qUM BI bdl Plk ik Ëmfnf bdl gieaf!
kuJ idn hoey, kMipAUtr dI shfieqf nfÜ, iswK nOjvfnI nUM
gurmiq nfÜ joVn leI, dys aqy prdysF ivwc ivcr rhy, BfeI rfm
isMG jI ny, mYlbrn dy gurduafrf[ sRI gurU gRMQ sfihb jI,
kIËbro ivc, Èfm nUM kQf kridaF aYkspoXr dI gwl kIqI. AuhnF
ny dwisaf ik ijs Gr ivwc koeI mÈInrI hovy, Aus Gr dy bwcy
bcpn qoN hI Aus nUM vrqx dI jfc iswK jFdy hn; ijvyN ik awj
klH pMjfb dy kuwJ rwjy puwjy iksfnF dy GrF ivwc tRYktr hox
krky, AuhnF dy bwcy CotI Aumry hI AuhnF nUM BjfeI iPrdy hn.
ies ivcfr qoN afpxy nfl vfprIaF kuwJ bcpn dIaF GtnfvF cyqy
af geIaF. iewk idn afpxy puwqr dy Gr mY kMipAUtr vrqx df
bhfnf ijhf krdf hoieaf, kuwJ ‘kuqkqfrIaF’ ijhIaF kI borz nUM
kZ irhf sF. iewk pfsy puwqr qy dUjy pfsy poqrf kMipAUtr awgy
bYTIaF iqMn pIhVIaF afpxf afpxf kMm kr rhIaF vyK ky, acfnk
puwqr dy ivcfr ivwc pqf nhI kI afieaf ik Auh boilaf, “QrI
jYnryÈnË aOn kMipAUtr. “iqMn pIhVIaF kMipAUtr qy. jy bfpU jI
(myry BfeIaf jI) eyQy huMdy qF cOQf kMipAUtr AuhnF vfsqy clf
dyxf sI. “
puwqr dy mUMhoN ieh gwl sux ky Xfd afieaf afpxf bcpn. sfzy
ipMz ivwc isrÌ do hI sfeIkl huMdy sn. iewk gurduafrf sfihb
dy gRMQI jI koÜ qy dUjf myry cfcf jI koÜ. mY corIN sfeIkl
GroN lY jfxf qy bfhr sVk qy jf ky ‘kYNcI’ pf ky, Aus nUM
clfAux df Xqn krnf. kYNcI df mqlb ieh ik Coty kwd krky kfTI
Aupr bYT nf skx krky, Prym dy ivcdI lwqF lMGf ky sfeIkl
clfAuxf. jy kfTI Aupr bYTdf sI qF pYr sfeIkl dy pYzl qwk nhI
sn awpVdy. sfeIkl clfAux dy XqnF ivwc kdI izg pYxf, kdI afp
sfeIkl Auqy aqy kdI sfeIkl afpxy Auqy. goizaF, arkF afid
aMgF Aupr rgVF vI lwg jfxIaF. aMg iCwly vI jfxy. AuhnF swtF
nUM dfdI mF jI qoN lukf ky vI rwKxf qF ik iJVkF df gwPf
JuMgy ivwc nf imÜ jfvy qy `corI’ vI CupI rhy.. hOÜI hOÜI
sfeIkl dy Prym ivcdI lwqF lMGf ky arQfq kYNcI vfÜI avwsQf
ivwc sfeIkl clfAux dI jfc af hI geI.
kuJ sfl hoey, eyQy isznI ivwc iewk idn vwzy muMzy ny afpxy
bcpn dI `corI’ dws ky myrf qrfh hI kZ idqf. jdoN asIN sfrf
prvfr CinCrvfr nUM blYktfAUn dy ÈfipMg sYNtr ivwc ÈfipMg krn
jfieaf krdy sF qF Auh kfr ivwc iksy rih geI cIj df bhfnf lf
ky, myry qoN jF afpxI mF qoN kfr dI kuMjI lY ky, kfr pfrikMg
dy ivwc hI corIN kfr clfAuNdf huMdf sI. ieh sux ky mY zr
ijhf igaf qy Aus nUM afiKaf ik aijhf kMm Auh sfnUM dws ky,
sfzI mOjUdgI ivc, bfhr KulHy QF kr skdf sI; ijQy hor kfrF dI
afvf jfeI nf huMdI. Aus nUM aijhf Éqry Biraf kMm ies qrHF
corIN nhI sI krnf cfhIdf pr Aus ny myry nfÜoN vD corI qF nhI
sI kIqI ik mY Aus qy guwsf krdf. Aus ny myry ijMnI hI ‘ihMmq
‘kIqI sI. myrI phuMc ivwc sfeIkl sI qy mY sfeIkl vrqdf sF qy
Aus dI phuMc ivwc kfr hox krky Auh kfr vrqx lwg ipaf. Aus ny
ieh vI dwisaf ik iewk idn ikqy vwj ky kfr df Aus ny nuksfn
vI kr idqf sI ijs nUM asIN iksy vwloN sfzI kfr nfl afpxI kfr
mfr ky nuksfn kIqf igaf smJ ilaf sI.
