘lV’ ky hux
hoxF vI kI sI! pihl qF jLKLmIaF nUM ‘itkfxy’ ‘qy phuMcfAuxf sI aqy Auh kMm
ho igaf sI.
dUjy lokF ny ‘kmFz’ afpxy hwQ sFB leI sI! Auh awgy lwg ky puils-cOkI vwl
qur pey. mYN vI AuhnF dy ipwCy ipwCy cwl ipaf. Auh sfry jxy ‘golI clfAux
vfilaF’ bfry anumfn lf rhy sn.
‘kOx ho skdy sn ieh? blU stfr afpRysLn dy idnIN vI ipMz df BfeI-cfrf pihlF
vFg hI bixaF irhf sI. lwgy kriPLAU ivc vI ipMz dy dukfndfr, sI afr pI
vfilaF dI awK bcf ky, loVvMd lokF nUM ipCly drvfijLEN ‘sOdf-pwqf’ idMdy
rhy sn. ipCly idnF ivc, dovF BfeIcfiraF drimafn iewk brIk ijhy vKryvyN dy
Bfv pYdf ho jfx dy bfvjUd ipMz ivc ‘ihMdU-iswK’ dy hvfly nfl dusLmxI
kmfAux dI kdI koeI dws-DuwK suxI nhIN sI. hMs rfj pRBfkr, jo ies ipMz ivc
ipCly qIh sflF qoN pVHf irhf sI, kriPLAU dy iehnF idnF ivc vI hryk sLfm
nUM ipMz dI, afm idnF vFg pirkrmF krdf aqy ijwQy vI koeI purfxf ividafrQI
‘jl-pfxI’ dI sulfh mfrdf, AusnUM bfKuLsLI afpxI ‘syvf krn df’mfx bKLsLdf
rihMdf aqy jy koeI hmdrd AusnUM aijhy hflfq ivc GroN bfhr inklx qoN vrjdf
qF Auh hws ky afKdf, “kI krF ! awj iksy koloN pINdF qF dUsrf koeI hor agly
idn leI pihlF eI ‘buwk’ kr lYNdf; aKy, “ mfstr jI kwlH myry vwl afieE,
pihly qoV dI peI ey myry kol! AuNj vI ipMz dy hr Gr ivc myrf koeI n koeI
ividafrQI hY. iksy dI mF sUeI hY, jo myry vwl kYrI njLr nfl vI Jfk jfey!”
pRBfkr iewk idn mYnUM kihMdf, “rfqIN mYnUM— –iml igaf.” Ausny ipMz dy
‘KfVkUaF’nfl qury iewk purfxy ividafrQI df nfm ilaf, “do stynF vfly hor vI
nfl sn. myry goizaF nUM hwQ lf ky kihMdf, “mfstr jI aYs vyly Gr bYiTaf
kro. ‘mfl asbfb’ asIN, afKo qF, Gry apVf idaf krFgy.” myry pYr AuWKVdy vyK
ky kihMdf, “cwlo! quhfnUM Gr Cwz afvF.” mYnUM myry Gr dy bUhy qk Cwz ky
gey Auh. sfzy ieh muMzy sfnUM mfrngy? sfnUM qF rqI Br vI zr nhIN lwgdf.”
sfry lokF ivc BfvyN hMs rfj pRBfkr vrgf ‘svY ivsLvfs’ nf vI hovy qd vI
iksy ieh nhIN sI soicaf ik sfzy ipMz ieho ijhI vfrdfq ho jfvygI! sfry
kihMdy, “sfzy ipMz nUM gurUaF-pIrF dI rwK hY. eyQy kuJ vI burf nhIN ho
skdf.” iPr ieh kOx sn, jo gurUaF pIrF qoN vI AuqoN dI vg gey sn! ijMnHF
jfx buwJ ky ipMz dy sd-BfvI BfeIcfry nUM jLKmI kIqf sI! iewk nUM mfr ky
,hor keIaF nUM mrny pf idwqf sI!’
“ipMz df bMdf hoAU koeI ivc jI, jLrUr br jLrUr. ipMz dy bMidaF dI sUh qy
sfQ qoN ibnF koeI eyny hONsly nfl ieh kMm nhIN kr skdf. agilaF nUM ipMz dy
sfry rfhF df pqf sI. prly pfisE afey. sfry bjLfr ‘c golIaF clf ky afrfm
nfl skUl koloN dI ho ky ‘lhIaF dI pwqI’ vwl bfhr inkl gey. ipMz dy bMdy
jLrUr hoxgy ivc. mYN afp vyiKaf, AuhnF ny pCfxy jfx dy zroN mUMh isr
vlHyty hoey sn. ipMz dy bMdy sn jI ivc. iblkul pWk aY. iksy hor nUM mUMh
lukfAux dI Blf kI loV sI!”
koeI moaqbr swjx pUry Brosy nfl kih irhf sI.
