|
ਸੰਨ 1947 ਦੇ ਸਾਕੇ ਬਾਰੇ
ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਅਸ਼ਫ਼ਾਕ਼ ਅਹਮਦ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਗਡੱਰੀਆ ਲਾਸਾਨੀ ਕਹਾਣੀ
ਹੈ। ਇਸ ਸਾਕੇ ਬਾਰੇ ਦੋ ਹੋਰ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਾਜਵੰਤੀ (ਬੇਦੀ) ਅਤੇ ਟੋਭਾ ਟੇਕ ਸਿੰਘ
(ਮੰਟੋ) ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਬੜੀ ਵਾਰ ਛਪੀਆਂ ਹਨ। ਉਰਦੂ ਨਾ ਪੜ੍ਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਗਡੱਰੀਆ
ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਉਲਥਾ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ੋਂ ਅਸੀਂ ਇਹਨੂੰ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਹੀ
ਛਾਪ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਪਾਠਕ ਕਹਾਣੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸਮਝ ਜਾਣਗੇ।
ਅਸ਼ਫ਼ਾਕ਼ ਅਹਮਦ (1925 ਫ਼ੀਰੋਜ਼ਪੁਰ -2004 ਲਹੌਰ) ਦਾਸਤਾਨਗੋ ਅਤੇ ਲੈਲੋ ਨਹਾਰ ਅਦਬੀ ਪਰਚਿਆਂ
ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਛਪੀਆਂ ਵੀਹ ਤੋਂ ਵਧ ਕਿਤਾਬਾਂ ਚ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਤੋਤਾ
ਕਹਾਨੀ, ਮਹਿਮਾਨ-ਏ-ਬਹਾਰ (ਨਾਵਲਿਟ) ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਖੱਟਿਆ ਵੱਟਿਆ ਅਤੇ
ਡਰਾਮੇ ਵੀ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬਾਨੋ ਕੁਦਸੀਆ ਉਰਦੂ ਦੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਹੈ। - ਸੰਪਾਦਕ
1
ਯੇਹ ਸਰਦੀਉਂ ਕੀ ਯਖ਼ਬਸਤਾ ਔਰ ਤੱਵੀਲ .ਠੰਢੀ ਤੇ ਲੰਮੀ॥ ਰਾਤ ਕੀ ਬਾਤ ਹੈ। ਮੈਂ ਅਪਨੇ
ਗਰਮ-ਗਰਮ ਬਿਸਤਰ ਮੇਂ ਸਰ ਢਾਂਪੇ ਗਹਰੀ ਨੀਂਦ ਸੋ ਰਹਾ ਥਾ ਕਿ ਕਿਸੀ ਨੇ ਜ਼ੋਰ-ਸੇ ਝੰਜੋੜ ਕਰ
ਜਗਾ ਦੀਆ।
- ਕੌਨ ਹੈ? - ਮੈਂ ਨੇ ਚੀਖ ਕਰ ਪੂਛਾ; ਔਰ ਉਸ ਕੇ ਜਵਾਬ ਮੇਂ ਬੜਾ-ਸਾ ਹਾਥ ਮੇਰੇ ਸਰ ਸੇ
ਟਕਰਾਇਆ ਔਰ ਘੁਪ ਅੰਧੇਰੇ ਸੇ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ - ਥਾਨੇ ਵਾਲੋਂ ਨੇ ਰਾਣੂ ਕੋ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲੀਆ।
-ਕਯਾ? - ਮੈਂ ਨੇ ਲਰਜ਼ਤੇ ਹੂਏ ਹਾਥ ਕੋ ਪਰੇ ਧਕੇਲਨਾ ਚਾਹਾ - ਕਯਾ ਹੈ?- ਔਰ ਤਾਰੀਕੀ ਕਾ
ਭੂਤ ਬੋਲਾ - ਥਾਨੇ ਵਾਲੋਂ ਨੇ ਰਾਣੂ ਕੋ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲੀਆ। ਇਸ ਕਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੇਂ ਤਰਜਮਾ
ਕਰੋ।
-ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਬੱਚੇ! - ਮੈਂ ਨੇ ਊਂਧੇ ਹੋ ਕਰ ਕਹਾ - ਆਧੀ-ਆਧੀ ਰਾਤ ਤੰਗ ਕਰਤੇ ਹੋ। ਦਫ਼ਾ ਹੋ
ਜਾਉ। ਮੈਂ ਨਹੀਂ...ਆਪ ਕੇ ਘਰ ਰਹਤਾ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹ੍ਹਤਾ...ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ
ਬੱਚੇ...ਕੁੱਤੇ...! - ਔਰ ਮੈਂ ਰੋਨੇ ਲਗਾ। ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਚਮਕਾਰ ਕਰ ਕਹਾ - ਅਗਰ ਪੜ੍ਹੇਗਾ
ਨਹੀਂ, ਤੋ ਪਾਸ ਕੈਸੇ ਹੋਗਾ? ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋਗਾ, ਤੋ ਬੜਾ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ਬਨ ਸਕੇਗਾ। ਫਿਰ ਲੋਗ
ਤੇਰੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਕੈਸੇ ਜਾਨੇਂਗੇ?
-ਅੱਲ੍ਹਾ ਕਰੇ, ਸਭ ਮਰ ਜਾਏਂ! ਆਪ ਭੀ ਔਰ ਆਪ ਕੇ ਜਾਨਨੇ ਵਾਲੇ ਭੀ...ਔਰ ਮੈਂ ਭੀ...ਮੈਂ
ਭੀ...ਮੈਂ ਭੀ... - ਅਪਨੀ ਜਵਾਂਮਰਗੀ ਪਰ ਮੈਂ ਐਸਾ ਰੋਯਾ ਕਿ ਦੋ ਹੀ ਲਮਹੋਂ ਮੇਂ ਘਿੱਗੀ
ਬੰਧ ਗਈ। ਦਾਊ ਜੀ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਸੇ ਮੇਰੇ ਸਰ ਪਰ ਹਾਥ ਫੇਰੇ ਜਾਤੇ ਥੇ ਔਰ ਕਹ ਰਹੇ ਥੇ - ਬਸ
ਅਬ ਚੁਪ ਕਰ ਸ਼ਾਬਾਸ਼...ਮੇਰਾ ਅੱਛਾ ਬੇਟਾ...ਇਸ ਵਕ਼ਤ ਯੇ ਤਰਜਮਾ ਕਰ ਦੇ। ਫਿਰ ਨਹੀਂ
ਜਗਾਊਂਗਾ।
ਆਂਸੂਉਂ ਕਾ ਤਾਰ ਟੂਟਤਾ ਜਾ ਰਹਾ ਥਾ। ਮੈਂ ਨੇ ਜਲ ਕਰ ਕਹਾ - ਆਜ ਹਰਾਮਜ਼ਾਦੇ ਰਾਣੂ ਕੋ ਪਕੜ
ਲੇ ਗਏ; ਕਲ੍ਹ ਕਿਸੀ ਔਰ ਕੋ ਪਕੜ ਲੇਂਗੇ। ਆਪ ਕਾ ਤਰਜਮਾ ਤੋ...
-ਨਹੀਂ, ਨਹੀਂ - ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਬਾਤ ਕਾਟ ਕਰ ਕਹਾ - ਮੇਰਾ ਤੇਰਾ ਵਾਅਦਾ ਰਹਾ। ਆਜ ਕੇ ਬਾਅਦ
ਰਾਤ ਕੋ ਜਗਾ ਕਰ ਕੁਛ ਨਾ ਪੂਛੂੰਗਾ। ਸ਼ਾਬਾਸ਼, ਅਬ ਬਤਾ - ਥਾਨੇ ਵਾਲੋਂ ਨੇ ਰਾਣੂ ਕੋ
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲੀਆ।
ਮੈਂ ਨੇ ਰੂਠ ਕਰ ਕਹਾ - ਮੁਝੇ ਨਹੀਂ ਆਤਾ।
-ਫ਼ੌਰਨ ਨਹੀਂ ਕਹ ਦੇਤਾ ਹੈ। - ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਸਰ ਸੇ ਹਾਥ ਉਠਾ ਕਰ ਕਹਾ - ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਤੋ ਕਰੋ।
-ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ! - ਮੈਂ ਨੇ ਜਲ ਕਰ ਜਵਾਬ ਦੀਆ। ਇਸ ਪਰ ਵੋਹ ਜ਼ਰਾ ਹੰਸੇ ਔਰ ਬੋਲੇ - ਕਾਰ
ਕੁਨਾਨੇ ਗਜ਼ਮਾਖ਼ਾਨਾ ਰਾਣੂ ਤੌਕ਼ੀਫ਼ ਕਰਦੰਦ। ਕਾਰ ਕੁਨਾਨੇ ਗਜ਼ਮਾਖ਼ਾਨਾ - ਥਾਨੇ ਵਾਲੇ। ਭੂਲਨਾ
ਨਹੀਂ, ਨਯਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਹੈ। ਨਈ ਤਰਕੀਬ ਹੈ। ਦਸ ਮਰਤਬੇ ਕਹੋ।
ਮੁਝੇ ਪਤਾ ਥਾ ਯੇ ਬਲਾ ਟਲਨੇ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ। ਲਗਾਤਾਰ ਗਜ਼ਮਾਖ਼ਾਨਾ ਵਾਲੋਂ ਕਾ ਪਹਾੜਾ ਸ਼਼ੁਰੂ ਕਰ
ਦੀਆ। ਜਬ ਦਸ ਮਰਤਬੇ ਕਹ ਚੁਕਾ, ਤੋ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਬੜੀ ਲਜਾਜਤ .ਨਮਰਤਾ॥ ਸੇ ਕਹਾ -
-ਅਬ ਸਾਰਾ ਫ਼ਿਕਰਾ ਪਾਂਚ ਬਾਰ ਕਹੋ।
ਜਬ ਪੰਜਗਾਨਾ .ਪੰਜ ਵੇਲੇ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਵਰਗੇ ਫ਼ਰਜ਼ ਦੀ॥ ਮੁਸੀਬਤ ਭੀ ਖ਼ਤਮ ਹੂਈ, ਤੋ ਉਨਹੋਂ ਨੇ
ਮੁਝੇ ਆਰਾਮ ਸੇ ਬਿਸਤਰ ਮੇਂ ਲਿਟਾਤੇ ਹੂਏ ਔਰ ਰਜ਼ਾਈ ਉੜ੍ਹਾਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ - ਭੂਲਨਾ ਨਹੀਂ,
ਸੁਬਹ ਉਠਤੇ ਹੀ ਪੂਛੂੰਗਾ।
2
ਫਿਰ ਵੋਹ ਜਿਧਰ ਸੇ ਆਏ ਥੇ, ਉਧਰ ਲੌਟ ਗਏ। ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਜਬ ਮੈਂ ਮੁੱਲਾ ਜੀ ਸੇ ਸੀਪਾਰੇ .ਕੁਰਾਨ
ਦੇ ਕੁਲ ਤੀਹ ਸੀਪਾਰੇ ਹਨ॥ ਕਾ ਸਬਕ਼ ਲੇ ਕਰ ਲੌਟਤਾ, ਤੋ ਖ਼ਰਾਸੀਉਂ ਵਾਲੀ ਗਲੀ ਸੇ ਹੋ ਕਰ
ਅਪਨੇ ਘਰ ਜਾਯਾ ਕਰਤਾ। ਇਸ ਗਲੀ ਮੇਂ ਤਰਹ-ਤਰਹ ਕੇ ਲੋਗ ਬਸਤੇ ਥੇ। ਮਗਰ ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਮੋਟੇ
ਮਾਸ਼ਕੀ ਸੇ ਵਾਕਿ਼ਫ ਥਾ, ਜਿਸ ਕੋ ਹਮ ‘ਕੱਦੂ ਕਰੇਲਾ ਢਾਈ ਆਨੇ‘ ਕਹਤੇ ਥੇ। ਮਾਸ਼ਕੀ ਕੇ ਘਰ
ਕੇ ਸਾਥ ਬੱਕਰੀਉਂ ਕਾ ਬਾੜਾ ਥਾ; ਜਿਸ ਕੇ ਤੀਨ ਤਰਫ਼ ਕੱਚੇ-ਪੱਕੇ ਮਕਾਨੋਂ ਕੀ ਦੀਵਾਰੇਂ, ਔਰ
ਸਾਮਨੇ ਰੁਖ਼ ਆੜ੍ਹੀ-ਤਿਰਛੀ ਲਕੜੀਉਂ ਔਰ ਖ਼ਾਰਦਾਰ ਝਾੜੀਉਂ ਕਾ ਊਂਚਾ-ਨੀਚਾ ਜੰਗਲਾ ਥਾ। ਇਸ ਕੇ
ਬਾਅਦ ਚੌਕੋਰ ਮੈਦਾਨ ਆਤਾ ਥਾ। ਫਿਰ ਲੰਗੜੇ ਕੁਮਹਾਰ ਕੀ ਕੋਠੜੀ ਔਰ ਇਸ ਕੇ ਸਾਥ ਗੇਰੂਏ-ਰੰਗੀ
ਖਿੜਕੀਉਂ ਔਰ ਪੀਤਲ ਕੀ ਕੀਲੋਂ ਵਾਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਕਾ ਛੋਟਾ-ਸਾ ਪੱਕਾ ਮਕਾਨ। ਇਸ ਕੇ ਬਾਅਦ ਗਲੀ
ਮੇਂ ਜ਼ਰਾ-ਸਾ ਖ਼ਮ ਪੈਦਾ ਹੋਤਾ, ਔਰ ਕ਼ਦਰੇ-ਤੰਗ ਹੋ ਜਾਤੀ। ਫਿਰ ਯੂੰ-ਯੂੰ ਉਸਕੀ ਲੰਬਾਈ
ਬੜ੍ਹਤੀ ਜਾਤੀ, ਤੂੰ-ਤੂੰ ਉਸ ਕੇ ਦੋਨੋ ਬਾਜ਼਼ੂ ਭੀ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਕੇ ਕ਼ਰੀਬ ਆਤੇ ਜਾਤੇ। ਸ਼ਾਇਦ
ਵੋਹ ਹਮਾਰੇ ਕ਼ਸਬਾ ਮੇਂ ਸਭ ਸੇ ਲੰਬੀ ਗਲੀ ਥੀ। ਔਰ ਹੱਦ ਸੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੁੰਨਸਾਨ। ਇਸ ਮੇਂ
ਅਕੇਲੇ ਚਲਤੇ ਹੂਏ, ਮੁਝੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯੂੰ ਲਗਤਾ ਤਾ, ਜੈਸੇ ਮੈਂ ਬੰਦੂਕ ਕੀ ਨਾਲੀ ਮੇਂ ਚਲਾ ਜਾ
ਰਹਾ ਹੂੰ। ਔਰ ਯੂੰ ਹੀ ਮੈਂ ਇਸਕੇ ਦਹਾਨੇ ਸੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੂੰਗਾ, ਜ਼ੋਰ ਸੇ ਠਾਹੀਂ ਹੋਗਾ ਔਰ
ਮੈਂ ਮਰ ਜਾਊਂਗਾ। ਮਗਰ ਸ਼ਾਮ ਕੇ ਵਕ਼ਤ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਰਾਹਗੀਰ ਇਸ ਗਲੀ ਮੇਂ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲ ਜਾਤਾ।
ਔਰ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਬਚ ਜਾਤੀ।
ਔਰ ਇਨ ਆਨੇ ਜਾਨੇ ਵਾਲੋਂ ਮੇਂ ਕਭੀ-ਕਭਾਰ ਏਕ ਸਫ਼ੇਦ-ਸੀ ਮੂੰਛੋਂ ਵਾਲਾ ਲੰਬਾ-ਸਾ ਆਦਮੀ
ਹੋਤਾ, ਜਿਸਕੀ ਸ਼ਕਲ ਬਾਰਾਮਾਹ ਵਾਲੇ ਮਿਲਖੀ ਸੇ ਬਹੁਤ ਮਿਲਤੀ ਥੀ। ਸਰ ਪਰ ਮਲਮਲ ਕੀ ਬੜੀ-ਸੀ
ਪਗੜੀ, ਜ਼ਰਾ-ਸੀ ਖ਼ਮੀਦਾ ਕਮਰ ਪਰ ਖ਼ਾਕੀ ਰੰਗ ਕਾ ਢੀਲਾ ਔਰ ਲੰਬਾ ਕੋਟ, ਖੱਦਰ ਕਾ ਤੰਗ ਪਜਾਮਾ
ਔਰ ਪਾਂਵ ਮੇਂ ਫ਼ੈਲਟ ਬੂਟ। ਅਕਸਰ ਇਸ ਕੇ ਸਾਥ ਮੇਰੀ ਹੀ ਉਮਰ ਕਾ ਏਕ ਲੜਕਾ ਭੀ ਹੋਤਾ। ਇਸ ਨੇ
ਐਨ ਇਸੀ ਤਰਹ ਕੇ ਕਪੜੇ ਪਹਨੇ ਹੋਤੇ, ਔਰ ਵੋਹ ਆਦਮੀ ਸਰ ਝੁਕਾਏ ਔਰ ਅਪਨੇ ਕੋਟ ਕੀ ਜੇਬੋਂ
ਮੇਂ ਹਾਥ ਡਾਲੇ ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਉਸ ਸੇ ਬਾਤੇਂ ਕੀਆ ਕਰਤਾ। ਜਬ ਵੋਹ ਮੇਰੇ ਬਰਾਬਰ ਆਤੇ, ਤੋ
ਲੜਕਾ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖਤਾ, ਔਰ ਮੈਂ ਉਸਕੀ ਤਰਫ਼; ਔਰ ਫਿਰ ਏਕ ਸਾਨੀਆ .ਪਲ॥ ਠਿਠਕੇ ਬਗ਼ੈਰ
ਗਰਦਨੋਂ ਕੋ ਜ਼ਰਾ-ਜ਼ਰਾ ਮੋੜਤੇ ਹਮ ਅਪਨੀ-ਅਪਨੀ ਰਾਹ ਚਲੇ ਜਾਤੇ।
ਏਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਔਰ ਮੇਰਾ ਭਾਈ ਠੱਠੀਆਂ ਕੇ ਜੌਹੜ ਸੇ ਮੱਛਲੀਆਂ ਪਕੜਨੇ ਕੀ ਨਾਕਾਮ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੇ
ਬਾਅਦ ਕ਼ਸਬਾ ਕੋ ਵਾਪਿਸ ਆ ਰਹੇ ਥੇ, ਤੋ ਨਹਰ ਕੇ ਪੁਲ ਪਰ ਯਹੀ ਆਦਮੀ ਅਪਨੀ ਪਗੜੀ ਗੋਦ ਮੇਂ
ਡਾਲੇ ਬੈਠਾ ਥਾ, ਔਰ ਉਸਕੀ ਸਫੇਦ ਚੁਟੀਆ ਮੇਰੀ ਮੁਰਗ਼ੀ ਕੇ ਪਰ ਕੀ ਤਰਹ ਉਸ ਕੇ ਸਰ ਸੇ ਚਿਪਕੀ
ਹੂਈ ਥੀ। ਉਸਕੇ ਕ਼ਰੀਬ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰਤੇ ਹੂਏ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਨੇ ਮਾਥੇ ਪਰ ਹਾਥ ਰਖ ਕਰ ਜ਼ੋਰ ਸੇ ਸਲਾਮ
ਕੀਆ - ਦਾਊ ਜੀ, ਸਲਾਮ! - ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਸਰ ਹਿਲਾ ਕਰ ਜਵਾਬ ਦੀਆ - ਜੀਤੇ ਰਹੋ।
ਯੇ ਜਾਨ ਕਰ ਕਿ ਮੇਰਾ ਭਾਈ ਇਸ ਸੇ ਵਾਕਿ਼ਫ ਹੈ, ਮੈਂ ਬੇਹੱਦ ਖ਼਼ੁਸ਼ ਹੂਆ ਔਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ
ਬਾਅਦ ਅਪਨੀ ਮਿਨਮਿਨੀ ਆਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਚਿੱਲਾਯਾ - ਦਾਊ ਜੀ, ਸਲਾਮ!