afpxy bcpn dI iewk hor vD Éqrnfk Gtnf vI cyqy af geI. iewk
vfrIN dI gwl hY ik myry Coty cfcf cI sfzI qUqF vfÜI pYlI
ivwc hÜ vfh rhy sn. EdoN prvfr iqMnIN QFeIN vMizaf jf cuwkf
sI. hÜ ivwc Auqly pfsy bOÜd qy QwlVy pfsy mihaF jupy hoey
sn. cfcf jI ny mYnUM afiKaf ik mY Kloqy hÜ ivwc juwpy zMgrF
df iDafn rwKF. Auh KUh qoN pfxI pI afAux. KUh vI sfzf nyVy
hI sI. pfTk socxgy ik mY ikAuN nf KUh qoN jf ky cfcf jI
vfsqy pfxI lY afieaf! ies df Èfied kfrn ieh hovy ik KUh vgdf
nf hox krky, Aus nUM gyV ky, Aus ivcoN pfxI nf kZ skdf hovF;
jF iPr Èfied sfzy koÜ Aus vyÜy BFzf hI koeI nf hovy ijs ivwc
mY pfxI Br ky ilaf skdf! jfx lwgy AuhnF ny ieh vI afiKaf ik
mY zMgrF nUM ihwkF nf, isrP iehnF df iDafn hI rwKF. ihdfieq
dy AuÜt, AuhnF dy awKoN Ehly huMidaF hI mY hÜ dI jMGI PV ky,
zMgrF nUM qor ilaf. hl myry qyoN sFiBaf nf igaf qy hl df co
vfrI vfrI dohF zMgrF dy KurF ivwc KuB igaf. mY zr ky CyqI
CyqI zMgrF nUM rok ilaf qy hÜ nUM EvyN hI KVHf kr ilaf. Èukr
ies gwl df ik zMgr POrn hI ruk gey. jy nf rukdy qF jfh
jFdIey ho jfxI sI. Auh smf Xfd krky hux vI myry lUM kMzy ho
jFdy hn.
eyQy iewk idn ieh vI mY vyiKaf ik myrf puwqr, myry inwky
ijhy poqry nUM afpxI god ivwc bYTf ky, kfr df styairMg Aus
dy hwQF ivwc PVvf ky, hOÜI hOÜI kfr clfAuNdf hY qy poqrf
styairMg nUM afpxI mrjI nfl eyDr EDr Gumf ky smJdf hY ik kfr
Auh clf irhf hY. poqry dy kfr clfAux vflI gwl qoN mYnUM
afpxf Auh smf Xfd af igaf jdoN sfzI ZfxI ivwc sfry muMzy
myry nfÜoN Aumr qy jor ivwc vwzy hox krky, CwpVF ivwc scIN
mucIN qiraf krdy sn qy mY iknfry dy nyVy QohVy pfxI ivc[
afpxy hwQ ËmIn qy lf ky, isrP lwqF nfl CVF mfr mfr ky[ qrn
dI nkÜ kiraf krdf sF. jy mY CwpVF `c lwqF mfr mfr ky qrnf
iswK hI igaf sF qF poqrf vI, suK nfl gurU dI ikrpf sdkf,
jdoN Aus dy pYr kfr dy gyarF qk puwjx lwg pey, kfrF BjfeI
iPiraf krU. myry qrn bfry GroN hlfÈyrI dI bjfie dfdI mF jI
dIaF iJVkF qy cpyVF df gwPf hI pRfpq huMdf sI. hux bwicaF dy
bwicaF nUM bwcy Éud sivimMg pUlF Aupr, motIaF ÌIsF qfr ky,
qrnf isKfAux iljFdy hn.