“kOx hovygf Blf ipMz df bMdf ivc?” afpxI juigafsf sLFq krn leI iksy vwloN
pwuiCaf igaf ieh iewk vfjb svfl sI.
“sB kuJ aYQy sfhmxy af jfxf eyN. qUM vyKIN shI. sbr rwK jLrf. ajy huxy
dwsx vflI gwl nhIN.” iesdf Bfv sI ik Aus kol koeI ‘pwkI sUcnf’ sI pr ajy,
hfl dI GVI, Auh sFJI nhIN sI krnI cfhuMdf!
mYN AuhnF dy nfl nfl hI qur irhf sF. ieh svfl qF myry aMdr vI cwkr lf rhy
sn. myry mn ivc iek –dm ieh iKLafl afieaf:
‘ies ‘Byq vflI gwl’ nUM Auh, ikqy myry hfjLr hox krky qF nhIN sI lukf
irhf!’
acncyq mYnUM iewk vwKrI soc ny Gyr ilaf. awj; hux qIk kIqf myrf sfrf AuWdm
aqy AuqsLfh ikrnf suLrU ho igaf. mYN vyiKaf; eyny lokF dI BIV ivc pgVI
vflf qF mYN iekwlf hI sF! GVI pihlF mYN AuhnF sBnF df ihwsf sF. AuhnF dy
gLm aqy pIV ivc pUrI qrHF sLrIk. AuhnF df afpxf hI Brf-BfeI! pr iek pl ivc
hI mYN AuhnF ivc afpxy afp nUM Eprf aqy ajnbI smJx lwg ipaf sF! ieh vI
socx lwgf ik iehnF ivcoN koeI ieh vI socdf ho skdf hY ik mYN iekwlf iehnF
ivc kI krdf ipaF! myry kIqy ‘qQf-kiQq’ ‘prAupkfr’ df josL mwTf pY irhf sI.
AuhnF nfl ho ky vI mYN Aus BIV df ihwsf nhIN sF rih igaf.
pihry AuWqy Kloqy puils krmcfrIaF ny, “sfhb afAux vfly ny mOkf vyKx leI”
afK ky sB nUM puils–cOkI dy bfhr hI rok ilaf.
ds ku imMt bfad hI GUkdIaF kfrF aqy jIpF df kfPLlf cOkI awgy afx ruikaf.
kfr aMdr bYiTaF hI aYs aYs pI ny Kloqy bMidaF nUM hoeI vfrdfq bfry
pwuiCaf. myry ivcoN ‘awgy hox df’ AuqsLfh mr cuwkf sI. mYN koeI ‘iswDy qOr
‘qy ‘pIVq iDr’ nhIN sF! aslI ‘pIVq iDr’ dy lok iek dUjy qoN pihl krdy,
iewk dUjy dI gwl kwtdy hoey afpo afpxf ibafn dy rhy sn.
“ipMz dy bMidaF dI sLih qoN ibnF nhIN ho skdf jI ieh kMm.” iksy ny ikhf.
“qusIN dwso kOx aYN? iPr myrI kfrvfeI vyiKE. dwso,dwso; sgoN kOx eyN? ibnF
iksy zr-iJjk qoN nF lE qusIN. dwso qF shI iewk vfr.” aYs aYs pI ny AuWcI
aqy iqwKI afvfjL ivc afiKaf.
BIV ivcoN koeI nhIN boilaf. mYnUM mihsUs hoieaf; dwsx vflf ijvyN myry kr
ky hI cuwp irhf hovy!
QoVHy icr ipwCoN smuwcI gfrd mOkf vyKx leI bfjLfr vwl cwl peI. iksy nUM vI
‘EDr’ afAux qoN vrj idwqf igaf. myrf Gr qF bfjLfr dy aYn ivckfr sI aqy
AuWQy bfjLfr ivcoN lMG ky hI jfieaf jf skdf sI. hornF dy GrF nUM rfh hor
glIaF ivcoN dI ho ky vI jFdy sn. Auh sfry afpo afpxy GrF nUM qur gey.
ipwCy rih gey myry smyq iqMn jxy. asIN puils dI vfpsI dI AuzIk krn lwgy.
awDy pOxy GMty ipwCoN puils prqI qF asIN hONslf krky ipMz vwl qur pey.
asIN iqMny zry hoey sF. rfh ivc moVF, cOrfihaF AuWpr QF QF ‘qy stynF
sMBflI sI afr pI vfly Kloqy sn. dUjy doNh jixaF dy Gr bfjLfr dy muwZ
ivclIaF glIaF ivc sn. Auh afpo afpxy GrF nUM muV gey. sfhmxy Kloqy do sI
afr pI vfilaF ny mYnUM AuhnF do ‘ihMdU BrfvF’ nfl afAuNdy vyK ilaf sI.