-ਜੀਤੇ ਰਹੋ, ਜੀਤੇ ਰਹੋ! - ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਦੋਨੋਂ ਹਾਥ ਊਪਰ ਉਠਾ ਕਰ ਕਹਾ ਔਰ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਨੇ
ਪਟਾਕ-ਸੇ ਮੇਰੇ ਊਪਰ ਜ਼ੱਨਾਟੇ ਕਾ ਥੱਪੜ ਦੀਆ - ਸ਼ੇਖ਼ੀਖ਼ੋਰੇ ਕੁੱਤੇ! - ਵੋਹ ਚੀਖਾ - ਜਬ
ਮੈਂ ਨੇ ਸਲਾਮ ਕਰ ਦੀਆ, ਤੋ ਤੇਰੀ ਕਯਾ ਜ਼ਰੂਰਤ ਰਹ ਗਈ ਥੀ? ਹਰ ਬਾਤ ਮੇਂ ਅਪਨੀ ਟਾਂਗ
ਫੰਸਾਤਾ ਹੈ ਕਮੀਨਾ। ਭਲਾ ਕੌਨ ਹੈ ਵੋਹ?
-ਦਾਊ ਜੀ - ਮੈਂ ਨੇ ਮੂੰਹ ਬਸੂਰ ਕਰ ਕਹਾ।
-ਕੌਨ ਦਾਊ ਜੀ? - ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਨੇ ਤੜਕ ਕਰ ਪੂਛਾ।
-ਵੋਹ ਜੋ ਬੈਠੇ ਹੈਂ - ਮੈਂ ਨੇ ਆਂਸੂ ਪੀ ਕਰ ਕਹਾ।
-ਬਕਵਾਸ ਨਾ ਕਰੋ! - ਮੇਰਾ ਭਾਈ ਚਿੜ੍ਹ ਗਿਆ ਔਰ ਆਂਖੇਂ ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਬੋਲਾ - ਹਰ ਬਾਤ ਮੇਂ
ਮੇਰੀ ਨਕ਼ਲ ਕਰਤਾ ਹੈ ਕੁੱਤਾ...ਸ਼ੇਖ਼ੀਖ਼ੋਰਾ...
ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਬੋਲਾ ਔਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਕੇ ਸਾਥ ਰਾਹ ਚਲਤਾ ਰਹਾ। ਦਰਅਸਲ ਮੁਝੇ ਇਸ ਬਾਤ ਕੀ ਖ਼਼ੁਸ਼ੀ ਥੀ
ਕਿ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਤਾਅਰੁਫ਼ ਹੋ ਗਯਾ। ਇਸਕਾ ਰੰਜ ਨਾ ਥਾ ਕਿ ਭਾਈ ਨੇ ਮੇਰੇ ਥੱਪੜ ਕਿਉਂ ਮਾਰਾ।
ਵੋਹ ਤੋ ਉਸਕੀ ਆਦਤ ਥੀ। ਬੜਾ ਥਾ ਨਾ, ਇਸ ਲੀਏ ਹਰ ਬਾਤ ਪੇ ਸ਼ੇਖ਼ੀ ਬਘਾਰਤਾ ਥਾ।
ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਅਲੈਕ-ਸਲੈਕ ਤੋ ਹੋ ਹੀ ਗਈ ਥੀ, ਇਸ ਲੀਏ ਮੈਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਗਲੀ ਮੇਂ ਸੇ ਉਸ
ਵਕ਼ਤ ਗੁਜ਼ਰਨੇ ਲਗਾ, ਜਬ ਵੋਹ ਆ-ਜਾ ਰਹੇ ਹੋਂ। ਉਨਹੇਂ ਸਲਾਮ ਕਰਕੇ ਬੜਾ ਮਜ਼ਾ ਆਤਾ ਥਾ; ਔਰ
ਜਵਾਬ ਪਾ ਕਰ ਉਸ ਸੇ ਭੀ ਜ਼ਯਾਦਾ। ਵੋਹ ‘ਜੀਤੋ ਰਹੋ‘ ਕੁਛ ਐਸੀ ਮੁਹੱਬਤ ਸੇ ਕਹਤੇ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਦੋਚੰਦ-ਸੀ .ਦੁੱਗਣੀ॥ ਹੋ ਜਾਤੀ ਔਰ ਆਦਮੀ ਜ਼ਮੀਨ ਸੇ ਜ਼ਰਾ ਊਪਰ ਉਠ ਕਰ ਹਵਾ ਮੇਂ ਚਲਨੇ ਲਗਤਾ।
ਸਲਾਮ ਕਾ ਯੇ ਸਿਲਸਿਲਾ ਕੋਈ ਸਾਲ-ਭਰ ਯੂੰ ਹੀ ਚਲਤਾ ਰਹਾ। ਔਰ ਇਸ ਅਸਨਾ .ਦਰਮਿਆਨ॥ ਮੇਂ ਮੁਝ
ਇਸੇ ਕ਼ਦਰ ਮਾਲੂਮ ਹੋ ਸਕਾ ਕਿ ਦਾਊ ਜੀ ਗੇਰੂ-ਸੇ ਰੰਗ ਕੀ ਖਿੜਕੀਉਂ ਵਾਲੇ ਮਕਾਨ ਮੇਂ ਰਹਤੇ
ਹੈਂ ਔਰ ਛੋਟਾ ਲੜਕਾ ਉਨਕਾ ਬੇਟਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਨੇ ਅਪਨੇ ਭਾਈ ਸੇ ਇਸ ਕੇ ਮੁੱਤਅਲਿਕ਼ ਕੁਛ ਔਰ
ਭੀ ਪੂਛਨਾ ਚਾਹਾ। ਮਗਰ ਵੋਹ ਬੜਾ ਸਖ਼ਤ ਆਦਮੀ ਥਾ, ਔਰ ਮੇਰੀ ਛੋਟੀ-ਛੋਟੀ ਸੀ ਬਾਤ ਪਰ ਚਿੜ੍ਹ
ਜਾਤਾ ਤਾ। ਮੇਰੇ ਹਰ ਸਵਾਲ ਕੇ ਜਵਾਬ ਮੇਂ ਉਸ ਕੇ ਪਾਸ ਘੜੇ-ਘੜਾਏ ਦੋ ਫ਼ਿਕਰੇ ਹੋਤੇ ਥੇ -
‘ਤੁਝੇ ਕਯਾ‘ ਔਰ ‘ਬਕਵਾਸ ਨਾ ਕਰ‘। ਮਗਰ ਖ਼ੁਦਾ ਕਾ ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਤਜੱਸੁਸ .ਪੁੱਛਗਿਛ॥ ਕਾ
ਯੇ ਸਿਲਸਿਲਾ ਜ਼ਯਾਦਾ ਦੇਰ ਤਕ ਨਾ ਚਲਾ। ਇਸਲਾਮੀਆ ਪਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਸੇ ਚੌਥੀ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ
ਐੱਮ. ਬੀ. ਆਈ. ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਕੀ ਪਾਂਚਵੀਂ ਜਮਾਤ ਮੇਂ ਦਾਖ਼ਿਲ ਹੂਆ, ਤੋ ਵਹੀ ਦਾਊ ਜੀ ਕਾ ਲੜਕਾ
ਮੇਰਾ ਹਮਜਮਾਤ ਨਿਕਲਾ। ਉਸ ਕੀ ਮਦਦ ਸੇ ਔਰ ਅਪਨੇ ਭਾਈ ਕਾ ਅਹਸਾਨ ਉਠਾਏ ਬਗ਼ੈਰ ਮੈਂ ਯੇ ਜਾਨ
ਗਯਾ ਕਿ ਦਾਊ ਜੀ ਖੱਤਰੀ ਥੇ ਔਰ ਕ਼ਸਬਾ ਕੀ ਮੁਨਸਫੀ .ਕਚਹਰੀ॥ ਮੇਂ ਅਰਜ਼ੀਨਵੀਸੀ ਕਾ ਕਾਮ
ਕਰਤੇ ਥੇ। ਲੜਕੇ ਕਾ ਨਾਮ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਥਾ ਔਰ ਵੋਹ ਜਮਾਤ ਮੇਂ ਸਭ ਸੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਥਾ। ਉਸ ਕੀ
ਪਗੜੀ ਕਲਾਸ-ਭਰ ਮੇਂ ਸਭ ਸੇ ਬੜੀ ਥੀ ਔਰ ਚਿਹਰਾ ਬਿੱਲੀ ਕੀ ਤਰਹ ਛੋਟਾ। ਚੰਦ ਲੜਕੇ ਉਸੇ
‘ਮਿਆਊਂ’ ਕਹਤੇ ਥੇ। ਔਰ ਬਾਕ਼ੀ ‘ਨਿਉਲਾ‘ ਕਹ ਕਰ ਪੁਕਾਰਤੇ ਥੇ। ਮਗਰ ਮੈਂ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ ਵਜਹ
ਸੇ ਉਸਕੋ ਉਸਕੇ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਸੇ ਹੀ ਪੁਕਾਰਤਾ ਥਾ। ਇਸ ਲੀਏ ਵੋਹ ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਬਨ ਗਯਾ ਥਾ ਔਰ
ਹਮ ਨੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਕੋ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦੇ ਕਰ ਪੱਕੇ ਯਾਰ ਬਨਨੇ ਕਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰ ਲੀਆ ਥਾ।
3
ਗਰਮੀਉਂ ਕੀ ਛੁੱਟੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਨੇ ਮੇਂ ਕੋਈ ਏਕ ਹਫ਼ਤਾ ਹੋਗਾ, ਜਬ ਮੈਂ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਕੇ ਸਾਥ
ਪਹਲੀ ਮਰਤਬੇ ਉਸਕੇ ਘਰ ਗਯਾ। ਵੋਹ ਗਰਮੀਉਂ ਕੀ ਝੁਲਸਾਨੇ ਵਾਲੀ ਦੁਪਹਰ ਥੀ। ਲੇਕਿਨ ਸ਼ੇਖ਼
ਚਿੱਲੀ ਕੀ ਕਹਾਨੀਆਂ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨੇ ਕਾ ਸ਼ੌਕ ਮੁਝ ਪਰ ਭੂਤ ਬਨ ਕਰ ਸਵਾਰ ਥਾ ਐਰ ਮੈਂ ਭੂਕ ਔਰ
ਧੂਪ ਦੋਨੋਂ ਸੇ ਬੇਪਰਵਾਹ ਹੋ ਕਰ ਸਕੂਲ ਸੇ ਸੀਧਾ ਉਨ ਕੇ ਸਾਥ ਚਲ ਦੀਆ।
ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਕਾ ਘਰ ਛੋਟਾ-ਸਾ ਥਾ। ਮਗਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਔਰ ਰੌਸ਼ਨ। ਪੀਤਲ ਕੀ ਕੀਲੋਂ
ਵਾਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਕੇ ਬਾਅਦ ਜ਼ਰਾ-ਸੀ ਡਿਉੜ੍ਹੀ ਥੀ। ਆਗੇ ਮੁਸਤਤੀਲ ਸਿਹਨ .ਚੌਰਸ ਵਿਹੜਾ॥,
ਸਾਮਨੇ ਸੁਰਖ਼ ਰੰਗ ਕਾ ਬਰਾਮਦਾ ਔਰ ਉਸ ਕੇ ਪੀਛੇ ਉਤਨਾ ਹੀ ਏਕ ਬੜਾ ਕਮਰਾ। ਸਿਹਨ ਮੇਂ ਏਕ
ਤਰਫ਼ ਅਨਾਰ ਕਾ ਪੇੜ, ਅਕੀਕ ਕੇ ਚੰਦ ਪੌਦੇ .ਇਹਦੇ ਬੀਆਂ ਦੀ ਤਸਬ੍ਹੀ ਬਣਦੀ ਹੈ॥ ਔਰ ਧਨੀਆ ਕੀ
ਛੋਟੀ-ਸੀ ਕਯਾਰੀ ਥੀ। ਦੂਸਰੀ ਤਰਫ਼ ਚੌੜੀ ਸੀੜ੍ਹੀਉਂ ਕਾ ਜ਼ੀਨਾ, ਜਿਸ ਕੀ ਮਹਰਾਬ ਤਲੇ
ਮੁਖ਼ਤਸਰ-ਸੀ ਰਸੋਈ ਥੀ। ਗੇਰੂ ਰੰਗੀ ਖਿੜਕੀਆਂ ਡਿਉੜੀ ਸੇ ਮੁਲਹਕਾ .ਨਾਲ਼ ਦੀ॥ ਬੈਠਕ ਮੇਂ
ਖੁਲਤੀ ਥੀ ਔਰ ਬੈਠਕ ਕਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਕਾ ਥਾ।
ਜਬ ਹਮ ਡਿਉੜੀ ਮੇਂ ਦਾਖ਼ਿਲ ਹੂਏ, ਤੋ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਨੇ ਚਿੱਲਾ ਕਰ ‘ਬੇਬੇ ਨਮਸਤੇ‘ ਕਹਾ ਔਰ
ਮੁਝੇ ਸਿਹਨ ਕੇ ਬੀਚੋ-ਬੀਚ ਛੋੜ ਕਰ ਬੈਠਕ ਮੇਂ ਘੁਸ ਗਯਾ। ਬਰਾਮਦੇ ਮੇਂ ਬੋਰੀਆ ਬਿਛਾਏ ਬੇਬੇ
ਮਸ਼ੀਨ ਚਲਾ ਰਹੀ ਥੀ ਔਰ ਉਸ ਕੇ ਪਾਸ ਹੀ ਏਕ ਲੜਕੀ ਬੜੀ-ਸੀ ਕੈਂਚੀ ਸੇ ਕਪੜੇ ਕਤਾ ਕਰ ਰਹੀ
ਥੀ। ਬੇਬੇ ਨੇ ਮੂੰਹ ਹੀ ਮੂੰਹ ਮੇਂ ਕੁਛ ਜਵਾਬ ਦੀਆ ਔਰ ਵੈਸੇ ਹੀ ਮਸ਼ੀਨ ਚਲਾਤੀ ਰਹੀ। ਲੜਕੀ
ਨੇ ਨਿਗਾਹੇਂ ਉਠਾ ਕਰ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖਾ ਔਰ ਗਰਦਨ ਮੋੜ ਕਰ ਕਹਾ - ਬੇਬੇ ਸ਼ਾਇਦ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ
ਕਾ ਲੜਕਾ ਹੈ।
ਮਸ਼ੀਨ ਰੁਕ ਗਈ।
-ਹਾਂ, ਹਾਂ - ਬੇਬੇ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾ ਕਰ ਕਹਾ ਔਰ ਹਾਥ ਕੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਸੇ ਮੁਝੇ ਅਪਨੀ ਤਰਫ਼ ਬੁਲਾਯਾ।
ਮੈਂ ਅਪਨੇ ਯੁਜ਼ਦਾਨ .ਬਸਤਾ॥ ਕੀ ਰੱਸੀ ਮਰੋੜਤਾ ਔਰ ਟੇੜ੍ਹੇ-ਟੇੜ੍ਹੇ ਪਾਂਵ ਧਰਤਾ, ਬਰਾਮਦੇ
ਕੇ ਸਤੂਨ .ਕੌਲ਼ੇ॥ ਕੇ ਸਾਥ ਆ ਗਯਾ।
-ਕਯਾ ਨਾਮ ਹੈ ਤੁਮ੍ਹਾਰਾ? - ਬੇਬੇ ਨੇ ਚਮਕਾਰ ਕਰ ਪੂਛਾ। ਮੈਂ ਨੇ ਨਿਗਾਹੇਂ ਝੁਕਾ ਕਰ
ਆਹਿਸਤਾ-ਸੇ ਅਪਨਾ ਨਾਮ ਬਤਾ ਦੀਆ।
-ਆਫ਼ਤਾਬ ਸੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਲ ਮਿਲਤੀ ਹੈ - ਉਸ ਲੜਕੀ ਨੇ ਕੈਂਚੀ ਜ਼ਮੀਨ ਪਰ ਰਖ ਕਰ ਕਹਾ - ਹੈ ਨਾ
ਬੇਬੇ?
-ਕਯੋਂ ਨਹੀਂ, ਭਾਈ ਜੋ ਹੂਆ।
-ਆਫ਼ਤਾਬ ਕਯਾ? - ਅੰਦਰ ਸੇ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ - ਆਫ਼ਤਾਬ ਕਯਾ ਬੇਟਾ?