ies qrnf iswKx dI jdo jihd dOrfn Auh pl vI mYnUM Xfd hY jdoN
myry aMdr ÉusI dI iewk Jrnfht ijhI iPr geI sI. hoieaf ieh
ieAuN ik iewk idn, grmIaF dI ruwqy, asIN sfrI ZfxI, ‘pqlf’
nfmI CwpV ivwc nhf rhy sF qy mY afpxI qrnf iswKx vfÜI vfdI
dy aDIn jdo jihd kr irhf sF. ieh ‘pqlf’ nfmI CwpV, ipMz dy
bfkI CwpVF nfloN ipMz qoN sB qoN vDyrI ivwQ Aupr huMdf sI.
aMimRqsroN afAuNdI sVk Aupr, mOjUd ‘nfQ vfÜI KUhI’ qoN, sfzy
ipMz dy lfgoN dI lMGx vfÜI sVk qoN bhuqf htvF nhI sI. jy nfQ
vfÜI KUhI qoN ipMz vwl nUM mUMh krky, sVky sVk afeIey qF ieh
sfzy swjy hwQ, jlfl ipMz vfly pfsy vfikaf hY. ieh CwpV bhuqf
zUMGf vI nhI sI huMdf. ies dy iknfry iewk ikwkr huMdI sI qy
iewk inwkf ijhf koTf vI, sfzy qoN vwzy muMizaF ny, Cwiqaf
hoieaf huMdf sI qF ik zMgr cfrn smy, jy mINh af jfvy qF ies
ivwc pnfh leI jf sky. ies koTy nfÜ sbMDq vI kuwJ inwkIaF
inwkIaF ijhIaF XfdF juVIaF hoeIaF hn. CwpV dy nyVy hI iewk
QVHf ijhf bixaf huMdf sI, ijs nUM ipMz vfÜy ‘jTyry’ afiKaf
krdy sn qy ivafh iwpCoN ivaFdV joVI nUM eyQy mwQf itkfAux vI
ilafieaf krdy sn. myry moiZaF qwk zUMGy pfxI ivc, iewk idn
qrn dI koiss kridaF, pl dI pl afpxy pYr mY CwpV dy ql qoN
Aupr rwKx ivwc sÌl ho igaf. Auh idn ajy vI mYnUM Xfd hY.
eynI ÉusI mYnUM hoeI ik mY Puilaf nf smfvF. dUjy muMizaF nUM
mY afpxI ‘sÌlqf’ df hfl dwsx df Xqn krF pr koeI myrI gwl vwl
iDafn hI nf dyvy. myry vfsqy ieh, kIVI qy TUTy dI imsfl vFg,
bVI vwzI pRfpqI sI pr dUjy ies nUM gOlx hI nf.
ies bfry vI iewk Gtnf cyqy af geI: iewk idn asIN sfrf
mMZIrvfDf ipMz dI Zfb ivwc nhf rhy sF. mY qF iknfry Aupr hI
sF pr vwzy muMzy Zfb dy ivckfr bxy DoVy Aupr jfx leI ijdx
lwg pey. myry BfeIaf jI dy qfey df sB qoN Cotf puwqr, jo
myrf cfcf lgdf hY, jYlo (hux s[ jrnYl isMG) Aus DoVy vwl nUM
jf irhf sI ik Aus dy pYr, rfh ivwc afAux vfÜy iewk toey ivwc
pY gey. Aus dy muMny hoey isr dy body hI pfxI qoN Aupr idsx
qy afp Auh sfrf pfxI ivwc zuwb igaf. nMbrdfrF dy muMzy kYlo
ny Aus nUM Aus dy boidaF qoN PV ky, ZfboN bfhr DUh ilaFdf.
ieh Ébr Aus dy Gr vI phuMc geI. Aus dI mF jI, arQfq myrI
vwzI dfdI mF jI ny pqf nhI Aus dI kI gq bxfeI hovygI pr myry
dfdI mF jI nUM vwzy dfdI mF jI ny ieh sfrI khfxI dws ky nfÜ
hI Aus ZfxI ivwc myrI ÈmUlIaq vI dws idqI. Aus smy myry dfdI
mF jI myrf isr afpxy goizaF ivwc lY ky, myry kys vfh rhy sn.