AuhnF mYnUM koeI ‘sLwkI bMdf’ nf jfx ky awgy jfx idwqf. mYN hONslf krky
quiraf igaf. iksy ny mYnUM kuJ nf afiKaf. ijAuN hI mYN afpxy Gr vwl muVdf
bfjLfr df moV muiVaf qF iewk cIkdI afvfjL afeI;
“ruk jf! hYNzjL awp!” moV AuWqy Kloqy sI afr pI vfilaF ny myrI ihwk vwl
stynF iswDIaF kIqIaF hoeIaF sn.
“kOn ho qum ?”
ijhVI gwl df zr sI, Auho ho geI sI. mYnUM pihlF hI zr sI ik mYnUM ‘iswK’
smJ ky ikqy sI afr pI vfly rfh ‘c Gyr nf lYNdy hox! huxy vfprI Gtnf krky
iksy ‘iswK’ nUM vyK ky, AusnUM ‘sLwkI awqvfdI’ smJ ky Auh golI vI mfr skdy
sn! myrI ies mfniskqf df ijLkr myrI khfxI ‘cOQI kUt’ dy aMq AuWqy rfq smyN
gwzIEN AuWqrn vfly aqy puils qoN zrn vfly ‘iswK’ ikrdfrF dy BY ivcoN vI
piVHaf jf skdf hY.
vIhF krmF dI ivwQ AuWqy afpxy Gr vwl qurq iesLfrf krky ijMnI kfhlI nfl
dwisaf jf skdf sI, mYN afpxy ies vyly iewQy hox df kfrn dwisaf. Auh myry
bolF ivclI sdfkq df anumfn lf hI rhy sn ik pry Kloqf iewk ispfhI sfzy kol
afieaf aqy afpxy sfQIaF nUM kihx lwgf, “jfny do.”
Auh svyr vyly bfjLfr ivc pihry ‘qy Kloqf mYN keI vfr vyiKaf sI. Auh vI
mYnUM ivMhdf rihMdf hovygf! stynF nIvIaF ho geIaF. mYN lMmF sfh lY ky Gr
vwl viDaf. pry bfjLfr dy ivckfr mMgy dI lfvfirs lfsL peI sI. QoVHI ivwQ
‘qy iewk kflf kuwqf Auhdy isrhfxyN bYTf sI! Ausdy dohIN pfsIN ds-pMdrF
gjLF dI ivwQ AuWqy vrdI vfly stynDfrI ‘rwiKak’ AusdI ‘lfsL dI rfKI’ Kloqy
sn. pr ies ‘surwiKaf’ df AusnUM hux koeI afsrf nhIN sI!
Gr df drvfjLf bMd kridaF mYN sfhmxy gurlfl cMd aqy gopfl cMd dy cubfiraF
vwl Jfq mfrI. ies Gr ‘coN mMgf guLjLr igaf sI aqy pirvfr dy muKI gopfl cMd
nUM golI vwjI sI. Gr ivcoN AuWcI rox dI qF kI isskx dI afvfjL vI nhIN sI
af rhI! ieh kYsI dihsLq sI ik afpixaF dI mOq AuWqy KuwlH ky rox df hOLslf
vI gvfc igaf sI! AuhnF dy Gr dy jIaF vwloN buwlH icwQ ky, aMdry aMdr rox
dy drd df anumfn lf skxf myry leI asMBv sI.
qVHkf pihr ho cwilaf sI. bwcy lyty hoey sn. myrI pqnI aqy lfl dI pqnI
sihmIaF aqy jigafsU njLrF nfl myry vwl vyK rhIaF sn. mYN AuhnF leI kI KLbr
lY ky afieaf sF!
mYN sB nUM aiMmRqsr Byjx dI gwl suxf ky lfl dI pqnI nUM ikhf, “BYx jI!