-ਆਫ਼ਤਾਬ ਕਾ ਭਾਈ ਹੈ, ਦਾਊ ਜੀ - ਲੜਕੀ ਨੇ ਰੁਕਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ - ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਕੇ ਸਾਥ ਆਯਾ ਹੈ।
ਅੰਦਰ ਸੇ ਦਾਊ ਜੀ ਬਰਾਮਦ ਹੂਏ। ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਘੁਟਨੋਂ ਤਕ ਅਪਨਾ ਪਾਯਜਾਮਾ ਚੜ੍ਹਾ ਰਖਾ ਥਾ ਔਰ
ਕੁਰਤਾ ਉਤਾਰਾ ਹੂਆ ਥਾ। ਮਗਰ ਸਰ ਪਰ ਪਗੜੀ ਬਦਸਤੂਰ ਥੀ। ਪਾਨੀ ਕੀ ਹਲਕੀ-ਸੀ ਬਾਲਟੀ ਉਠਾਏ
ਵੋਹ ਬਰਾਮਦੇ ਮੇਂ ਆ ਗਏ ਔਰ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਗ਼ੌਰ ਸੇ ਦੇਖਤੇ ਹੂਏ ਬੋਲੇ - ਹਾਂ, ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਲ
ਮਿਲਤੀ ਹੈ। ਮਗਰ ਮੇਰਾ ਆਫ਼ਤਾਬ ਬਹੁਤ ਦੁਬਲਾ ਹੈ ਔਰ ਯੇ ਗੋਲੂਮੋਲੂ-ਸਾ ਹੈ। - ਫਿਰ ਬਾਲਟੀ
ਫ਼ਰਸ਼ ਪਰ ਰਖ ਕਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਸਰ ਪਰ ਹਾਥ ਫੇਰਾ ਔਰ ਪਾਸ ਕਾਠ ਕਾ ਸਟੂਲ ਖੇਂਚ ਕਰ ਉਸ ਪਰ
ਬੈਠ ਗਏ। ਜ਼ਮੀਨ ਸੇ ਪਾਂਵ ਉਠਾ ਕਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਆਹਿਸਤਾ ਸੇ ਉਨਹੇਂ ਝਾੜਾ ਔਰ ਫਿਰ ਬਾਲਟੀ ਮੇਂ
ਡਾਲ ਦੀਏ।
-ਆਫ਼ਤਾਬ ਕਾ ਖ਼ਤ ਆਤਾ ਹੈ? - ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਬਾਲਟੀ ਸੇ ਪਾਨੀ ਕੇ ਚੁਲੂ ਭਰ-ਭਰ ਕਰ ਟਾਂਗੋਂ ਪਰ
ਡਾਲਤੇ ਹੂਏ ਪੂਛਾ।
-ਆਤਾ ਹੈ ਜੀ - ਮੈਂ ਨੇ ਹੌਲੇ-ਸੇ ਕਹਾ - ਪਰਸੋਂ ਆਯਾ ਥਾ।
-ਕਯਾ ਲਿਖਤਾ ਹੈ?
-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਜੀ। ਅੱਬਾ ਜੀ ਕੋ ਪਤਾ ਹੈ।
-ਅੱਛਾ - ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਸਰ ਹਿਲਾ ਕਰ ਕਹਾ - ਤੂ ਅੱਬਾ ਜੀ ਸੇ ਪੂਛਾ ਕਰਨਾ। ਜੋ ਪੂਛਤਾ ਨਹੀਂ,
ਉਸੇ ਕਿਸੀ ਬਾਤ ਕਾ ਇਲਮ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ।
ਮੈਂ ਚੁਪ ਰਹਾ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਵੈਸੇ ਹੀ ਚੁਲੂ ਡਾਲਤੇ ਹੂਏ ਪੂਛਾ - ਕੌਨ-ਸਾ
ਸੀਪਾਰਾ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੋ?
-ਚੌਥਾ - ਮੈਂ ਨੇ ਵਸੂਕ਼ ਸੇ ਜਵਾਬ ਦੀਆ।
-ਕਯਾ ਨਾਮ ਹੈ ਤੀਸਰੇ ਸੀਪਾਰੇ ਕਾ? - ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਪੂਛਾ।
-ਜੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ - ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਫਿਰ ਡੂਬ ਗਈ।
-ਤਿਲਕੁਲ ਰਸੂਲ - ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਪਾਨੀ ਸੇ ਹਾਥ ਬਾਹਰ ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਕਹਾ।
ਫਿਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਵੋਹ ਹਾਥ ਝਟਕਤੇ ਔਰ ਹਵਾ ਮੇਂ ਲਹਰਾਤੇ ਰਹੇ। ਬੇਬੇ ਮਸ਼ੀਨ ਚਲਾਤੀ ਰਹੀ।
ਵੋਹ ਲੜਕੀ ਨਿਹਮਤਖ਼ਾਨੇ ਸੇ ਰੋਟੀ ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਬਰਾਮਦੇ ਕੀ ਚੌਕੀ ਪਰ ਲਗਾਨੇ ਲਗੀ ਔਰ ਮੈਂ
ਯੁਜ਼ਦਾਨ ਕੀ ਡੋਰੀ ਕੋ ਖੋਲਤਾ-ਲਪੇਟਤਾ ਰਹਾ। ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਅਭੀ ਤਕ ਬੈਠਕ ਕੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਥਾ। ਔਰ
ਮੈਂ ਸਤੂਨ ਕੇ ਸਾਥ-ਸਾਥ ਝੇਂਪ ਕੀ ਅਮੀਕ਼ .ਅਸਗਾਹ॥ ਗਹਰਾਈਉਂ ਮੇਂ ਉਤਰਤਾ ਜਾ ਰਹਾ ਥਾ।
ਮੁਆ... .ਅਚਾਨਕ॥ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਨਿਗਾਹੇਂ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਫੇਰ ਕਰ ਕਹਾ - ਸੂਰਾ ਫ਼ਾਤਿਹਾ .ਕੁਰਾਨ
ਦਾ ਫ਼ਾਤਿਹਾ ਨਾਂ ਦਾ ਕਾਂਡ॥ ਸੁਨਾਉ।
-ਮੁਝੇ ਨਹੀਂ ਆਤੀ - ਮੈਂ ਨੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋ ਕਰ ਕਹਾ।
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਸੇ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖਾ ਔਰ ਪੂਛਾ – ‘ਅਲ ਹਮਦੋ ਲਿੱਲਾ’ .ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ
ਆਇਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ॥ ਭੀ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤੇ?
-ਵੋਹ ਤੇ ਜਾਨਤਾ ਹੂੰ ਜੀ - ਮੈਂ ਨੇ ਜਲਦੀ ਸੇ ਕਹਾ। ਵੋਹ ਮੁਸਕਰਾਏ ਔਰ ਗੋਯਾ ਅਪਨੇ ਆਪ ਸੇ
ਕਹਨੇ ਲਗੇ - ਏਕ ਹੀ ਬਾਤ ਹੈ, ਏਕ ਹੀ ਬਾਤ ਹੈ। - ਫਿਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਸਰ ਕੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਸੇ ਕਹਾ
- ਸੁਨਾਉ!
ਜਬ ਮੈਂ ਸੁਨਾਨੇ ਲਗਾ, ਤੋ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਅਪਨਾ ਪਾਯਜਾਮਾ ਘੁਟਨੋਂ ਸੇ ਨੀਚੇ ਕਰ ਲੀਆ ਔਰ ਪਗੜੀ
ਕਾ ਸ਼ਮਲਾ ਚੌੜਾ ਕਰ ਕੇ ਕੰਧੋਂ ਪਰ ਡਾਲ ਲੀਆ। ਔਰ ਜਬ ਮੈਂ ਨੇ ਵਲਦ ਜ਼ੁਆਲੀਨ ਕਹਾ, ਤੋ
ਮੇਰੇ ਸਾਥ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਭੀ ਆਮੀਨ ਕਹਾ। ਮੁਝੇ ਖ਼ਯਾਲ ਹੂਆ ਕਿ ਵੋਹ ਭੀ ਉਠ ਕਰ ਮੁਝੇ ਇਨਾਮ
ਦੇਂਗੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਲੀ ਮਰਤਬਾ ਜਬ ਮੈਂ ਨੇ ਅਪਨੇ ਤਾਯਾ ਜੀ ਕੋ ਅਲ ਹਮਦ ਸੁਨਾਈ ਥੀ, ਤੋ
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਭੀ ਐਸੇ ਹੀ ਆਮੀਨ ਕਹਾ ਥਾ; ਔਰ ਸਾਥ ਹੀ ਮੁਝੇ ਏਕ ਰੁਪਿਆ ਇਨਾਮ ਭੀ ਦੀਆ ਥਾ।
ਮਗਰ ਦਾਊ ਜੀ ਇਸੀ ਤਰਹ ਬੈਠੇ ਰਹੇ, ਬਲਕਿ ਔਰ ਭੀ ਪੱਥਰ ਹੋ ਗਏ। ਇਤਨੇ ਮੇਂ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਏਕ
ਕਿਤਾਬ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਕੇ ਲੇ ਆਯਾ। ਔਰ ਜਬ ਮੈਂ ਚਲਨੇ ਲਗਾ, ਤੋ ਮੈਂ ਆਦਤ ਕੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਆਹਿਸਤਾ-ਸੇ
ਕਹਾ - ਦਾਊ ਜੀ ਸਲਾਮ! - ਔਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਵੈਸੇ ਹੀ ਡੂਬੇ-ਡੂਬੇ ਹੌਲੇ-ਸੇ ਜਵਾਬ ਦੀਆ - ਜੀਤੇ
ਰਹੋ!
ਬੇਬੇ ਨੇ ਮਸ਼ੀਨ ਰੋਕ ਕਰ ਕਹਾ - ਕਭੀ-ਕਭੀ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਕੇ ਸਾਥ ਖੇਲਨੇ ਆ ਜਾਯਾ ਕਰੋ।
-ਹਾਂ, ਹਾਂ; ਆ ਜਾਯਾ ਕਰ - ਦਾਊ ਜੀ ਚੌਂਕ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਆਫ਼ਤਾਬ ਭੀ ਆਯਾ ਕਰਤਾ ਥਾ। - ਫਿਰ
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਬਾਲਟੀ ਪਰ ਝੁਕਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ - ਹਮਾਰਾ ਆਫ਼ਤਾਬ ਤੋ ਹਮ ਸੇ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹੋ ਗਯਾ। -
ਔਰ ਫਿਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਾ ਸ਼ਿਅਰ-ਸਾ ਪੜ੍ਹਨੇ ਲਗੇ।
ਯੇ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਮੇਰੀ ਪਹਲੀ ਬਾਕ਼ਾਯਦਾ ਮੁਲਾਕਾਤ ਥੀ। ਔਰ ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਸੇ ਮੈਂ ਯੇ ਨਤਾਯਜ
ਅਖ਼ਸ ਕਰਕੇ .ਨਤੀਜੇ ਕਢ ਕੇ॥ ਚਲਾ ਕਿ ਦਾਊ ਜੀ ਬੜੇ ਕੰਜੂਸ ਹੈਂ। ਹੱਦ ਸੇ ਜ਼ਯਾਦਾ ਚੁਪ-ਸੇ
ਹੈਂ। ਉਸੀ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਮੈਂ ਨੇ ਅਪਨੀ ਅੰਮਾ ਕੋ ਬਤਾਯਾ ਕਿ ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਘਰ ਗਯਾ ਥਾ ਔਰ
ਵੋਹ ਆਫ਼ਤਾਬ ਭਾਈ ਕੋ ਬਹੁਤ ਯਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਥੇ।
ਅੰਮਾ ਨੇ ਕ਼ਦਰ-ਏ-ਤਲਖ਼ੀ ਸੇ ਕਹਾ - ਤੂ ਮੁਝ ਸੇ ਪੂਛ ਤੋ ਲੇਤਾ। ਬੇਸ਼ਕਲ ਆਫ਼ਤਾਬ ਉਨਕੇ
ਪੜ੍ਹਤਾ ਰਹਾ ਹੈ ਔਰ ਉਨਕੀ ਬਹੁਤ ਇਜ਼ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਮਗਰ ਤੇਰੇ ਅੱਬਾ ਜੀ ਉਨ ਸੇ ਬੋਲਤੇ ਨਹੀਂ
ਹੈਂ। ਕਿਸੀ ਬਾਤ ਪਰ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਯਾ ਥਾ। ਸੋ ਅਬ ਤਕ ਨਾਰਾਜ਼ੀ ਚਲੀ ਆਤੀ ਹੈ। ਅਗਰ ਉਨਹੇਂ
ਪਤਾ ਚਲ ਗਯਾ ਕਿ ਤੂ ਉਨਕੇ ਯਹਾਂ ਗਯਾ ਥਾ, ਤੋ ਵੋਹ ਖ਼ਫ਼ਾ ਹੋਂਗੇ। - ਫਿਰ ਅੰਮਾ ਨੇ ਹਮਦਰਦ
ਬਨ ਕਰ ਕਹਾ - ਅਪਨੇ ਅੱਬਾ ਸੇ ਇਸਕਾ ਜ਼ਿਕ੍ਰ ਨਾ ਕਰਨਾ।
ਮੈਂ ਅੱਬਾ ਜੀ ਸੇ ਭਲਾ ਇਸਕਾ ਜ਼ਿਕ੍ਰ ਕਿਉਂ ਕਰਤਾ। ਮਗਰ ਸੱਚੀ ਬਾਤ ਤੋ ਯੇ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਦਾਊ
ਜੀ ਕੇ ਯਹਾਂ ਜਾਤਾ ਰਹਾ ਔਰ ਖ਼਼ੂਬ-ਖ਼਼ੂਬ ਉਨਸੇ ਮੋਆਤਬਰੀ ਕੀ ਬਾਤੇਂ ਕਰਤਾ। ਵੋਹ ਚੱਟਾਈ
ਬਿਛਾਏ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੋਤੇ। ਮੈਂ ਆਹਿਸਤਾ-ਸੇ ਉਨਕੇ ਪੀਛੇ ਜਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ
ਜਾਤਾ, ਔਰ ਵੋਹ ਕਿਤਾਬ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਕਹਤੇ - ਗੋਲੂ ਆ ਗਯਾ। - ਫਿਰ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਮੁੜਤੇ ਔਰ ਹੰਸ
ਕਰ ਕਹਤੇ - ਕੋਈ ਗੱਪ ਸੁਨਾ। - ਔਰ ਮੈਂ ਅਪਨੀ ਬਿਸਾਤ ਔਰ ਸਮਝ ਕੇ ਮੁਤਾਬਿਕ਼ ਢੂੰਡ-ਢਾਂਡ
ਕੇ ਕੋਈ ਬਾਤ ਸੁਨਾਤਾ, ਔਰ ਵੋਹ ਖ਼ੂਬ ਹੰਸਤੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੁਝੇ ਅਬ ਮਹਸੂਸ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਵੋਹ
ਐਸੀ ਦਿਲਚਸਪ ਬਾਤੇਂ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ ਥੀਂ। ਫਿਰ ਵੋਹ ਅਪਨੇ ਰਜਿਸਟਰ ਸੇ ਕੋਈ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨਿਕਾਲ
ਕਰ ਕਹਤੇ - ਲੇ ਇਕ ਸਵਾਲ ਨਿਕਾਲ। - ਇਸ ਬਾਤ ਸੇ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਜਾਤੀ ਥੀ। ਲੇਕਿਨ ਉਨਕਾ ਵਾਅਦਾ
ਬੜਾ ਰਸੀਲਾ ਹੋਤਾ ਥਾ ਕਿ ਏਕ ਸਵਾਲ ਔਰ ਪੰਦਰਾਂ ਮਿੰਟ ਬਾਤੇਂ। ਇਸ ਕੇ ਬਾਅਦ ਏਕ ਔਰ ਸਵਾਲ
ਔਰ ਪੰਦਰਾਂ ਮਿੰਟ ਗੱਪੇਂ। ਚੁਨਾਚਿ ਮੈਂ ਮਾਨ ਜਾਤਾ ਔਰ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਲੇ ਕਰ ਬੈਠ ਜਾਤਾ। ਲੇਕਿਨ
ਉਨਕੇ ਖ਼ੁਦਸਾਖ਼ਤਾ .ਆਪ ਘੜੇ॥ ਸਵਾਲ ਕੁਛ ਐਸੇ ਉਲਝੇ ਹੂਏ ਹੋਤੇ ਕਿ ਅਗਲੀ ਬਾਤੋਂ, ਅਗਲੇ
ਸਵਾਲੋਂ ਕਾ ਵਕ਼ਤ ਭੀ ਨਿਕਲ ਜਾਤਾ। ਮਗਰ ਖ਼ੁਸ਼ਕਿ਼ਸਮਤੀ ਸੇ ਸਵਾਲ ਜਲਦ ਹਲ ਹੋ ਜਾਤਾ, ਤੋ ਵੋਹ
.ਖਜੂਰ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ॥ ਚਟਾਈ ਕੋ ਹਾਥ ਲਗਾ ਕਰ ਪੂਛਤੇ - ਯੇ ਕਯਾ ਹੈ?
-ਚਟਾਈ - ਮੈਂ ਮੂੰਹ ਫਾੜ ਕਰ ਜਵਾਬ ਦੇਤਾ।
-ਊਂ...ਹੂੰ... - ਵੋਹ ਸਰ ਹਿਲਾ ਕਰ ਕਹਤੇ - ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੇਂ ਬਤਾਉ।
ਤੋ ਮੈਂ ਤੁਨਕ ਕਰ ਜਵਾਬ ਦੇਤਾ - ਲੋ ਜੀ, ਹਮੇਂ ਕੋਈ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਤੀ ਹੈ?