kys bhuqy qy lMmy hox kfrn myrf isr vfhuxf vI Kfsf jdo jihd
vflf kMm huMdf sI. mF jI ny afpxy goizaF ivcoN myrf isr kZ
ky, kuwJ cpyVF qy iJVkF df gwPf mYnUM bÉÈ idqf.
myry bwicaF dy GrIN AuhnF dy bfkI myÜ joÜ vfÜy swjxF dy GrF
vFg hI hr iksm dI mÈInrI nvIn hI hY. mYnUM Aus mÈInrI tI[
vI[ afid clfAux, htfAux, cYnl bdlfAux, afvfË nUM AuicafAux
afid leI kdI vI vrqx dI jfx nhI afeI. AuhnF dy iqMn iqMn
rImot kMtrol hn. kuwJ sfl qF mY iKJdf irhf ik ieh sfrf kuwJ
iewk rImot qy ikAuN nhI krdy ijs nUM iksy koÜoN isK ky mY vI
vrqx leI smJ lvF. bhuq ipwCoN pqf lwgf ik ieh sfrf ‘jMG
plFGf’ ijhf ies qrHF hI vriqaf jf skdf hY. iPr bwicaF dy
bwicaF qoN hI ieh kfrj krvfAuxf. cYnl bdlx leI, afvfË AucI
nIvI krn leI, clfAux leI qy bMd krn leI AuhnF nUM afvfËF
mfrnIaF. hux qy mY ibnf iksy Kfs kMm qoN bwicaF dy GrIN jFdf
hI nhI. jy jfxf vI pvy qF Auh kfrj krky muV afAuNdf hF, ijs
leI jfx dI loV pvy. ibnf loVoN vfDU smf nhI EQy bYTdf. ies
dy keI kfrn hn. sB qoN vwzf kfrn qy pIhVI pfVf hY. asIN bIqy
`coN pRfpq qjwrby anusfr cfhuMdy hF ik bwicaF df Blf hovy pr
Auh vrqmfn ivwc afpxI mrjI aqy afpxy qjwrby anusfr hI jIxf
cfhuMdy hn. asIN cfhuMdy hF ik jo kuwJ asIN nuksfn krky
iswiKaf hY Auh ibnf nuksfn kIiqaF hI sfzy nuksfn nUM afpxf
hoieaf nuksfn smJ ky iswiKaf lY lYx pr hryk pIhVI afpxf nÌf
nuksfn Jwl ky, afpxy qjwrby anusfr hI jIxf cfhuMdI hY. ies
krky dohF pIhVIaF dI jIvn idRÈtI ivwc Prk huMdf hY. dovyN
pIhVIaF vwloN burf iksy df vI nhI icqivaf jFdf blik Blf hI
locdIaF hn. ies krky vI prvfrF ivwc bhuq sfry ivvfd huMdy
hn. ksUr iksy df vI bhuqf nhI huMdf qy QohVf QohVf dohF iDrF
df hI ho jFdf hY.
asIN vIhvIN sdI ivwc ivcrdy hF jdoN ik hux iekIvIN sdI df
iewk dhfkf vI pUrf ho igaf hY. jvfnI dy smy ZfzIafnf aMdfË
vfÜy jvfn lok, ijnHF ivwc iksy smy mY vI Éud nUM Èfml smJdf
sF, afiKaf krdy sn:
eyk voh jo bdl jfqy hYn Ëmfny ky sfQ
mrd voh hYN jo Ëmfny ko bdl dyqy hY.
koeI ivrly hI huMdy hn jo kuwJ smy leI, kuwJ lokF nUM, afpxy
mgr lf ky, smy dy AuÜt vihx clfAux ivc, sÌl ho jFdy hn pr
bhuqy qF ies rIs ivwc afpxf jIvn hI aÈFq bxfeI rwKdy hn qy
nfÜ hI prvfr qy snyhIaF df vI. “kAUaf clf hMs kI cfl.” vflI
hflq AuhnF dI huMdI hY.