mYnUM afp zfktr igwl ny ikhf hY ik KLqry vflI koeI gwl nhIN. lfl nUM kuJ
nhIN hox lwgf . qusIN hONslf rwKo. hor GVI nUM idn cVH jfxf eyN aqy afpF
afp hI phuMc jfxf AuWQy, Auhdy kol. qusIN afpxI awKIN vyK lYxf hY AusnUM
TIk –Tfk hoieaf; nO br nO.”
bwcy vI AuWT ky bih gey sn. mYN sB nUM afpo afpxI QF lyt jfx leI kih ky
mMjy ‘qy pY igaf. ipCly kuJ GMitaF ivc vfprI hoxI ny myry isr nUM suMn kr
idwqf sI. huxy hI ‘mOq dy mMUho’N bc ky afieaf hox krky mYN mOq nUM afpxy
nyVy nyVy mihsUs krn lwgf. mYnUM lwgf; golIaF clfAux vfly huxy myry Gr
dIaF kMDF twp ky, ‘dgV-dgV’ krdy myry Gr afx vVy hn aqy golIaF df Cfxf
mfrn qoN pihlF ivaMg nfl cMiGafVy hn, “qYQoN krfAuNdy aF ‘iehnF dI mdd!’
‘pMQ’ idaf gLdfrf!”
dUjy pfisEN dUjI iDr dIaF qxIaF stynF df KVkf suixaF, “ruk jf; hYNzjL
awp!”
mYN AuhnF vyilaF dy sfry pMjfbIaF vFg bybws aqy byihws hoieaf ipaf sF!
myry sfhmxy kMD ‘qy ltky gurU nfnk dy icqr ivclf ‘afsLIrvfd’ ivc AuWiTaf
hwQ mYnUM idl Drn leI kih irhf sI.
agly idn svyry hI lfl df pirvfr cfh-pfxI pI ky afpxy Gr clf igaf qFik CyqI
qoN CyqI iqafr ho ky lfl df pqf krn leI aMimRqsr jfieaf jf sky .
jdoN asIN dovyN jIa jLKLmIaF df pqf krn leI aiMmRqsr phuMcy qF hspqfl ivc
imjLfj –pursI leI afAux vfilaF dI BIV lwgI hoeI sI. iehnF ivc AuhnF dy
irsLqydfr vI sn aqy ipMz dy sFJF vfly ‘hor’ afdmI vI. ‘ihMdU-iswK’sfry hI.
sfry jLKLmI iewko hI vfrz ivc pwtIaF ivc ilpty mMjIaF AuWqy lyty hoey sn.
AuhnF dy isrhfxy AuhnF dI sFB–sMBfl leI AuhnF dy vfirs bYTy sn. asIN hryk
dy bYWz kol jFdy, vfpr cuwkI hoxI ‘qy aPLsos krdy, hONslf rwKx leI kihMdy.
sfry jxy roh-rMj aqy sihm dy puqly bxy hoey sn. ijhVy jLKLmI bol skdy sn;
Auh afpxy AuWpr hoey hmly df ibrqFq suxf rhy sn. iewk gwl bfr bfr duhrfeI
jf rhI sI ik ‘ipMz dy bMidaF dI sUh aqy sLih qoN ibnF ieh Gtnf nhIN vfpr
skdI!’ sfry jxy ies gwl ‘qy sihmq vI lwgdy sn. AuhnF dy kihx df Bfv sfPL
sI ik ipMz dy iksy nf iksy ‘iswK’df hwQ sI ies Gtnf ipwCy!
Auh TIk vI ho skdy sn, pr pqf nhIN ikAuN ieh lwgx lwgf sI ik mYnUM ieh gwl
kuJ Aucyc nfl suxfeI jf rhI sI. cmn lfl kol puwjy qF Auh dws irhf sI:
“do jxy hI dukfn ‘c vVy. bfkI bfhr Kloqy rhy. mUMh AuhnF dy bMnHy hoey sn.
iewk qF Cy-Puwtf jvfn sI pUrf. lMmf qy pqlf. aYn afpxy mfstr virafm suMh
hurF vrgf.” Aus ny myry vwl iesLfrf kIqf qF myry klyjy nUM Dwkf lwgf. kMn
‘sLF sLF’krn lwgy. pYrF hyToN jLmIn ihwlx lwgI. AuNj ieh jLrUrI vI nhIN sI
ik Auh mYnUM, golIaF mfrn/mrvfAux vfilaF ivcoN hI iewk smJdf hovy! ieh qF
myrI ‘idwK’ hI myry mn df cor bx geI sI!