ਇਸ ਪਰ ਵੋਹ ਚਮਕਾਰ ਕਰ ਕਹਤੇ - ਮੈਂ ਜੋ ਪੜ੍ਹਾਤਾ ਹੂੰ ਗੋਲੂ, ਮੈਂ ਜੋ ਸਿਖਾਤਾ ਹੈ...ਸੁਨੋ
- ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੇਂ ਬੋਰੀਆ, ਅਰਬੀ ਮੇਂ ਹਸੀਰ।
ਮੈਂ ਸ਼ਰਾਰਤ ਸੇ ਹਾਥ ਜੋੜ ਕਰ ਕਹਤਾ - ਬਖ਼ਸ਼ੋ, ਜੀ ਬਖ਼ਸ਼ੋ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਭੀ ਔਰ ਅਰਬੀ ਭੀ, ਮੈਂ
ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਤਾ, ਜੀ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੋ।
ਮਗਰ ਵੋਹ ਸੁਨੀ ਅਨਸੁਨੀ ਏਕ ਕਰਕੇ ਕਹੇ ਜਾਤੇ - ਔਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਰੀਆ ਅਰਬੀ ਹਸੀਰ। ਔਰ ਫਿਰ
ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਅਪਨੇ ਕਾਨੋਂ ਮੇਂ ਸੀਸੀ ਭਰ ਲੇਤਾ, ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਅਲਫ਼ਾਜ਼ ਘੁਸਤੇ ਚਲੇ ਜਾਤੇ।
4
ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਕਿਤਾਬੋਂ ਕਾ ਕੀੜਾ ਥਾ। ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਬੈਠਕ ਮੇਂ ਬੈਠਾ ਲਿਖਤਾ-ਪੜ੍ਹਤਾ ਰਹਤਾ। ਦਾਊ
ਜੀ ਉਸਕੇ ਔਕਾਤ ਮੇਂ ਮੁਖ਼ਲ .ਰੁਝੇਵੇਂ ਚ ਦਖ਼ਲੰਦਾਜ਼॥ ਨਾ ਹੋਤੇ ਥੇ, ਲੇਕਿਨ ਉਨ ਕੇ ਵਾਰ ਅਮੀਂ
ਚੰਦ ਪਰ ਭੀ ਬਰਾਬਰ ਹੋਤੇ ਥੇ। ਵੋਹ ਅਪਨੇ ਨਸ਼ਿਸਤ ਸੇ ਉਠ ਕਰ ਘੜੇ ਸੇ ਪਾਨੀ ਪੀਨੇ ਆਯਾ। ਦਾਊ
ਜੀ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਸੇ ਨਿਗਾਹੇਂ ਉਠਾ ਕਰ ਪੂਛਾ - ਬੇਟਾ ‘ਡੂ‘ ਕਾ ਨਾਊਨ ਕਯਾ ਹੈ?
ਉਸਨੇ ਗਲਾਸ ਕੇ ਸਾਥ ਮੂੰਹ ਲਗਾਏ-ਲਗਾਏ ‘ਡੀਡ‘ ਕਹਾ। ਔਰ ਫਿਰ ਗਲਾਸ ਘੜੌਂਚੀ ਤਲੇ ਫੈਂਕ ਕਰ
ਅਪਨੇ ਕਮਰੇ ਮੇਂ ਆ ਗਯਾ। ਦਾਊ ਜੀ ਫਿਰ ਪੜ੍ਹਨੇ ਮੇਂ ਮਸਰੂਫ਼ ਹੋ ਗਏ।
ਘਰ ਮੇਂ ਉਨ ਕੋ ਅਪਨੀ ਬੇਟੀ ਸੇ ਬੜਾ ਪਯਾਰ ਥਾ। ਹਮ ਸਭ ਉਸੇ ਬੀਬੀ ਕਹ ਕਰ ਪੁਕਾਰਤੇ ਤੇ।
ਅਕੇਲੇ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਕਾ ਨਾਮ ਕੁਰਤ ਰੱਖਾ ਹੂਆ ਥਾ। ਅਕਸਰ ਬੈਠੇ-ਬੈਠੇ ਹਾਂਕ ਲਗਾ ਕਰ
ਕਹਤੇ - ਕੁਰਤ ਬੇਟਾ, ਯੇ ਕੈਂਚੀ ਤੁਝ ਸੇ ਕਬ ਛੂਟੇਗੀ? - ਔਰ ਵੋਹ ਇਸ ਕੇ ਜਵਾਬ ਮੇਂ
ਮੁਸਕਰਾ ਕਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਤੀ।
ਬੇਬੇ ਕੋ ਇਸ ਨਾਮ ਸੇ ਬੜੀ ਚਿੜ੍ਹ ਥੀ। ਵੋਹ ਚੀਖ ਕਰ ਜਵਾਬ ਦੇਤੀ - ਤੁਮ ਨੇ ਇਸ ਕਾ ਨਾਮ
ਕੁਰਤ ਰਖ ਕਰ ਇਸ ਕੇ ਭਾਗ ਮੇਂ ਕੁਰਤੇ ਸੀਨੇ ਲਿਖਵਾ ਦੀਏ ਹੈਂ। ਮੂੰਹ ਅੱਛਾ ਨਾ ਹੋ, ਤੋ ਸ਼ਬਦ
ਤੋ ਅੱਛੇ ਨਿਕਾਲਨੇ ਚਾਹੀਏਂ।
ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਲੰਬੀ ਸਾਂਸ ਲੇ ਕਰ ਕਹਤੇ - ਜਾਹਿਲ, ਇਸ ਕਾ ਮਤਲਬ ਕਯਾ ਜਾਨੇ! - ਇਸ ਪਰ ਬੇਬੇ
ਕਾ ਗ਼ੁੱਸਾ ਚਮਕ ਉਠਤਾ ਔਰ ਉਸ ਕੇ ਮੂੰਹ ਮੇਂ ਜੋ ਕੁਛ ਆਤਾ, ਕਹਤੀ ਚਲੀ ਜਾਤੀ। ਪਹਲੇ ਕੋਸਨੇ,
ਫਿਰ ਬਦਦੁਆਏਂ ਔਰ ਆਖਿ਼ਰ ਗਾਲੀਉਂ ਪਰ ਉਤਰ ਆਤੀ। ਬੀਬੀ ਰੋਕਤੀ, ਤੋ ਦਾਊ ਜੀ ਕਹਤੇ - ਹਵਾਏਂ
ਚਲਨੇ ਕੋ ਹੋਤੀਂ ਹੈਂ ਬੇਟਾ ਔਰ ਗਾਲੀਆਂ ਬਰਸਨੇ ਕੋ। ਤੁਮ ਉਨਹੇਂ ਰੋਕੋ ਮਤ, ਉਨਹੇਂ ਟੋਕੋ
ਮਤ। - ਫਿਰ ਵੋਹ ਅਪਨੀ ਕਿਤਾਬੇਂ ਸਮੇਟਤੇ ਔਰ ਅਪਨਾ ਮਹਬੂਬ ਹਸੀਰ ਉਠਾ ਕਰ ਚੁਪਕੇ-ਸੇ
ਸੀੜ੍ਹੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਜਾਤੇ।
5
ਨੌਵੀਂ ਜਮਾਤ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੀ ਮੇਂ ਮੁਝੇ ਬੁਰੀ ਆਦਤ ਪੜ ਗਈ ਔਰ ਇਸ ਬੁਰੀ ਆਦਤ ਨੇ ਅਜੀਬ ਗੁਲ
ਖਿਲਾਏ। ਹਕੀਮ ਅਹਮਦ ਮਰਹੂਮ ਹਮਾਰੇ ਕਸਬੇ ਕੇ ਏਕ ਹੀ ਹਕੀਮ ਥੇ। ਇਲਾਜ-ਮੁਆਲਜਾ ਸੇ ਤੋ
ਉਨਹੇਂ ਕੋਈ ਐਸੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਥੀ, ਲੇਕਿਨ ਬਾਤੇਂ ਬੜੀ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਸੁਨਾਤੇ ਥੇ। ਉਲੇਮਾਉਂ ਕੇ
ਤਜ਼ਕਰੇ, ਜਿੰਨੋਂ-ਭੂਤੋਂ ਕੀ ਕਹਾਨੀਆਂ, ਔਰ ਹਜ਼ਰਤ ਸੁਲੇਮਾਨ ਔਰ ਮਲਿਕਾ ਸਬਾ ਕੀ ਘਰੇਲੂ
ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਕੀ ਦਾਸਤਾਨੇਂ ਉਨ ਕੇ ਤੀਰ ਬਹਦਫ਼ .ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਲੱਗਣ ਵਾਲ਼ੇ॥ ਟੋਟਕੇ ਥੇ। ਉਨਕੇ
ਤੰਗ-ਉ-ਤਾਰੀਕ਼ ਮਤਬ .ਦਵਾਖ਼ਾਨੇ॥ ਮੇਂ ਮਾਜੂਨ .ਚੂਰਨ॥ ਕੇ ਡਿੱਬੋਂ, ਸ਼ਰਬਤ ਕੀ ਦਸ-ਪੰਦਰਹ
ਬੋਤਲੋਂ ਔਰ ਦੋ ਦੋਆਤਸ਼ੀ ਸ਼ੀਸ਼ੋਂ ਕੇ ਬਗ਼ੈਰ ਕੁਛ ਨਾ ਥਾ। ਦਵਾਉਂ ਕੇ ਇਲਾਵਾ ਵੋ ਅਪਨੀ
ਤਿਲਸਮਾਤੀ ਤਕ਼ਰੀਰ ਔਰ ਹਜ਼ਰਤ ਸੁਲੇਮਾਨ ਕੇ ਖ਼ਾਸ ਸਦਰੀ ਤਾਵੀਜ਼ੋਂ ਸੇ ਮਰੀਜ਼ ਕਾ ਇਲਾਜ ਕੀਆ
ਕਰਤੇ ਥੇ। ਇਨਹੀਂ ਬਾਤੋਂ ਕੇ ਲੀਏ ਦੂਰ-ਦਰਾਜ਼ ਗਾਂਵ ਕੇ ਮਰੀਜ਼ ਇਨਕੇ ਪਾਸ ਖਿੰਚੇ ਚਲੇ ਆਤੇ
ਔਰ ਫ਼ੈਜ਼ਯਾਬ ਹੋ ਕਰ ਜਾਤੇ।
ਹਫ਼ਤਾ ਦੋ ਹਫ਼ਤਾ ਕੀ ਸੁਹਬਤ ਮੇਂ ਮੇਰਾ ਉਨਕੇ ਸਾਥ ਮੁਆਹਿਦਾ ਹੋ ਗਯਾ। ਮੈਂ ਅਪਨੇ ਅਸਪਤਾਲ ਸੇ
ਉਨ ਕੇ ਲੀਏ ਖ਼ਾਲੀ ਬੋਤਲੇਂ ਔਰ ਸ਼ੀਸ਼ੀਆਂ ਚੁਰਾ ਕੇ ਲਾਤਾ ਔਰ ਇਸ ਕੇ ਬਦਲੇ ਵੋਹ ਮੁਝੇ
ਦਾਸਤਾਨ-ਏ-ਅਮੀਰ ਹਮਜ਼ਾ ਕੀ ਜਿਲਦੇਂ ਪੜ੍ਹਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਦੀਆ ਕਰਤੇ।
ਯੇ ਕਿਤਾਬੇਂ ਕੁਛ ਐਸੀ ਦਿਲਚਸਪ ਥੀਂ ਕਿ ਮੈਂ ਰਾਤ-ਰਾਤ ਭਰ ਅਪਨੇ ਬਿਸਤਰ ਮੇਂ ਦਬਕ ਕਰ
ਉਨਹੇਂ ਪੜ੍ਹਾ ਕਰਤਾ। ਔਰ ਸੁਬਹ ਦੇਰ ਤਕ ਸੋਯਾ ਰਹਤਾ। ਅੰਮਾ ਮੇਰੇ ਇਸ ਰਵੱਈਏ ਸੇ ਸਖ਼ਤ
ਨਾਲਾਂ ਥੀਂ। ਅੱਬਾ ਜੀ ਕੋ ਮੇਰੀ ਸਿਹਤ ਬਰਬਾਦ ਹੋਨੇ ਕਾ ਖ਼ਤਰਾ ਲਾਹਕ ਥਾ। ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਨੇ
ਉਨਕੋ ਬਤਾ ਦੀਆ ਥਾ ਕਿ ਚਾਹੇ ਜਾਨ ਚਲੀ ਜਾਏ, ਅਬ ਕਿ ਦਸਵੀਂ ਮੇਂ ਵਜ਼ੀਫ਼ਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹਾਸਿਲ
ਕਰੂੰਗਾ। ਰਾਤ ਤਲਿਸਮ ਹੋਸ਼ਰੁਬਾ ਕੇ ਐਵਾਨੋਂ ਮੇਂ ਬਸਰ ਹੂਈ ਔਰ ਦਿਨ ਕਲਾਸ ਮੇਂ ਬੈਂਚ ਪਰ
ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕਰ। ਸਹਮਾਈ .ਛੇਮਾਹੀ॥ ਇਮਤਿਹਾਨ ਮੇਂ ਫੇਲ ਹੋਤੇ-ਹੋਤੇ ਬਚਾ। ਛਮਾਹੀ ਮੇਂ ਬੀਮਾਰ
ਪੜ ਗਯਾ ਔਰ ਸਾਲਾਨਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਕੇ ਮੌਕ਼ਾ ਪਰ ਹਕੀਮ ਜੀ ਕੀ ਮਦਦ ਸੇ ਮਾਸਟਰੋਂ ਸੇ ਮਿਲ-ਮਿਲਾ
ਕਰ ਪਾਸ ਹੋ ਗਯਾ।
ਦਸਵੀਂ ਮੇਂ ਸੰਦਲੀਨਾਮਾ, ਅਫ਼ਸਾਨਾ-ਏ-ਆਜ਼ਾਦ ਔਰ ਅਲਫ਼ ਲੈਲਾ ਸਾਥ-ਸਾਥ ਚਲਤੇ ਥੇ। ਅਫ਼ਸਾਨਾ
ਆਜ਼ਾਦ ਔਰ ਸੰਦਲੀਨਾਮਾ ਘਰ ਪਰ ਰੱਖੇ ਥੇ, ਲੇਕਿਨ ਅਲਫ਼ ਲੈਲਾ ਅਸਕੂਲ ਕੇ ਡੈਸਕ ਮੇਂ ਬੰਦ ਥੀ।
ਆਖਿ਼ਰੀ ਬੈਂਚ ਪਰ ਜੁਗਰਾਫ਼ੀਆ ਕੀ ਕਿਤਾਬ ਤਲੇ ਸਿੰਧਬਾਦ ਜਹਾਜ਼ੀ ਕੇ ਸਾਥ-ਸਾਥ ਚਲਤਾ ਔਰ ਇਸ
ਤਰਹ ਦੁਨੀਆ ਕੀ ਸੈਰ ਕਰਤਾ। ਬਾਈਸ ਮਈ ਕਾ ਵਾਕਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੁਬਹ ਦਸ ਬਜੇ ਸੇ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਸੇ
ਨਤੀਜਾ ਕੀ ਕਿਤਾਬ ਐੱਮ ਬੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਪਹੁੰਚੀ। ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਕੂਲ ਮੇਂ ਬਲਕਿ
ਜ਼ਿਲਾ-ਭਰ ਮੇਂ ਅੱਵਲ ਆਯਾ ਥਾ। ਜਬਕਿ ਛੇ ਲੜਕੇ ਫੇਲ ਥੇ ਔਰ ਬਾਈਸ ਪਾਸ। ਹਕੀਮ ਜੀ ਕਾ ਜਾਦੂ
ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਰ ਨਾ ਚਲ ਸਕਾ ਔਰ ਪੰਜਾਬ ਕੀ ਜਾਬਰ ਦਾਨਿਸ਼ਗਾਹ ਨੇ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਭੀ ਇਨ ਛੇਉਂ
ਲੜਕੋਂ ਮੇਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਦੀਆ। ਉਸੀ ਸ਼ਾਮ ਕਿਬਲਾਗਾਹੀ .ਬਾਪ॥ ਨੇ ਬੇਤ ਸੇ ਮੇਰੀ ਪਿਟਾਈ ਕੀ ਔਰ
ਘਰ ਸੇ ਬਾਹਿਰ ਨਿਕਾਲ ਦੀਆ।
ਮੈਂ ਅਸਪਤਾਲ ਸੇ ਰਹਟ ਕੀ ਗੱਦੀ ਪਰ ਆ ਬੈਠਾ ਔਰ ਰਾਤ ਗਏ ਤਕ ਸੋਚਤਾ ਰਹਾ ਕਿ ਅਬ ਕਯਾ ਕਰਨਾ
ਚਾਹੀਏ? ਖ਼਼ੁਦਾ ਕਾ ਮੁਲਕ ਤੰਗ ਨਹੀਂ ਥਾ ਔਰ ਮੈਂ ਉਮਰੇ-ਯਾਰ ਕੇ ਹੱਥਕੰਡੋਂ ਔਰ ਸਿੰਧਬਾਦ
ਜਹਾਜ਼ੀ ਕੇ ਤਮਾਮ ਤਰੀਕ਼ੋਂ ਸੇ ਵਾਕਿਫ਼ ਥਾ, ਮਗਰ ਫਿਰ ਭੀ ਕੋਈ ਰਾਹ ਸੁਝਾਈ ਨਾ ਦੇਤੀ ਥੀ।
ਕੋਈ ਦੋ-ਤੀਨ ਘੰਟੇ ਇਸੀ ਤਰਹ ਸਾਕਿਤ-ਉ-ਜਾਮਿਦ .ਬੁੱਤ ਬਣਿਆ॥ ਉਸ ਗੱਦੀ ਪਰ ਬੈਠਾ ਜ਼ੀਸਤ
.ਉਮਰ॥ ਕਰਨੇ ਕੀ ਰਾਹੇਂ ਸੋਚਤਾ ਰਹਾ। ਇਤਨੇ ਮੇਂ ਅੰਮਾ ਸਫ਼ੇਦ ਚਾਦਰ ਓੜ੍ਹੇ ਮੁਝੇ ਢੂੰਡਤੀ
ਉਧਰ ਆ ਗਈ ਔਰ ਅੱਬਾ ਜੀ ਸੇ ਮੁਆਫ਼ੀ ਲੇ ਦੇਨੇ ਕਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਮੁਝੇ ਫਿਰ ਘਰ ਲੇ ਗਈ।
ਮੁਝੇ ਮੁਆਫ਼ੀ-ਵੁਆਫ਼ੀ ਸੇ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਥੀ। ਮੁਝੇ ਤੋ ਬਸ ਏਕ ਰਾਤ ਔਰ ਉਨਕੇ ਯਹਾਂ
ਗੁਜ਼ਾਰਨੀ ਥੀ ਔਰ ਸੁਬਹ-ਸਵੇਰੇ ਅਪਨੇ ਸਫਰ ਪਰ ਰਵਾਨਾ ਹੋਨਾ ਥਾ। ਚੁਨਾਚਿ ਮੈਂ ਆਰਾਮ ਸੇ
ਉਨਕੇ ਸਾਥ ਜਾ ਕਰ ਹਸਬ-ਏ-ਮਾਮੂਲ .ਸਦਾ ਵਾਂਙ॥ ਅਪਨੇ ਬਿਸਤਰ ਪਰ ਦਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਯਾ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਫੇਲ ਹੋਨੇ ਵਾਲੇ ਸਾਥੀਉਂ ਮੇਂ ਸੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆ ਕੌਡੂ ਔਰ ਦੇਸੂ ਯਭਯਭ ਮਸਜਿਦ ਕੇ
ਪਿਛਵਾੜੇ ਟਾਲ ਕੇ ਪਾਸ ਬੈਠੇ ਮਿਲ ਗਏ। ਵੋਹ ਲਾਹੌਰ ਜਾ ਕਰ ਬਿਜ਼ਨਿਸ ਕਰਨੇ ਕਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ
ਬਨਾ ਰਹੇ ਥੇ। ਦੇਸੂ ਯਭਯਭ ਨੇ ਮੁਝੇ ਬਤਾਯਾ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਮੇਂ ਬਹੁਤ ਬਿਜ਼ਨਿਸ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ
ਉਸਕੇ ਭਾਈਆ ਜੀ ਅਕਸਰ ਅਪਨੇ ਦੋਸਤ ਫ਼ਤਹ ਚੰਦ ਕੇ ਠੇਕੋਂ ਕਾ ਜ਼ਿਕ੍ਰ ਕੀਆ ਕਰਤੇ ਥੇ, ਜਿਸਨੇ
ਸਾਲ ਕੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਦੋ ਕਾਰੇਂ ਖ਼ਰੀਦ ਲੀਂ ਥੀਂ। ਮੈਂ ਨੇ ਇਨਸੇ ਬਿਜ਼ਨਿਸ ਕੀ ਨੌਈਅਤ ਕੇ
ਬਾਰੇ ਮੇਂ ਪੂਛਾ, ਤੋ ਦੇਸੂ ਯਭਯਭ ਨੇ ਕਹਾ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਮੇਂ ਹਰ ਤਰਹ ਕਾ ਬਿਜ਼ਨਿਸ ਮਿਲ ਜਾਤਾ
ਹੈ। ਬਸ ਇਕ ਦਫ਼ਤਰ ਹੋਨਾ ਚਾਹੀਏ। ਔਰ ਉਸਕੇ ਸਾਮਨੇ ਬੜਾ-ਸਾ ਸਾਈਨ ਬੋਰਡ ਦੇਖ ਕਰ ਲੋਗ ਖ਼ੁਦ
ਹੀ ਬਿਜ਼ਨਿਸ ਦੇ ਜਾਤੇਂ ਹੈਂ। ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਬਿਜ਼ਨਿਸ ਸੇ ਮੁਰਾਦ ਵੋਹ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟ ਲੇ ਰਹਾ ਥਾ।
ਮੈਂ ਨੇ ਏਕ ਮਰਤਬਾ ਵਜ਼ਾਹਤ ਚਾਹੀ, ਤੋ ਕੌਡੂ ਚਮਕ ਕਰ ਬੋਲਾ - ਯਾਰੋ, ਦੇਸੂ ਸਭ ਜਾਨਤਾ ਹੈ।
ਯੇ ਬਤਾ, ਤੂ ਤੱਈਯਾਰ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?
ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਪਲਟ ਕਰ ਦੇਸੂ ਸੇ ਪੂਛਾ - ਅਨਾਰਕਲੀ ਮੇਂ ਦਫ਼ਤਰ ਬਨਾਏਗਾ ਨਾ?
ਦੇਸੂ ਨੇ ਜ਼ਰਾ ਸੋਚ ਕਰ ਕਹਾ - ਅਨਾਰਕਲੀ ਮੇਂ ਯਾ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮੀ ਕੇ ਬਾਹਰ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਜਗਹੇਂ ਏਕ
ਸੀ ਹੈਂ।
ਮੈਂ ਨੇ ਕਹਾ - ਅਨਾਰਕਲੀ ਜ਼ਯਾਦਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਹੀ ਜ਼ਯਾਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਜਗਹ ਹੈ; ਔਰ
ਅਖ਼ਬਾਰੋਂ ਮੇਂ ਜਿਤਨੇ ਭੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਨਿਕਲਤੇ ਹੈਂ, ਉਨਮੇਂ ਅਨਾਰਕਲੀ ਲਾਹੌਰ ਲਿਖਾ ਹੋਤਾ ਹੈ।
ਚੁਨਾਚਿ ਯੇ ਤੈਅ ਪਾਯਾ ਕਿ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਦੋ ਬਜੇ ਕੀ ਗਾੜੀ ਸੇ ਹਮ ਲਾਹੌਰ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਜਾਏਂਗੇ।
ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਮੈਂ ਸਫ਼ਰ ਕੀ ਤੱਈਯਾਰੀ ਕਰਨੇ ਲਗਾ। ਬੂਟ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰ ਰਹਾ ਥਾ ਕਿ ਨੌਕਰ ਨੇ ਆ
ਕਰ ਸ਼ਰਾਰਾਤ ਸੇ ਮੁਸਕਰਾਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ - ਚਲੋ ਜੀ, ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਬੁਲਾਤੇਂ ਹੈਂ।
- ਕਹਾਂ ਹੈਂ? - ਮੈਂ ਨੇ ਬੁਰਸ਼ ਜ਼ਮੀਨ ਪਰ ਰਖ ਦੀਆ ਔਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਯਾ।
- ਅਸਪਤਾਲ ਮੇਂ - ਵੋਹ ਬਦਸਤੂਰ ਮੁਸਕਰਾ ਰਹਾ ਥਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੀ ਪਿਟਾਈ ਕੇ ਰੋਜ਼ ਹਾਜ਼ਰੀਨ
ਮੇਂ ਵੋਹ ਭੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਥਾ। ਮੈਂ ਡਰਤੇ-ਡਰਤੇ ਬਰਾਮਦੇ ਕੀ ਸੀੜ੍ਹੀਆਂ ਚੜ੍ਹਾ। ਫਿਰ
ਆਹਿਸਤਾ-ਸੇ ਜਾਲੀ ਵਾਲਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹ ਕਰ ਅੱਬਾ ਜੀ ਕੇ ਕਮਰੇ ਮੇਂ ਦਾਖਿ਼ਲ ਹੂਆ, ਤੋ
ਵਹਾਂ ਉਨਕੇ ਇਲਾਵਾ ਦਾਊ ਜੀ ਭੀ ਬੈਠੇ ਥੇ। ਮੈਂ ਨੇ ਸਹਮੇ-ਸਹਮੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਸਲਾਮ ਕੀਆ ਔਰ
ਇਨ ਕੇ ਜਵਾਬ ਮੇਂ ਬੜੀ ਦੇਰ ਕੇ ਬਾਅਦ ‘ਜੀਤੇ ਰਹੋ‘ ਕੀ ਮਾਨੂਸ .ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ॥ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਨੀ।
-ਇਨ ਕੋ ਪਹਚਾਨਤੇ ਹੋ? - ਅੱਬਾ ਜੀ ਨੇ ਸਖ਼ਤੀ ਸੇ ਪੂਛਾ।
-ਬੇਸ਼ਕਲ - ਮੈਂ ਨੇ ਮੁਹੱਜ਼ਬ .ਸਾਊ॥ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਕੀ ਤਰਹ ਕਹਾ।
-ਬੇਸ਼ਕ਼ ਕੇ ਬੱਚੇ, ਹਰਾਮਜ਼ਾਦੇ, ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਯੇ ਸਭ...
-ਨਾ ਨਾ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ - ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਹਾਥ ਊਪਰ ਉਠਾ ਕਰ ਕਹਾ - ਯੇ ਤੋ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅੱਛਾ
ਬੱਚਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੋ ਤੋ...
ਔਰ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਤ ਕਾਟ ਕਰ ਤਲਖ਼ੀ ਸੇ ਕਹਾ - ਆਪ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ। ਇਸ
ਕਮੀਨੇ ਨੇ ਮੇਰੀ ਇਜ਼ਤ ਖ਼ਾਕ ਮੇਂ ਮਿਲਾ ਦੀ।
-ਆਪ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੇਂ - ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਸਰ ਝੁਕਾ ਕਰ ਕਹਾ - ਯੇ ਹਮਾਰੇ ਆਫ਼ਤਾਬ ਸੇ ਭੀ ਜ਼ਹੀਨ
ਹੈ; ਔਰ ਏਕ ਦਿਨ...
ਅਬ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਕੋ ਗ਼ੁੱਸਾ ਆ ਗਯਾ ਔਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੇਜ਼ ਪਰ ਹਾਥ ਮਾਰ ਕਰ ਕਹਾ - ਕੈਸੀ
ਬਾਤ ਕਰਤੇ ਹੋ, ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ! ਯੇ ਆਫ਼ਤਾਬ ਕੇ ਜੂਤੇ ਕੀ ਬਰਾਬਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤਾ।
-ਕਰ ਲੇਗਾ, ਕਰ ਲੇਗਾ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ! - ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਅਸਬਾਤ .ਤਰਫ਼ਦਾਰੀ॥ ਮੇਂ ਸਰ ਹਿਲਾਤੇ
ਹੂਏ ਕਹਾ - ਆਪ ਖ਼ਾਤਿਰ-ਜਮ੍ਹਾ ਰੱਖੇਂ।
ਇਧਰ ਵੋਹ ਅਪਨੀ ਕੁਰਸੀ ਸੇ ਉਠੇ ਔਰ ਮੇਰੇ ਕੰਧੇ ਪਰ ਹਾਥ ਰਖ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਮੈਂ ਸੈਰ ਕੋ ਚਲਤਾ
ਹੂੰ। ਤੁਮ ਭੀ ਮੇਰੇ ਸਾਥ ਆਉ। ਰਾਸਤੇ ਮੇਂ ਬਾਤੇਂ ਕਰੇਂਗੇ।
ਅੱਬਾ ਜੀ ਇਸੀ ਤਰਹ ਕੁਰਸੀ ਪਰ ਬੈਠੇ ਗ਼ੁੱਸੇ ਕੇ ਆਲਮ ਮੇਂ ਅਪਨਾ ਰਜਿਸਟਰ ਉਲਟ-ਪਲਟ ਕਰਤੇ ਔਰ
ਬੁੜਬੁੜਾਤੇ ਰਹੇ। ਮੈਂ ਨੇ ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਚਲ ਕਰ ਜਾਲੀ ਵਾਲਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਾ, ਤੋ ਦਾਊ
ਜੀ ਨੇ ਪੀਛੇ ਮੁੜ ਕਰ ਕਹਾ - ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ, ਭੂਲ ਨਾ ਜਾਈਏ। ਅਭੀ ਭਿਜਵਾ ਦੀਜੀਏਗਾ।
ਦਾਊ ਜੀ ਮੁਝੇ ਇਧਰ-ਉਧਰ ਘੁਮਾਤੇ ਔਰ ਮੁਖ਼ਤਲਿਫ਼ ਦਰਖ਼ਤੋਂ ਕੇ ਨਾਮ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੇਂ ਬਤਾਤੇ, ਨਹਰ
ਕੇ ਉਸੀ ਪੁਲ ਪਰ ਲੇ ਗਏ, ਜਹਾਂ ਪਹਲੇ-ਪਹਲ ਮੇਰਾ ਉਨਸੇ ਤਾਅਰੁਫ਼ ਹੂਆ ਥਾ। ਅਪਨੀ ਮਖ਼ਸੂਸ
ਨਿਸ਼ਸਤ .ਥਾਂ॥ ਪਰ ਬੈਠ ਕਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਪਗੜੀ ਉਤਾਰ ਕਰ ਗੋਦ ਮੇਂ ਡਾਲ ਲੀ। ਸਰ ਪਰ ਹਾਥ ਫੇਰਾ
ਔਰ ਮੁਝੇ ਸਾਮਨੇ ਬੈਠਨੇ ਕਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਆ। ਫਿਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਆਂਖੇਂ ਬੰਦ ਕਰ ਲੀਂ ਔਰ ਕਹਾ -
ਆਜ ਸੇ ਮੈਂ ਤੁਮਹੇਂ ਪੜ੍ਹਾਊਂਗਾ। ਔਰ ਅਗਰ ਜਮਾਤ ਮੇਂ ਅੱਵਲ ਨਾ ਲਾ ਸਕਾ, ਤੋ ਫ਼ਸਟ ਡਵੀਯਨ
ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਲਵਾ ਦੂੰਗਾ। ਮੇਰੇ ਹਰ ਇਰਾਦੇ ਮੇਂ ਖ਼਼ੁਦਾ ਤਾਆਲਾ ਕੀ ਮਦਦ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਤੀ ਹੈ ਔਰ ਉਸ
ਹਸਤੀ ਨੇ ਮੁਝੇ ਅਪਨੀ ਰਹਮਤ ਸੇ ਕਭੀ ਮਾਯੂਸ ਨਹੀਂ ਕੀਆ।
- ਮੁਝ ਸੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨਾ ਹੋਗੀ - ਮੈਂ ਨੇ ਗੁਸਤਾਖ਼ੀ ਸੇ ਬਾਤ ਕਾਟੀ।
- ਤੋ ਔਰ ਕਯਾ ਹੋਗਾ ਗੋਲੂ? - ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾ ਕਰ ਪੂਛਾ।
ਮੈਂ ਨੇ ਕਹਾ - ਮੈਂ ਬਿਜ਼ਨਿਸ ਕਰੂੰਗਾ ਔਰ ਰੁਪਿਆ ਕਮਾਊਂਗਾ। ਔਰ ਅਪਨੀ ਕਾਰ ਲੇ ਕਰ ਯਹਾਂ
ਆਊਂਗਾ, ਫਿਰ ਦੇਖਨਾ!
ਅਬ ਕਿ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੀ ਬਾਤ ਕਾਟੀ ਔਰ ਮੁਹੱਬਤ ਸੇ ਕਹਾ - ਖ਼ੁਦਾ ਏਕ ਛੋੜ ਤੁਝੇ ਦਸ ਕਾਰੇਂ
ਦੇ, ਲੇਕਿਨ ਕਿਸੀ ਅਨਪੜ੍ਹ ਕੀ ਕਾਰ ਮੇਂ ਮੈਂ ਨਾ ਬੈਠੂੰਗਾ, ਨਾ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ।
ਮੈਂ ਨੇ ਜਲ ਕਰ ਕਹਾ - ਮੁਝੇ ਕਿਸੀ ਕੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ। ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਅਪਨੇ ਘਰ ਰਾਜ਼ੀ, ਮੈਂ
ਅਪਨੇ ਯਹਾਂ ਖ਼਼ੁਸ਼।
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕਰ ਪੂਛਾ - ਮੇਰੀ ਭੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ?
ਮੁਝੇ ਉਨਕੇ ਲਹਜੇ ਪਰ ਤਰਸ ਆਨੇ ਲਗਾ ਔਰ ਮੈਂ ਨੇ ਆਹਿਸਤਾ-ਸੇ ਕਹਾ - ਆਪ ਕੀ ਤੋ ਹੈ,
ਮਹਰ...
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਬਾਤ ਨਾ ਸੁਨੀ ਔਰ ਕਹਨੇ ਲਗੇ - ਅਗਰ ਅਪਨੇ ਹਜ਼ਰਤ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ
ਸੇ ਐਸੀ ਬਾਤ ਨਿਕਲ ਜਾਤੀ? ਅਗਰ ਮੈਂ ਯਹ ਕੁਫ਼ਰ ਕਾ ਕਲਮਾ ਕਹ ਜਾਤਾ, ਤੋ...ਤੋ...
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਫ਼ੌਰਨ ਪਗੜੀ ਉਠਾ ਕਰ ਸਰ ਪਰ ਰਖ ਲੀ ਔਰ ਹਾਥ ਜੋੜ ਕਰ ਕਹਨੇ ਲਗੇ - ਮੈਂ ਹਜ਼ੂਰ ਕੇ
ਦਰਬਾਰ ਕਾ ਅਦਨਾ ਕੁੱਤਾ...ਮੈਂ ਹਜ਼ਰਤ ਮੌਲਾਨਾ ਕੀ ਖ਼ਾਕ ਸੇ ਬਦਤਰ ਬੰਦਾ ਹੋ ਕਰ ਆਕ਼ਾ ਸੇ
ਯੇ ਕਹਤਾ ਲਾਅਨਤ ਕਾ ਤੌਕ਼ ਨਾ ਪਹਨਨਾ। ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਅਬੂ ਜਹਲ ਕਾ ਖ਼ਾਨਵਾਦਾ .ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ
ਦੇ ਚਾਚੇ ਦਾ ਟੱਬਰ॥ ਔਰ ਆਕ਼ਾ ਕੀ ਏਕ ਨਜ਼ਰ-ਏ-ਕਰਮ...ਹਜ਼ਰਤ ਕਾ ਏਕ ਇਸ਼ਾਰਾ। ਹਜ਼਼ੂਰ ਨੇ
ਚਿੰਤੂ ਕੋ ਮੁਨਸ਼ੀ ਚਿੰਤ ਰਾਮ ਬਨਾ ਦੀਆ। ਲੋਗ ਕਹਤੇਂ ਹੈਂ ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ, ਮੈਂ ਕਹਤਾ ਹੂੰ -
ਰਹਮਤਉੱਲਾ ਅਲਹਿ ਕਾ ਕਫ਼ਸ਼ਬਰਦਾਰ .ਜੁੱਤੀਆਂ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲ਼ਾ॥...ਲੋਗ ਸਮਝਤੇ ਹੈਂ...