eyQy afpxy iewk bhuq hI isafxy aqy suihrd imwqr nfl vfprI
Gtnf cyqy af geI jo ik sfzy dohF dy sFJy imwqr ny mYnUM EdoN
suxfeI jdoN mY Aus dy dys ivc, iewk rfq Aus dy Gr irhf sF qy
Aus pfsoN Aus imwqr df hfl puwiCaf. Aus sFJy imwqr pfs Aus
dy ipqf df dys aqy prdys ivwc kmfieaf hoieaf Dn vfhvf Cwizaf
hoieaf sI qy Aus ny Éud vI prdys ivwc vfhvf swbrkwqI kmfeI
kIqI hY. bVIaF rIJF nfl Aus ny afpxy ieklOqy puwqr nUM
pfiÜaf. afpxI Kyz ivwc hI Èfml kIqf qy ipE puwqr dI tIm,
kfmnvYlQ vrgy mukfbilaF ivc, afpxy dyÈ dI pRqIinDqf vI krdI
rhI. iewk cMgy jfxy jFdy dyÈ ivwc sYtl ho ky dovy ipE puwqr
sFJf kfrobfr krdy sn. dohF ipE puwqF dI afps ivwc eynI KulH
sI ik Èfm nUM pYg ÈYg vI ipAu puwqr iekwTy hI lf lYNdy sn.
sFJy imwqr dy dwsx anusfr: iewk Èfm nUM pYg lfAux vfÜy sYÈn
dOrfn, awKF ivwc awQrU Br ky, roxhfkI afvfË ivwc ipE nUM jo
puwqr ny afiKaf Aus df sfr kuwJ ieAuN sI, “zYz, bhuq ho geI.
plIË, mYnUM afpxI ijMdgI afpxI mrjI nfl jI lYx idE. “eynI
suxn AupRMq isafxy ipE ny sB kuwJ Aus muÜk ivwc puwqr vfsqy
hI Cwz idqf qy dyÈ ivwc iewk Dfrimk sQfn Aupr jf ky, afpxf
mkfn bxf ky, rihx lwg ipaf. Èukr hY ik Aus dI pqnI ny, afm
vFg, puwqr df sfQ dyx dI bjfie, afpxy pqI dy nfl jfxf hI TIk
jfixaF.
iek idn myrf puwqr rfq dI rotI mYnUM afpxy GroN Kvf ky,
afpxI kfr Aupr, myry sOx sQfn qy Cwzx jFdf hoieaf afKx
lwgf[”pfpf, quhfzI rotI sfnUM BfrI nhI pr qusIN jyhVf sfzy
Gr ivwc dKl idMdy ho, Auh nhI Jwilaf jFdf. quhfnUM cfhIdf hY
ik jdoN asIN koeI quhfQoN slfh puwCIey EdoN hI sfnUM dwso;
byloVf dKl sfzy kMmF ivwc nf idE. “pr mY Aus imwqr ijMnf
isafxf nhI bx sikaf qy nf hI Aus dy qjwrby nUM vrq sikaf hF.
poqry nUM kMipAUtr qy mfAUs vrq ky ey[ bI[ sI[ pyNt kridaF
vyK ky mY Aus smy afpxy puwqr nUM afpxf vylf dwisaf: mY ipMz
dy gurduafry dy vyhVy aMdr Gwty ivwc AuNgÜ nfl A a e ilKxf
iswiKaf sI. iPr 1954 ivc, mukqsr ivcly sMq msqfn isMG jI dy
zyry aMdr, iewk inrmly sMq jI koÜoN, ihMdI df k K g, zyry dy
vyhVy ivwc svfh iKlfr ky, Aus Aupr AuNgÜ nfÜ ilKxf iswiKaf
sI. qusIN puwqr jI, BYx Brf ny kursI Aupr bYT ky, tybl Aupr
kfpI rwK ky, pYn nfÜ ilKxf iswiKaf sI. ieh qyrf puwqr joÈ
isMG isDf hI kMipAUtr dy skrIn Aupr ey[ bI[ sI[ pyNt kr irhf
hY. agoN ies dy bwicaf vyly, lgdf hY hryk sbjYkt dIaF icwpF
hI bx jfxgIaF. jyhVy vI sbjYkt dI loV hoeI Esy dI icwp hI
isr ivwc jV leI jfieaf krygI. pVHn puVHn dy sfry XB hI Èfied
muwk jfx. skUlI muxÈIaF dy zMzy qy iJVkF vfÜIaF Èfied ikqy
durfzy Xug dIaF, nvIaF pIhVIaF dy nf mMnx Xog, bfqF hI rih
jfx! “nf rhy vFs qy nf vjy vMJÜI. “
dyKo, ik Ëmfnf cfl ikafmq kI cwl gieaf!
-0-
|