myry mn ivc afieaf ik lfgy Kloqy AuhnF bMidaF ivcoN, jo rfqIN myry nfl hI
jLKLmIaF dI sFB-sMBfl krdy pey sn, iksy nUM qF afKxf cfhIdf hY, “mfstr
hurIN qF rfqIN sfzy nfl mrdy Kpdy rhy. sgoN, jy ieh sI afr pI vfilaF nfl
lV ky AuhnF nUM gwzIaF dyx leI mjbUr nf krdy qF iPr pqf nhIN kI huMdf!”
mYN iewk do jixaF dy mUMh vwl vI vyiKaf. pr iksy ny kuJ nf ikhf.
cmn lfl dws irhf sI, “Auhny rIvflvr myry vwl iswDf krky PLfier kIqf; pr
bcfa ho igaf. mYN hrPLly ny pIpf cwuk ky afpxy awgy kr ilaf. pIpy ny Blf
nI bcfa krnf sI! iewk golI afh myrI lwq ‘c lwgI qy iewk moZy ‘qy. izwg
ipaf mYN qF. iPr nhIN pqf lwgf kuC.”
hux mYN dUjy jLKLmIaF df hfl-cfl puwCdf, ibgLfny vwg ivc gvfcI vwCI vFg
iPr irhf sF. mYnUM lwgdf sI ik myrI ipwT ipwCy sfry aFZI-gvFZI kih rhy sn,
“hux vyK ikwzf hyjlf bixaF iPrdf! afpy golIaF mfrnIaF afpy hfl-cfl puwCxf!
hfa QUh!”
mYN iewQy ‘sLwkI’, ‘durkfry’ aqy ‘nfpsMd’ bMdy vFg ivcr irhf sF.
mYnUM vyK ky lfl dy ichry AuWqy afeI muskrfht aqy Aus vwloN poly ijhy
Guwitaf myrf hwQ vI mYnUM bhuqI Drvfs nf dy sky. lfl dI pqnI afK rhI sI,
“sfnUM qF rfqIN BYx jI huxF afpxy GroN jfx hI nhIN sI idwqf. sfrI rfq sfrf
twbr sfzy nfl jfgdy rhy. ivcfry! Bf jI hurF ivcfiraF eynf kIqf! Bgvfn
iehnF sfiraF dI lMmI Aumr kry!” Ausny myrI pqnI nUM vwKI nfl Guwt ilaf.
Gr nUM vfps muVidaF asIN sfry rfh cmn lfl dy bolF ivclf rhws smJx dI
koisLsL krdy, iesy nukqy bfry hI socdy afey. myrI pqnI ny afpxy suBf
muqfbk ikhf, “koeI gwl nhIN. AuWqy pRmfqmf qF ivMhdf ey sB kuJ. asIN qF
afpxy ivq muqfbk Blf eI kIqf sfiraF df. sfzy leI qF sfzy gvFZI sfzy mF-ipE
jfieaF vrgy ny. aYvyN afKIey; sfnUM ipafr vI bVf krdy ny. qfieaf lfB cMd,
cfcf vyd, qfieaf gurlfl cMd sB df mYnUM ‘DIey!DIey!’ afKidaF mMUh nhIN
suwkdf. quhfzI eynI iewjLq krdy ny sB! qusIN aYvyN mn KLrfb nf kro. lfl
quhfnUM BrfvF vFg smJdf hY. jy koeI iewk awD bMdf ieho ijhI vfDI GftI gwl
krdf vI hoAU qF icMqf kfhdI! jdoN sfzf aMdr suwcf swcf! Auh swcf pfqsLfh
afpy jfxI jfx aF.”
“rjvMq kOry! afpxI jfn KLqry ivc pf ky KfVkUaF dI nfrfjLgI shyVI. ajy
AuhnF vwloN pqf nhIN kI Bfxf vfprnf eyN aqy eyDr ijMnHF leI kIqf, ieh,
ieho ijhIaF gwlF krdy ny!” myrf mn zfZf avfjLfr sI.
“qusIN vI aYvyN eI krI jFdy E. Auhny ikqy quhfnUM QoVHf ikhf. Auh qF srsrI
agly df hulIaf dws irhf sI . qusIN afpxy afp nfl joVI jFdy E!”
mYnUM AuhdI gwl druwsq lwgI.
iPr vI mYN socdf rihMdf, pMjfb AuWqy ieh ikho ijhy kfly idn af gey sn ik
hr koeI dUjy nUM qF sLwk dI njLr nfl vyKdf hI sI, afpxy afp nUM vI, myry
vFg, ‘sLwkI’ smJx lwg ipaf sI!
(bfkI agly aMk ivc)
|