ਦਾਊ ਜੀ ਕਭੀ ਹਾਥ ਜੋੜਤੇ, ਕਭੀ ਸਰ ਝੁਕਾਤੇ, ਕਭੀ ਉਂਗਲੀਆਂ ਚੂਮ ਕਰ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਲਗਾਤੇ ਔਰ
ਬੀਚ-ਬੀਚ ਮੇਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕੇ ਸ਼ੇਅਰ ਪੜ੍ਹਤੇ ਜਾਤੇ। ਮੈਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ-ਸਾ, ਕੁਛ ਪਰੇਸ਼ਾਨ-ਸਾ ਉਨ ਕਾ
ਜ਼ਾਨੂੰ .ਗੋਡਾ॥ ਛੂਹ ਕਰ ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਕਹ ਰਹਾ ਥਾ - ਦਾਊ ਜੀ...। - ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਮੇਰੇ
ਆਕ਼ਾ, ਮੇਰੇ ਮੌਲਾ, ਮੇਰੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਕਾ ਵਜ਼ੀਫ਼ਾ ਕੀਏ ਜਾ ਰਹੇ ਥੇ। ਜਬ ਜਜ਼ਬ ਕਾ ਯੇ ਆਲਮ ਦੂਰ
ਹੂਆ, ਤੋ ਨਿਗਾਹੇਂ ਊਪਰ ਉਠਾ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਕਯਾ ਅੱਛਾ ਮੌਸਮ ਹੈ। ਦਿਨ-ਭਰ ਧੂਪ ਪੜਤੀ ਹੈ, ਤੋ
ਖ਼਼ੁਸ਼ਗਵਾਰ ਸ਼ਾਮੋਂ ਕਾ ਨਜ਼ੂਲ ਹੋਤਾ ਹੈ। - ਫਿਰ ਵੋਹ ਪੁਲ ਕੀ ਦੀਵਾਰ ਸੇ ਉਠੇ, ਔਰ ਬੋਲੇ -
ਚਲੋ ਅਬ ਚਲੇਂ। ਬਾਜ਼ਾਰ ਸੇ ਥੋੜਾ ਸੌਦਾ ਖ਼ਰੀਦਨਾ ਹੈ।
ਮੈਂ ਜੈਸਾ ਸਰਕਸ਼ .ਬਾਗ਼ੀ॥ ਔਰ ਬਦਮਿਜ਼ਾਜ ਬਨਕਰ ਉਨਕੇ ਸਾਥ ਆਯਾ ਥਾ, ਉਸ ਸੇ ਕਹੀਂ ਜ਼ਯਾਦਾ
ਮੁਨਫ਼ਇਲ ਔਰ ਖ਼ਜਲ .ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ॥ ਉਨਕੇ ਸਾਥ ਲੌਟਾ। ਘਮਸੇ ਪਨਸਾਰੀ ਯਾਨੀ ਦੇਸੂ ਯਭਯਭ ਕੇ ਬਾਪ
ਕੀ ਦੁਕਾਨ ਸੇ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਘਰੇਲੂ ਜ਼ਰੂਰੀਆਤ ਕੀ ਚੀਜ਼ੇਂ ਖ਼ਰੀਦੀਂ ਔਰ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ੇ ਗੋਦ ਮੇਂ ਉਠਾ
ਕਰ ਚਲ ਦੀਏ। ਮੈਂ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਉਨਸੇ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ੇ ਲੇਨੇ ਕੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਤਾ, ਮਗਰ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਪੜਤੀ।
ਏਕ ਅਜੀਬ-ਸੀ ਸ਼ਰਮ, ਏਕ ਅਨੋਖੀ-ਸੀ ਹਿਚਕਚਾਹਟ ਮਾਨੇ ਥੀ ਔਰ ਇਸੀ ਤਾਆਮੁਲ ਔਰ ਝਿਜਕ ਮੇਂ
ਡੂਬਤਾ-ਉਭਰਤਾ ਮੈਂ ਉਨ ਕੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਯਾ। ਵਹਾਂ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਯਹੀ ਭੇਦ ਖੁਲਾ ਕਿ ਅਬ ਮੈਂ
ਉਨਹੀਂ ਕੇ ਯਹਾਂ ਸੋਯਾ ਕਰੂੰਗਾ ਔਰ ਵਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾ ਕਰੂੰਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰਾ ਬਿਸਤਰ ਮੁਝ ਸੇ
ਭੀ ਪਹਲੇ ਵਹਾਂ ਪਹੁੰਚਾ ਹੂਆ ਥਾ ਔਰ ਇਨਕੇ ਪਾਸ ਹੀ ਹਮਾਰੇ ਯਹਾਂ ਸੇ ਭੇਜੀ ਹੂਈ ਹੱਰੀਕੇਨ
ਲੈਂਪ ਭੀ ਰਖੀ ਥੀ।
ਬਿਜ਼ਨਿਸਮੈਨ ਬਨਨਾ ਔਰ ਪਾਂ-ਪਾਂ ਕਰਤੀ ਪੈਕਾਰਡ .ਮੋਟਰਕਾਰ ਦਾ ਨਾਂ॥ ਉੜਾਏ ਫਿਰਨਾ ਮੇਰੇ
ਮੁਕ਼ੱਦਰ ਮੇਂ ਨਾ ਥਾ। ਗੋ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀਉਂ ਕੀ ਰਵਾਨਗੀ ਕੇ ਤੀਸਰੇ ਹੀ ਰੋਜ਼ ਬਾਅਦ ਉਨਕੇ
ਵਾਲਦੈਨ ਭੀ ਉਨਹੇਂ ਲਾਹੌਰ ਸੇ ਪਕੜ ਲਾਏ। ਲੇਕਿਨ ਅਗਰ ਮੈਂ ਇਨਕੇ ਸਾਥ ਹੋਤਾ, ਤੋ ਸ਼ਾਯਦ ਉਸ
ਵਕ਼ਤ ਅਨਾਰਕਲੀ ਮੇਂ ਹਮਾਰਾ ਦਫ਼ਤਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਤਰੱਕ਼ੀ ਕੇ ਕੌਨ ਸੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਾਲ ਮੇਂ
ਦਾਖਿ਼ਲ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੋਤਾ।
6
ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਅਜੀਰਨ .ਖਿੰਗਰ॥ ਕਰ ਦੀ ਹੈ। ਮੁਝੇ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦੀਆ। ਮੁਝ ਪਰ
ਜੀਨਾ ਹਰਾਮ ਕਰ ਦੀਆ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਸਕੂਲ ਕੀ ਬਕਵਾਸ ਮੇਂ ਗੁਜ਼ਰਤਾ ਔਰ ਰਾਤ - ਗਰਮੀਉਂ ਕੀ
ਮੁਖ਼ਤਸਰ ਰਾਤ - ਇਨਕੇ ਸਾਵਾਲਾਤ ਕਾ ਜਵਾਬ ਦੇਨੇ ਮੇਂ। ਕੋਠੇ ਪਰ ਉਨਕੀ ਖਾਟ ਮੇਰੇ ਬਿਸਤਰ ਕੇ
ਸਾਥ ਲਗੀ ਹੈ ਔਰ ਮੂੰਗ, ਰਸੂਲ ਔਰ ਮਰਾਲਾ ਕੀ ਨਹਰੋਂ ਕੀ ਬਾਬਤ ਪੂਛ ਰਹੇਂ ਹੈਂ। ਮੈਂ ਨੇ
ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਬਤਾ ਦੀਆ ਹੈ, ਤੋ ਵੋਹ ਇਸ ਸਵਾਲ ਕੋ ਦੁਹਰਾ ਰਹੇ ਹੈਂ। ਮੈਂ ਨੇ ਫਿਰ ਬਤਾ ਦੀਆ
ਹੈ ਔਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਫਿਰ ਉਨਹੀਂ ਨਹਰੋਂ ਕੋ ਆਗੇ ਲਾ ਕਰ ਖੜਾ ਕਰ ਦੀਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਜਲ ਜਾਤਾ ਔਰ
ਝਿੜਕ ਕਰ ਕਹਤਾ - ਮੁਝੇ ਨਹੀਂ ਪਤਾ! ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਬਤਾਤਾ! - ਤੋ ਵੋਹ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਤੇ ਔਰ ਦਮ
ਸਾਧ ਲੇਤੇ। ਮੈਂ ਆਂਖੇਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਸੋਨੇ ਕੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਤਾ, ਤੋ ਵੋਹ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਕੰਕਰ ਬਨ
ਕਰ ਪੁਤਲੀਉਂ ਮੇਂ ਉਤਰ ਜਾਤੀ। ਮੈਂ ਆਹਿਸਤਾ-ਸੇ ਕਹਤਾ - ਦਾਊ ਜੀ...
- ਹੂੰ। - ਗੰਭੀਰ-ਸੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ।
- ਦਾਊ ਜੀ, ਕੁਛ ਔਰ ਪੂਛੋ।
ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਕਹਾ - ਬਹੁਤ ਬੇਆਬਰੂ ਹੋ ਕਰ ਤੇਰੇ ਕੂਚੇ ਸੇ ਹਮ ਨਿਕਲੇ...। ਇਸਕੀ
ਤਰਕ਼ੀਬ-ਏ-ਨਾਹਵੀ ਕਰੋ।
ਮੈਂ ਨੇ ਸਾਆਦਤਮੰਦੀ ਕੇ ਸਾਥ ਕਹਾ - ਜੀ ਯੇ ਤੋ ਬਹੁਤ ਲੰਬਾ ਫ਼ਿਕਰਾ ਹੈ। ਸੁਬਹ ਲਿਖ ਕਰ ਬਤਾ
ਦੂੰਗਾ। ਕੋਈ ਔਰ ਪੂਛੀਏ।
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਆਸਮਾਨ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਨਿਗਾਹੇਂ ਉਠਾਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ - ਮੇਰਾ ਗੋਲੂ ਬਹੁਤ ਅੱਛਾ ਹੈ।
ਮੈਂ ਨੇ ਜ਼ਰਾ ਸੋਚ ਕਰ ਕਹਨਾ ਸ਼਼ੁਰੂ ਕੀਆ - ‘ਬਹੁਤ ਅੱਛਾ‘ ਸਿਫਤ ਹੈ। ਹਰਫ਼-ਏ-ਰਬਤ ਮਿਲ ਕਰ
ਨਯਾ ਮਸਨਦ...
ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਉਠ ਕਰ ਚਾਰਪਾਈ ਪਰ ਬੈਠ ਗਏ। ਹਾਥ ਉਠਾ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਜਾਨ-ਏ-ਪਿਦਰ ਤੁਝੇ ਪਹਲੇ
ਭੀ ਕਹਾ ਹੈ, ਮਸਨਦ ਪਹਲੇ ਬਨਾਯਾ ਕਰ।
ਮੈਂ ਨੇ ਤਰਕ਼ੀਬ-ਏ-ਨਾਹਵੀ ਸੇ ਜਾਨ ਛੁੜਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਪੂਛਾ - ਆਪ ਮੁਝੇ ਜਾਨ-ਏ-ਪਿਦਰ ਕਯੋਂ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ? ਜਾਨ-ਏ-ਦਾਊ ਕਯੋਂ ਨਹੀਂ ਕਹਤੇ?
-ਸ਼ਾਬਾਸ਼! - ਵੋਹ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕਰ ਕਹਤੇ - ਐਸੀ ਬਾਤੇਂ ਪੂਛਨੇ ਕੀ ਹੋਤੀ ਹੈਂ। ਜਾਨ ਲਫ਼ਜ਼
ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਾ ਹੈ ਔਰ ਦਾਊ ਭਾਸ਼ਾ ਕਾ। ਇਨ ਕੇ ਦਰਮਯਾਨ ਫ਼ਾਰਸੀ ਇਜ਼ਾਫ਼ਤ ਨਹੀਂ ਲਗ ਸਕਤੀ। ਜੋ ਲੋਗ
ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਲਿਖਤੇ ਯਾ ਬੋਲਤੇ ਹੈਂ, ਸਖ਼ਤ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰਤੇ ਹੈਂ - ਕਿ ਰੋਜ਼-ਬ-ਰੋਜ਼ ਕਹੋ ਯਾ
ਦਿਨ-ਪਰ-ਦਿਨ। ਇਸੀ ਤਰਹ ਸੇ...
ਔਰ ਜਬ ਮੈਂ ਸੋਚਤਾ ਕਿ ਯੇ ਤੋ ਤਰਕ਼ੀਬ-ਏ-ਨਾਹਵੀ ਸੇ ਭੀ ਜ਼ਯਾਦਾ ਖ਼਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਆਮਲੇ ਮੇਂ ਉਲਝ
ਗਯਾ ਹੂੰ, ਤੋ ਜਮ੍ਹਾਈ ਲੇ ਕਰ ਪਯਾਰ ਸੇ ਕਹਤਾ ਕਿ ਦਾਊ ਜੀ ਅਬ ਤੋ ਨੀਂਦ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।
-ਔਰ ਵੋਹ ਤਰਕ਼ੀਬ-ਏ-ਨਾਹਵੀ? - ਵੋਹ ਝਟ-ਸੇ ਪੂਛਤੇ।
ਇਸਕੇ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਚਾਹੇ ਲਾਖ ਬਹਾਨੇ ਕਰਤਾ, ਇਧਰ-ਉਧਰ ਕੀ ਹਜ਼ਾਰ ਬਾਤੇਂ ਕਰਤਾ, ਮਗਰ ਵੋਹ
ਅਪਨੀ ਖਾਟ ਪਰ ਐਸੇ ਹੀ ਬੈਠੇ ਰਹਤੇ। ਬਲਕਿ ਅਗਰ ਜ਼ਰਾ-ਸੀ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਤੀ, ਤੋ ਕੁਰਸੀ ਪਰ ਰਖੀ
ਹੂਈ ਪਗੜੀ ਉਠਾ ਕਰ ਸਰ ਪਰ ਧਰ ਲੇਤੇ। ਚੁਨਾਚਿ ਕੁਛ ਭੀ ਹੋਤਾ, ਉਨ ਕੇ ਹਰ ਸਵਾਲ ਕਾ
ਖ਼ਾਤਰਖ਼ਾਹ ਜਵਾਬ ਦੇਨਾ ਪੜਤਾ।
ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਕਾਲਜ ਚਲਾ ਗਯਾ, ਤੋ ਉਸਕੀ ਬੈਠਕ ਮੁਝੇ ਮਿਲ ਗਈ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਉਸਕੀ
ਮੁਹੱਬਤ ਪਰ ਭੀ ਮੈਂ ਨੇ ਕ਼ਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੀਆ। ਅਬ ਮੁਝੇ ਦਾਊ ਜੀ ਬਹੁਤ ਅੱਛੇ ਲਗਨੇ ਲਗੇ ਥੇ।
ਲੇਕਿਨ ਉਨਕੀ ਬਾਤੇਂ ਜੋ ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਮੁਝੇ ਬੁਰੀ ਲਗਤੀ ਥੀਂ, ਵੋਹ ਅਬ ਭੀ ਬੁਰੀ ਲਗਤੀ ਹੈਂ।
ਬਲਕਿ ਅਬ ਪਹਲੇ ਸੇ ਭੀ ਕਿਸੀ ਕ਼ਦਰ ਜ਼ਯਾਦਾ; ਸ਼ਾਯਦ ਇਸ ਲੀਏ ਕਿ ਅਬ ਮੈਂ ਨਫ਼ਸੀਆਤ
.ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ॥ ਕਾ ਹੋਨਹਾਰ ਤਾਲਿਬ-ਏ-ਇਲਮ ਹੂੰ, ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਪੁਰਾਨੇ ਮੁੱਲਾਈ ਮਕਤਬ ਕੇ
ਪਰਵਰਦਾ .ਪਾਲ਼ੇ ਹੋਏ॥ ਥੇ। ਸਭ ਸੇ ਬੁਰੀ ਆਦਤ ਉਨਕੀ ਉਠਤੇ-ਬੈਠਤੇ ਸਵਾਲ ਪੂਛਤੇ ਰਹਨੇ ਕੀ
ਥੀ ਔਰ ਦੂਸਰੀ ਖੇਲਕੂਦ ਸੇ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰਨੇ ਕੀ ਥੀ। ਵੋਹ ਤੋ ਬਸ ਯੇ ਚਾਹਤੇ ਥੇ ਕਿ ਆਦਮੀ
ਪੜ੍ਹਤਾ ਰਹੇ, ਪੜ੍ਹਤਾ ਰਹੇ। ਔਰ ਜਬ ਉਸ ਮਦਕੂਕ .ਤਪਦਿਕਜ਼ਦਾ॥ ਕੀ ਮੌਤ ਕਾ ਦਿਨ ਕ਼ਰੀਬ ਆਯੇ,
ਤੋ ਕਿਤਾਬੋਂ ਕੇ ਢੇਰ ਪਰ ਜਾਨ ਦੇ ਦਏ। ਸਿਹਤ-ਏ-ਜਿਸਮਾਨੀ ਕ਼ਾਯਮ ਰਖਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਉਨ ਕੇ ਪਾਸ
ਸਿਰਫ਼ ਏਕ ਹੀ ਨੁਸਖ਼ਾ ਥਾ - ਲੰਬੀ ਸੈਰ ਔਰ ਵੁਹ ਭੀ ਸੁਬਹ ਕੀ। ਤਕ਼ਰੀਬਨ ਸੂਰਜ ਨਿਕਲਨੇ ਸੇ
ਦੋ ਘੰਟੇ ਪੇਸ਼ਤਰ ਵੋਹ ਮੁਝੇ ਬੈਠਕ ਮੇਂ ਜਗਾਨੇ ਆਤੇ ਔਰ ਮੇਰਾ ਕੰਧਾ ਹਿਲਾ ਕਰ ਕਹਤੇ -ਉਠ
ਗੋਲੂ ਮੋਟਾ ਹੋ ਗਯਾ ਬੇਟਾ।
ਦੁਨੀਆ ਜਹਾਨ ਕੇ ਵਾਲਦੈਨ ਸੁਬਹ ਜਗਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਕਹਾ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਉਠੋ ਬੇਟਾ ਸੁਬਹ ਹੋ ਗਈ
ਹੈ ਯਾ ਸੂਰਜ ਨਿਕਲ ਆਯਾ। ਮਗਰ ਵੋਹ ਮੋਟਾ ਹੋ ਗਯਾ ਕਹ ਕਰ ਮੇਰੀ ਤਜ਼ਲੀਲ ਕੀਆ ਕਰਤੇ। ਮੈਂ
ਮਿਨਮਿਨਾਤਾ ਤੋ ਚਮਕਾਰ ਕਰ ਕਹਤੇ - ਭੱਦਾ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ ਬੇਟਾ। ਬੇਟਾ, ਤੂ ਘੋੜੇ ਪਰ ਜ਼ਿਲਾ ਕਾ
ਦੌਰਾ ਕੈਸੇ ਕੀਯਾ ਕਰੇਗਾ?- ਔਰ ਮੈਂ ਗਰਮ ਬਿਸਤਰ ਸੇ ਹਾਥ ਜੋੜ ਕਰ ਕਹਤਾ - ਦਾਊ ਜੀ ਖ਼ੁਦਾ
ਕੇ ਲੀਏ ਮੁਝੇ ਸੁਬਹ ਨਾ ਜਗਾਉ। ਚਾਹੇ ਮੁਝੇ ਕ਼ਤਲ ਕਰ ਦੋ, ਜਾਨ ਸੇ ਮਾਰ ਡਾਲੋ। - ਯੇ
ਫ਼ਿਕਰਾ ਉਨ ਕੀ ਸਭ ਸੇ ਬੜੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਥੀ। ਵੋਹ ਫ਼ੌਰਨ ਮੇਰੇ ਸਰ ਪਰ ਲਿਹਾਫ਼ ਡਾਲ ਦੇਤੇ ਔਰ
ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਤੇ।
7
ਬੇਬੇ ਕੋ ਇਨ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਅੱਲਾ ਵਾਸਤੇ ਕਾ ਬੈਰ ਥਾ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਉਨ ਸੇ ਬਹੁਤ ਡਰਤੇ ਥੇ।
ਵੋਹ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਮੁਹੱਲੇ ਵਾਲੀਉਂ ਕੇ ਕਪੜੇ ਸੀਆ ਕਰਤੀਂ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਕੋਸਨੇ ਦੀਏ ਜਾਤੀ।
ਉਨ ਕੀ ਇਸ ਜ਼ਬਾਨਦਰਾਜ਼ੀ ਪਰ ਮੁਝੇ ਬੜਾ ਗ਼ੁੱਸਾ ਆਤਾ ਥਾ। ਮਗਰ ਦਰੀਯਾ ਮੇਂ ਰਹ ਕਰ ਮਗਰਮੱਛ ਸੇ
ਬੈਰ ਨਾ ਹੋ ਸਕਤਾ ਥਾ। ਕਭੀ-ਕਭਾਰ ਜਬ ਵੋਹ ਨਾਗੁਫ਼ਤਨੀ ਗਾਲੀਉਂ ਪਰ ਉਤਰ ਆਤੀਂ, ਤੋ ਦਾਊ ਜੀ
ਮੇਰੀ ਬੈਠਕ ਮੇਂ ਆ ਜਾਤੇ ਔਰ ਕਾਨੋਂ ਪਰ ਹਾਥ ਰਖ ਕਰ ਕੁਰਸੀ ਪਰ ਬੈਠ ਜਾਤੇ। ਥੋੜੀ ਦੇਰ
ਬਾਅਦ ਕਹਤੇ – ਗ਼ੀਬਤ .ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ ਨਿੰਦਿਆ॥ ਕਰਨਾ ਬੜਾ ਗੁਨਾਹ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਮੇਰਾ ਖ਼਼ੁਦਾ
ਮੁਝੇ ਮੁਆਫ਼ ਕਰ ਦੇ। ਤੇਰੀ ਬੇਬੇ ਭਟਿਆਰਨ ਹੈ ਔਰ ਇਸ ਕੀ ਸਰਾਯ ਮੇਂ ਮੈਂ, ਮੇਰੀ ਕੁਰਤੁੱਲਐਨ
.ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਨੂਰ॥ ਔਰ ਥੋੜਾ ਤੂ ਭੀ। ਹਮ ਤੀਨੋਂ ਬੜੇ ਆਜਿਜ਼ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਹੈਂ।
ਔਰ ਵਾਕ਼ਯਾ ਹੀ ਬੇਬੇ ਭਟਿਆਰਨ-ਸੀ ਥੀ। ਉਸ ਕਾ ਰੰਗ ਸਖ਼ਤ ਕਾਲਾ ਥਾ ਔਰ ਦਾਂਤ ਬੇਹੱਦ ਸਫ਼ੇਦ।
ਮਾਥਾ ਮਹਰਾਬਦਾਰ ਔਰ ਆਂਖੇਂ ਚੁੱਨ੍ਹੀਆਂ-ਸੀ। ਚਲਤੀ ਤੋ ਐਸੀ ਗੁਰਬਾਪਾਈ .ਬਿੱਲੀ ਵਾਂਙ॥ ਕੇ
ਸਾਥ ਜੈਸੇ - ਖ਼਼ੁਦਾ ਮੁਝੇ ਭੀ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੇ - ਕੁਟਨੀ ਕਨਸੋਈਆਂ ਲੇਤੀ ਫਿਰਤੀ ਹੋ। ਵਿਚਾਰੀ
ਬੀਬੀ ਕੋ ਤੋ ਐਸੀ ਬੁਰੀ ਬਾਤੇਂ ਕਹਤੀ ਕਿ ਵੋਹ ਦਿਨੋਂ-ਦਿਨ ਰੋ-ਰੋ ਕਰ ਹਲਕਾਨ ਹੂਆ ਕਰਤੀ।
ਏਕ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਕੇ ਸਾਥ ਉਸ ਕੀ ਬਨਤੀ ਥੀ। ਸ਼ਾਯਦ ਇਸ ਵਜਹ ਸੇ ਕਿ ਦੋਨੋਂ ਹਮਸ਼ਕਲ ਥੇ। ਯਾ
ਸ਼ਾਯਦ ਇਸ ਵਜਹ ਸੇ ਕਿ ਉਸ ਕੋ ਬੀਬੀ ਜਿਤਨਾ ਅਪਨੇ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਪਯਾਰ ਨਾ ਥਾ।
ਯੂੰ ਤੋ ਬੀਬੀ ਬੇਚਾਰੀ ਬਹੁਤ ਅੱਛੀ ਲਗਤੀ ਥੀ, ਮਗਰ ਉਸ ਸੇ ਮੇਰੀ ਭੀ ਨਾ ਬਨਤੀ ਥੀ। ਮੈਂ
ਕੋਠੇ ਪਰ ਬੈਠਾ ਸਵਾਲ ਨਿਕਾਲ ਰਹਾ ਹੂੰ। ਦਾਊ ਜੀ ਨੀਚੇ ਬੈਠੇ ਹੈਂ ਔਰ ਬੀਬੀ ਊਪਰ ਬਰਸਾਤੀ
ਸੇ ਈਂਧਨ ਲੇਨੇ ਆਈ, ਤੋ ਜ਼ਰਾ ਰੁਕ ਕਰ ਮੁਝੇ ਦੇਖਾ। ਫਿਰ ਮੁੰਡੇਰ ਸੇ ਝਾਂਕ ਕਰ ਬੋਲੀ - ਦਾਊ
ਜੀ, ਪੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਰਹਾ। ਤਿਨਕੋਂ ਸੇ ਚਾਰਪਾਈਆਂ ਬਨਾ ਰਹਾ ਹੈ। - ਮੈਂ ਗ਼਼ੁਸੈਲ ਬੱਚੇ ਕੀ ਤਰਹ
ਮੂੰਹ ਚਿੜਾ ਕਰ ਕਹਤਾ - ਤੁਝੇ ਕਯਾ? ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਤਾ ਤੋ ਤੂ ਕਯੋਂ ਬੜਬੜ ਕਰਤੀ ਹੈ? ਆਈ ਬੜੀ
ਥਾਨੇਦਾਰਨੀ! ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਭੀ ਨੀਚੇ ਸੇ ਹਾਂਕ ਲਗਾ ਕਰ ਕਹਤੇ - ਨਾ ਗੋਲੂ, ਬਹਨੋਂ ਸੇ ਨਹੀਂ
ਝਗੜਾ ਕਰਤੇ। - ਔਰ ਮੈਂ ਜ਼ੋਰ ਸੇ ਚਿੱਲਾਤਾ - ਪੜ੍ਹ ਰਹਾ ਹੂੰ ਜੀ; ਝੂਠ ਬੋਲਤੀ ਹੈ!
ਦਾਊ ਜੀ ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਸੀੜ੍ਹੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਕਰ ਊਪਰ ਆ ਜਾਤੇ ਔਰ ਕਾਪੀਉਂ ਕੇ ਨੀਚੇ
ਨੀਮਪੋਸ਼ੀਦਾ ਚਾਰਪਾਈ ਦੇਖ ਕਰ ਕਹਤੇ - ਕੁਰਤ ਬੇਟਾ, ਤੂ ਇਸ ਕੋ ਨਾ ਚਿੜ੍ਹਾਯਾ ਕਰ। ਯੇ
ਜਿੰਨ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੇ ਕ਼ਾਬੂ ਕੀਯਾ ਹੈ। ਮਗਰ ਏਕ ਬਾਰ ਫਿਰ ਬਿਗੜ ਗਯਾ, ਤੋ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੇ
ਸੰਭਲੇਗਾ।
ਬੀਬੀ ਕਹਤੀ - ਕਾਪੀ ਉਠਾ ਕਰ ਦੇਖ ਲੋ, ਦਾਊ ਜੀ। ਇਸਕੇ ਨੀਚੇ ਹੈ ਵੋਹ ਚਾਰਪਾਈ, ਜਿਸ ਸੇ
ਖੇਲ ਰਹਾ ਥਾ।
ਮੈਂ ਕਹਰਆਲੂਦ ਨਿਗਾਹੋਂ ਸੇ ਬੀਬੀ ਕੋ ਦੇਖਤਾ ਔਰ ਵੋਹ ਲਕੜੀਆਂ ਉਠਾ ਕਰ ਨੀਚੇ ਉਤਰ ਜਾਤੀ।
ਫਿਰ ਦਾਊ ਜੀ ਸਮਝਾਤੇ ਕਿ ਬੀਬੀ ਯੇ ਕੁਛ ਤੇਰੇ ਫ਼ਾਯਦੇ ਕੇ ਲੀਏ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਵਰਨਾ ਇਸੇ ਕਯਾ
ਪੜੀ ਹੈ ਕਿ ਮੁਝੇ ਬਤਾਤੀ ਫਿਰੇ। ਤੂ ਫੇਲ ਹੋ ਯਾ ਪਾਸ ਉਸ ਕੀ ਬਲਾ ਸੇ। ਅਗਰ ਵੋਹ ਤੇਰੀ
ਭਲਾਈ ਚਾਹਤੀ ਹੈ, ਤੇਰੀ ਬੇਹਤਰੀ ਚਾਹਤੀ ਹੈ। - ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ ਯੇ ਬਾਤ ਹਰਗਿ਼ਜ਼ ਸਮਝ ਮੇਂ
ਨਾ ਆਤੀ ਥੀ ਕਿ ਮੇਰੀ ਸ਼ਿਕਾਯਤੇਂ ਕਰਨੇ ਵਾਲੀ ਮੇਰੀ ਭਲਾਈ ਕਯੋਂ ਕਰ ਚਾਹ ਸਕਤੀ ਹੈ।
ਉਨ ਦਿਨੋਂ ਮਾਮੂਲ ਯੇ ਥਾ ਕਿ ਸੁਬਹ ਦਸ ਬਜੇ ਸੇ ਪਹਲੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਯਹਾਂ ਸੇ ਚਲ ਦੇਤਾ। ਘਰ
ਜਾ ਕਰ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਰਤਾ, ਔਰ ਫਿਰ ਅਸਕੂਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਤਾ। ਆਧੀ ਛੁੱਟੀ ਪਰ ਮੇਰਾ ਖਾਨਾ ਅਸਕੂਲ
ਭੇਜ ਦੀਆ ਜਾਤਾ ਔਰ ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਅਸਕੂਲ ਬੰਦ ਹੋਨੇ ਪਰ ਘਰ ਆ ਕੇ ਅਪਨੀ ਲਾਲਟੈਨ ਤੇਲ ਸੇ ਭਰਤਾ
ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਯਹਾਂ ਆ ਜਾਤਾ। ਫਿਰ ਰਾਤ ਕਾ ਖਾਨਾ ਭੀ ਮੁਝੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਘਰ ਪਰ ਹੀ ਭਿਜਵਾ
ਦੀਆ ਜਾਤਾ। ਜਿਨ ਅੱਯਾਮ .ਦਿਨੀਂ॥ ਮੁਨਸਫ਼ੀ ਬੰਦ ਹੋਤੀ, ਦਾਊ ਜੀ ਅਸਕੂਲ ਕੀ ਗਰਾਊਂਡ ਮੇਂ ਆ
ਕਰ ਬੈਠ ਜਾਤੇ ਔਰ ਮੇਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨੇ ਲਗਤੇ। ਵਹਾਂ ਸੇ ਘਰ ਤਕ ਸਵਾਲਾਤ ਕੀ ਬੌਛਾੜ ਰਹਤੀ।
ਅਸਕੂਲ ਮੇਂ ਜੋ ਕੁਛ ਪੜ੍ਹਾਯਾ ਗਯਾ ਹੋਤਾ, ਉਸ ਕੀ ਤਫ਼ਸੀਲ ਪੂਛਤੇ। ਫਿਰ ਮੁਝੇ ਘਰ ਤਕ ਛੋੜ
ਕਰ ਖ਼਼ੁਦ ਸੈਰ ਕੋ ਚਲੇ ਜਾਤੇ। ਹਮਾਰੇ ਕ਼ਸਬੇ ਮੇਂ ਮੁਨਸਫ਼ੀ ਕਾ ਕਾਮ ਮਹੀਨੇ ਮੇਂ ਦਸ ਦਿਨ
ਹੋਤਾ ਥਾ ਔਰ ਬੀਸ ਦਿਨ ਮੁਨਸਫ਼ ਸਾਹਿਬ ਬਹਾਦਰ ਕੀ ਕਚਹਰੀ ਜ਼ਿਲਾ ਮੇਂ ਰਹਤੀ ਥੀ। ਯੇ ਦਸ ਦਿਨ
ਦਾਊ ਜੀ ਬਾਕ਼ਾਯਦਾ ਕਚਹਰੀ ਮੇਂ ਗੁਜ਼ਾਰਤੇ ਥੇ। ਏਕ-ਆਧ ਅਰਜ਼ੀ ਆ ਜਾਤੀ, ਤੋ ਦੋ-ਚਾਰ ਰੁਪਯੇ
ਕਮਾ ਲੇਤੇ। ਵਰਨਾ ਫ਼ਾਰਿਗ਼ ਔਕ਼ਾਤ ਮੇਂ ਵਹਾਂ ਭੀ ਮੁਤਾਲਯਾ ਕਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਜਾਰੀ ਰਖਤੇ। ਬੇਬੇ
ਕਾ ਕਾਮ ਅੱਛਾ ਥਾ। ਉਸ ਕੀ ਕਤਰ-ਵਿਉਂਤ ਔਰ ਮੁਹੱਲੇ ਵਾਲੀਉਂ ਸੇ ਜੋੜਤੋੜ ਅੱਛੇ ਮਾਲੀ ਨਤਾਯਜ
ਪੈਦਾ ਕਰਤੀ ਥੀ। ਚੂੰਕਿ ਪਿਛਲੇ ਚੰਦ ਸਾਲੋਂ ਸੇ ਘਰ ਕਾ ਬੇਸ਼ਤਰ ਖ਼ਰਚ ਇਸ ਕੀ ਸਿਲਾਈ ਸੇ ਚਲਤਾ
ਥਾ, ਇਸ ਲੀਏ ਵੋਹ ਦਾਊ ਜੀ ਪਰ ਔਰ ਭੀ ਹਾਵੀ ਹੋ ਗਈ ਥੀ।
ਏਕ ਦਿਨ ਖਿ਼ਲਾਫ਼-ਏ-ਮਾਮੂਲ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਲੇਨੇ ਮੈਂ ਮੁਨਸਫ਼ੀ ਚਲਾ ਗਯਾ। ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਕਚਹਰੀ ਬੰਦ
ਹੋ ਗਈ ਥੀ। ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਨਾਨਬਾਈ ਕੇ ਛੱਪਰ ਤਲੇ ਬੈਂਚ ਪਰ ਬੈਠੇ ਗੁੜ ਕੀ ਚਾਯ ਪੀ ਰਹੇ ਥੇ।
ਮੈਂ ਨੇ ਹੌਲੇ-ਸੇ ਜਾ ਕਰ ਉਨਕਾ ਬਿਸਤਰ ਉਠਾ ਲੀਆ ਔਰ ਉਨ ਕੇ ਗਲੇ ਮੇਂ ਬਾਂਹੇਂ ਡਾਲ ਕਰ ਕਹਾ
- ਚਲੀਏ, ਆਜ ਮੈਂ ਆਪ ਕੋ ਲੇਨੇ ਆਯਾ ਹੂੰ। - ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖੇ ਬਗ਼ੈਰ ਚਾਯ ਕੇ
ਬੜੇ-ਬੜੇ ਘੂੰਟ ਭਰੇ; ਏਕ ਆਨਾ ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਨਾਨਬਾਈ ਕੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਯਾ ਔਰ ਚੁੱਪਚਾਪ ਮੇਰੇ ਸਾਥ
ਚਲ ਦੀਏ।
ਮੈਂ ਨੇ ਸ਼ਰਾਰਤ ਸੇ ਨਾਚ ਕਰ ਕਹਾ - ਘਰ ਚਲੀਏ, ਬੇਬੇ ਕੋ ਬਤਾਊਂਗਾ ਕਿ ਆਪ ਚੋਰੀ-ਚੋਰੀ
ਯਹਾਂ ਚਾਯ ਪੀਤੇ ਹੈਂ!
ਦਾਊ ਜੀ ਜੈਸੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਟਾਲਨੇ ਕੋ ਮੁਸਕਰਾਏ ਔਰ ਬੋਲੇ - ਇਸ ਕੀ ਚਾਯ ਬਹੁਤ ਅੱਛੀ ਹੋਤੀ
ਹੈ। ਔਰ ਗੁੜ ਕੀ ਚਾਯ ਸੇ ਥਕਨ ਭੀ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਤੀ ਹੈ ਔਰ ਫਿਰ ਯੇ ਏਕ ਆਨਾ ਮੇਂ ਗਿਲਾਸ ਭਰ
ਕਰ ਦੇਤਾ ਹੈ। ਤੁਮ ਅਪਨੀ ਬੇਬੇ ਸੇ ਨਾ ਕਹਨਾ, ਖ਼ਾਹਮਖ਼ਾਹ ਹੰਗਾਮਾ ਖੜਾ ਕਰ ਦੇਗੀ। - ਫਿਰ
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਖ਼ੌਫਜ਼ਦਾ ਹੋ ਕਰ ਕੁਛ ਮਾਯੂਸ ਹੋ ਕਰ ਕਹਾ - ਉਸ ਕੀ ਤੋ ਫ਼ਿਤਰਤ ਹੀ ਐਸੀ ਹੈ। - ਉਸ
ਦਿਨ ਮੁਝੇ ਦਾਊ ਜੀ ਪਰ ਬੜਾ ਰਹਮ ਆਯਾ। ਮੇਰਾ ਜੀਆ ਇਨਕੇ ਲੀਏ ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਕਰਨੇ ਕੋ ਚਾਹਨੇ
ਲਗਾ। ਮਗਰ ਇਸ ਮੇਂ ਮੈਂ ਨੇ ਬੇਬੇ ਸੇ ਨਾ ਕਹਨੇ ਕਾ ਹੀ ਵਾਆਦਾ ਕਰਕੇ ਉਨ ਕੇ ਲੀਏ ਬਹੁਤ ਕੁਛ
ਕੀਯਾ। ਜਬ ਇਸ ਵਾਕ਼ਯਾ ਕਾ ਜ਼ਿਕ੍ਰ ਮੈਂ ਨੇ ਅੰਮਾ ਸੇ ਕੀਆ, ਤੋ ਵੋਹ ਕਭੀ ਮੇਰੇ ਹਾਥ ਔਰ ਕਭੀ
ਨੌਕਰ ਕੀ ਮਾਰੇਫ਼ਤ ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਯਹਾਂ ਦੂਧ, ਫਲ ਔਰ ਚੀਨੀ ਵਗ਼ੈਰਹ ਭੇਜਨੇ ਲਗੀ। ਮਗਰ ਇਸ ਰਸਦ
ਸੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਕਭੀ ਭੀ ਕੁਛ ਨਸੀਬ ਨਾ ਹੂਆ। ਹਾਂ, ਬੇਬੇ ਕੀ ਨਿਗਾਹੋਂ ਮੇਂ ਮੇਰੀ ਕ਼ਦਰ
ਬੜ੍ਹ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਸੀ ਹੱਦ ਤਕ ਮੁਝ ਸੇ ਰਿਯਾਇਤੀ ਬਰਤਾਉ ਕਰਨਾ ਸ਼਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੀਆ। ਮੁਝੇ
ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਏਕ ਸੁਬਹ ਮੈਂ ਦੂਧ ਸੇ ਭਰਾ ਤਾਮਲੋਟ ਉਨਕੇ ਯਹਾਂ ਲੇ ਕਰ ਆਯਾ ਥਾ ਔਰ ਬੇਬੇ ਘਰ
ਪਰ ਨਾ ਥੀ। ਵੋਹ ਅਪਨੀ ਸਖੀਉਂ ਕੇ ਸਾਥ ਬਾਬਾ ਸਾਵਨ ਕੇ ਜੌਹੜ ਮੇਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨੇ ਗਈ ਥੀ ਔਰ
ਘਰ ਮੇਂ ਸਿਰਫ਼ ਦਾਊ ਜੀ ਔਰ ਬੀਬੀ ਥੀ। ਦੂਧ ਦੇਖ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਕਹਾ - ਚਲੋ ਆਜ ਤੀਨੋਂ ਚਾਯ
ਪੀਏਂਗੇ। ਮੈਂ ਦੁਕਾਨ ਸੇ ਗੁੜ ਲੇ ਕਰ ਆਤਾ ਹੂੰ, ਤੁਮ ਪਾਨੀ ਚੁਲਹੇ ਪਰ ਰੱਖੋ। - ਬੀਬੀ ਨੇ
ਜਲਦੀ-ਜਲਦੀ ਚੁਲਹਾ ਸੁਲਗਾਯਾ, ਮੈਂ ਪਤੀਲੀ ਮੇਂ ਪਾਨੀ ਡਾਲ ਕਰ ਲਾਯਾ ਔਰ ਫਿਰ ਹਮ ਦੋਨੋਂ
ਚੌਕੇ ਪਰ ਬੈਠ ਕਰ ਬਾਤੇਂ ਕਰਨੇ ਲਗੇ। ਦਾਊ ਜੀ ਗੁੜ ਲੇ ਕਰ ਆ ਗਏ, ਤੋ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਕਹਾ -
ਤੁਮ ਦੋਨੋਂ ਅਪਨੇ-ਅਪਨੇ ਕਾਮ ਪਰ ਬੈਠੋ। ਚਾਯ ਮੈਂ ਬਨਾਤਾ ਹੂੰ। - ਚੁਨਾਚਿ ਬੀਬੀ ਮਸ਼ੀਨ
ਚਲਾਨੇ ਲਗੀ ਔਰ ਮੈਂ ਡਾਇਰੈਕਟ ਔਰ ਇਨਡਾਇਰੈਕਟ ਕੀ ਮਸ਼ਕੇਂ ਲਿਖਨੇ ਲਗਾ। ਦਾਊ ਜੀ ਚੁਲਹਾ ਭੀ
ਝੋਂਕਤੇ ਜਾਤੇ ਥੇ ਔਰ ਆਦਤ ਕੇ ਮੁਤਾਬਿਕ਼ ਮੁਝੇ ਭੀ ਊਂਚੇ-ਊਂਚੇ ਬਤਾਤੇ ਜਾਤੇ ਥੇ - ਗਲੇਲੀਉ
ਨੇ ਕਹਾ - ਜ਼ਮੀਨ ਸੂਰਜ ਕੇ ਗਿਰਦ ਘੂਮਤੀ ਹੈ। ਯੇ ਨਾ ਲਿਖ ਦੇਨਾ ਕਿ ਸੂਰਜ ਕੇ ਗਿਰਦ ਘੂਮਤੀ
ਥੀ। - ਪਾਨੀ ਉਬਲ ਰਹਾ ਥਾ; ਦਾਊ ਜੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਰਹੇ ਥੇ। ਇਸੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਮੇਂ ਝੂਮ-ਝੂਮ ਕਰ ਵੋਹ
ਅਪਨਾ ਤਾਜ਼ਾ ਬਨਾਯਾ ਹੂਆ ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੇ ਥੇ - ਉ ਗੋਲੂ, ਉ ਗੋਲੂ, ਗਲੇਲੀਉ ਕੀ ਬਾਤ ਮਤ
ਭੂਲਨਾ/ ਉ ਗੋਲੂ, ਉ ਗੋਲੂ, ਗਲੇਲੀਉ ਕੀ ਬਾਤ ਮਤ ਭੂਲਨਾ...। - ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਚਾਯ ਕੀ ਪੱਤੀ
ਖੌਲਤੇ ਹੂਏ ਪਾਨੀ ਮੇਂ ਡਾਲ ਦੀ। ਬਰਤਨ ਅਭੀ ਤਕ ਚੁਲਹੇ ਪਰ ਹੀ ਤਾ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਛੋਟੇ-ਸੇ
ਬੱਚੇ ਕੀ ਤਰਹ ਪਾਨੀ ਕੀ ਗੁਲਬੁਲ-ਗੁਲਬੁਲ ਕੇ ਸਾਥ ਗੋਲੂ ਗਲੇਲੀਉ...ਗੋਲੂ ਗਲੇਲੀਉ ਕਹੇ ਜਾ
ਰਹੇ ਥੇ। ਮੈਂ ਹੰਸ ਰਹਾ ਥਾ ਔਰ ਅਪਨਾ ਕਾਮ ਕੀਏ ਜਾ ਰਹਾ ਥਾ। ਬੀਬੀ ਮੁਸਕਰਾ ਰਹੀ ਥੀ ਔਰ
ਮਸ਼ੀਨ ਚਲਾਏ ਜਾਤੀ ਥੀ ਔਰ ਹਮ ਤੀਨੋਂ ਅਪਨੇ ਛੋਟੇ-ਸੇ ਘਰ ਮੇਂ ਬੜੇ ਹੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਥੇ। ਗੋਯਾ ਸਾਰੇ
ਮੁਹੱਲੇ ਬਲਕਿ ਸਾਰੇ ਕ਼ਸਬਾ ਕੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਬੜੇ-ਬੜੇ ਰੰਗੀਨ ਪਰੋਂ ਵਾਲੀ ਪਰੀਉਂ ਕੀ ਤਰਹ
ਹਮਾਰੇ ਘਰ ਮੇਂ ਉਤਰ ਆਈਂ ਹੋਂ।
ਇਤਨੇ ਮੇਂ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁਲਾ ਔਰ ਬੇਬੇ ਅੰਦਰ ਦਾਖਿ਼ਲ ਹੂਈ। ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁਲਨੇ ਕੀ
ਆਵਾਜ਼ ਪਰ ਪੀਛੇ ਮੁੜ ਕਰ ਦੇਖਾ ਔਰ ਉਨਕਾ ਰੰਗ ਫੱਕ ਹੋ ਗਯਾ। ਚਮਕਤੀ ਹੂਈ ਪਤੀਲੀ ਸੇ
ਗਰਮ-ਗਰਮ ਭਾਪ ਉਠ ਰਹੀ ਥੀ। ਉਸ ਕੇ ਅੰਦਰ ਚਾਯ ਕੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਛਲਾਵੇ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਕੇ ਪੀਛੇ
ਸ਼ੋਰ ਮਚਾਤੇ ਫਿਰਤੇ ਥੇ ਔਰ ਮਮਨੂਹਾ .ਵਰਜਿਤ॥ ਖੇਲ ਰਚਾਨੇ ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਮੌਕ਼ਾ ਪਰ ਪਕੜਾ ਗਯਾ
ਥਾ।
ਬੇਬੇ ਨੇ ਆਗੇ ਬੜ੍ਹ ਕਰ ਚੁਲਹੇ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖਾ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਚੌਕੇ ਸੇ ਉਠਤੇ ਹੂਏ ਮਾਜ਼ਰਤ
.ਖਿਮਾ॥ ਭਰੇ ਲਹਜੇ ਮੇਂ ਕਹਾ - ਚਾਯ ਹੈ।
ਬੇਬੇ ਨੇ ਦੁਹੱਥੜ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ ਕਮਰ ਮੇਂ ਮਾਰਾ ਔਰ ਕਹਾ - ਬੁੱਢੇ, ਤੁਝੇ ਲਾਜ ਨਹੀਂ ਆਈ?
ਤੁਝ ਪਰ ਬੁਹਾਰ ਫਿਰੇ, ਤੁਝੇ ਯਮ ਸਮੇਟੇ! ਯੇ ਤੇਰੇ ਚਾਯ ਪੀਨੇ ਕੇ ਦਿਨ ਹੈਂ? ਮੈਂ ਬੇਵਾ ਘਰ
ਮੇਂ ਨਾ ਥੀ, ਤੋ ਤੁਝੇ ਕਿਸੀ ਕਾ ਡਰ ਨਾ ਥਾ? ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ ਮੈਂ ਕਲ ਕੀ ਮਰਤੀ ਆਜ ਮਰੂੰ।
ਤੇਰਾ ਮਨ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ, ਤੇਰੀ ਆਸੇਂ ਪੂਰੀ ਹੋਂ। ਕਿਸ ਮਰਨੇ ਜੋਗੀ ਨੇ ਜਣਾ ਔਰ ਕਿਸ ਲੇਖ ਕੀ
ਰੇਖਾ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪੱਲੇ ਬਾਂਧ ਦੀਆ। ਤੁਝੇ ਮੌਤ ਨਹੀਂ ਆਤੀ?...ਊਂ...ਹੂੰ...ਤੁਝੇ ਕਿਉਂ
ਆਏਗੀ!
ਇਸ ਫਿਕਰੇ ਕੀ ਗਰਦਾਨ ਕਰਤੇ ਹੂਏ ਬੇਬੇ ਭੇੜਨੀ ਕੀ ਤਰਹ ਚੌਕੇ ਪਰ ਚੜ੍ਹੀ, ਕਪੜੇ ਸੇ ਪਤੀਲੀ
ਪਕੜ ਕਰ ਚੁਲਹੇ ਸੇ ਉਠਾਈ ਔਰ ਜ਼ਮੀਨ ਪਰ ਦੇ ਮਾਰੀ। ਗਰਮ-ਗਰਮ ਚਾਯ ਕੇ ਛਪਾਕੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ
ਪਿੰਡਲੀਉਂ ਔਰ ਪਾਂਵ ਪਰ ਗਿਰੇ ਔਰ ਵੋਹ ‘ਉਹ ਤੇਰਾ ਭਲਾ ਹੋ ਜਾਏ, ਉਹ ਤੇਰਾ ਭਲਾ ਹੋ ਜਾਏ‘
ਕਹਤੇ ਹੂਏ ਵਹਾਂ ਸੇ ਬੱਚੇ ਕੀ ਤਰਹ ਭਾਗੇ ਐਰ ਬੈਠਕ ਮੇਂ ਘੁਸ ਗਏ। ਇਨ ਕੇ ਇਸ ਫ਼ਰਾਰ ਬਲਕਿ
ਅੰਦਾਜ਼-ਏ-ਫ਼ਰਾਰ ਕੋ ਦੇਖ ਕਰ ਮੈਂ ਔਰ ਬੀਬੀ ਹੰਸੇ ਬਿਨਾਂ ਨਾ ਰਹ ਸਕੇ। ਔਰ ਹਮਾਰੀ ਹੰਸੀ ਕੀ
ਆਵਾਜ਼ ਏਕ ਸਾਨਿਯਾ .ਮਿੰਟ॥ ਕੇ ਲੀਏ ਚਾਰੋਂ ਦੀਵਾਰੋਂ ਸੇ ਟਕਰਾਈ। ਮੈਂ ਤੋ ਖ਼ੈਰ ਬਚ ਗਯਾ,
ਲੇਕਿਨ ਬੇਬੇ ਨੇ ਸੀਧੇ ਜਾ ਕਰ ਬੀਬੀ ਕੋ ਬਾਲੋਂ ਸੇ ਪਕੜ ਲੀਯਾ ਔਰ ਚੀਖ ਕਰ ਬੋਲੀ - ਮੇਰੀ
ਸੌਂਤ, ਬਤਾ ਬੁੱਢੇ ਸੇ ਤੇਰਾ ਕਯਾ ਨਾਤਾ ਹੈ? ਬਤਾ, ਨਹੀਂ ਤੋ ਅਭੀ ਪ੍ਰਾਣ ਲੇਤੀ ਹੂੰ! ਤੂ
ਨੇ ਇਸ ਕੋ ਚਾਯ ਕੀ ਕੁੰਜੀ ਕਯੋਂ ਦੀ?
ਬੀਬੀ ਬੇਚਾਰੀ ਫੁਸਫੁਸ ਰੋਨੇ ਲਗੀ, ਤੋ ਮੈਂ ਭੀ ਉਠ ਕਰ ਅੰਦਰ ਬੈਠਕ ਮੇਂ ਖਿਸਕ ਆਯਾ। ਦਾਊ
ਦੀ ਅਪਨੀ ਮਖ਼ਸੂਸ ਕੁਰਸੀ ਪਰ ਬੈਠੇ ਥੇ ਔਰ ਅਪਨੇ ਪਾਂਵ ਸਹਲਾ ਰਹੇ ਥੇ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਨਹੇਂ ਇਸ
ਹਾਲਤ ਮੇਂ ਦੇਖ ਕਰ ਮੁਝੇ ਫਿਰ ਕਯੋਂ ਗੁਦਗੁਦੀ ਹੂਈ ਕਿ ਮੈਂ ਅਲਮਾਰੀ ਕੇ ਅੰਦਰ ਮੂੰਹ ਕਰ ਕੇ
ਹੰਸਨੇ ਲਗਾ। ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਹਾਥ ਕੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਸੇ ਮੁਝੇ ਪਾਸ ਬੁਲਾਯਾ ਔਰ ਬੋਲੇ - ਸ਼ੁਕਰ ਕਰਦਗਾਰ
ਕੁਨਮ ਕਿ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰਮ ਬਮੁਸੀਬਤੇ ਨਾ ਕਿ ਮਈਸਤੇ....ਸ਼ੁਕਰ ਰੱਬ ਦਾ ਕਿ ਮੈਂ ਮੁਸੀਬਤ ਚ ਫਸਿਆ
ਹੋਇਆਂ, ਗੁਨਾਹ ਵਿਚ ਨਹੀਂ॥। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਰੁਕ ਕਰ ਫੇਰ ਕਹਾ - ਮੈਂ ਉਸ ਕੇ ਕੁੱਤੋਂ ਕਾ ਭੀ
ਕੁੱਤਾ ਹੂੰ, ਜਿਸ ਕੇ ਸਰ-ਏ-ਮਤਹਰ .ਪਵਿਤਰ ਸੀਸ ਉੱਤੇ॥ ਮੱਕੇ ਕੀ ਏਕ ਕਮਨਸੀਬ ਬੁੜ੍ਹੀਆ
ਗ਼ਲਾਜ਼ਤ ਫੈਂਕਾ ਕਰਤੀ ਥੀ।
ਮੈਂ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਸੇ ਉਨ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖਾ, ਤੋ ਵੋਹ ਬੋਲੇ - ਆਕਾ-ਏ-ਨਾਮਦਾਰ ਕਾ ਏਕ ਅਦਨਾ
ਹਲਕਾ-ਬਗੋਸ਼ ਗਰਮ ਪਾਨੀ ਕੇ ਚੰਦ ਛੀਂਟੇ ਪੜ ਜਾਨੇ ਪਰ ਨਾਲਾ-ਉ-ਸ਼ੇਵਨ .ਰੋਏ-ਧੋਏ॥ ਤੋ
ਲਾਅਨਤ ਹੈ ਉਸ ਕੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ। ਵੋਹ ਅਪਨੇ ਮਹਬੂਬ ਕੀ ਤੁਫ਼ੈਲ ਨਾਰ-ਏ-ਜਹੱਨੁੰਮ ਸੇ ਬਚਾਏ।
ਖ਼ੁਦਾ-ਏ-ਇਬਰਾਹੀਮ ਮੁਝੇ ਜੁਰਅਤ ਅਤਾ ਕਰੇ, ਮੌਲਾ-ਏ-ਅਯੂਬ ਮੁਝੇ ਸਬ੍ਰ ਕੀ ਨਿਹਮਤ ਦੇ।
ਮੈਂ ਨੇ ਕਹਾ - ਦਾਊ ਜੀ, ਆਕਾ-ਏ-ਨਾਮਦਾਰ ਕੌਨ?
ਤੋ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਸੁਨ ਕਰ ਤਕਲੀਫ ਹੂਈ। ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਸ਼ਫ਼ਕਤ ਸੇ ਕਹਾ - ਜਾਨ-ਏ-ਪਿਦਰ ਯੂੰ ਨਾ
ਪੂਛਾ ਕਰ। ਮੇਰੇ ਉਸਤਾਦ, ਮੇਰੇ ਹਜ਼ਰਤ ਕੀ ਰੂਹ ਕੋ ਮੁਝ ਸੇ ਬੇਜ਼ਾਰ ਨਾ ਕਰ। ਵੋਹ ਮੇਰੇ ਆਕਾ
ਭੀ ਥੇ, ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਭੀ ਔਰ ਮੇਰੇ ਉਸਤਾਦ ਭੀ। ਵੋਹ ਤੇਰੇ ਦਾਦਾ-ਉਸਤਾਦ ਹੈਂ...ਦਾਦਾ ਉਸਤਾਦ।
- ਔਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਦੋਨੋਂ ਹਾਥ ਸੀਨੇ ਪਰ ਰਖ ਲੀਏ। ਆਕਾ-ਏ-ਨਾਮਦਾਰ ਕਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਔਰ
ਕੋਤਾਹੀ-ਏ-ਕਿਸਮਤ, ਮੁਜੱਵਜ਼ਾ .ਜਾਯਜ਼॥ ਕੀ ਤਰਕੀਬ ਮੈਂ ਨੇ ਪਹਲੀ ਬਾਰ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਸੁਨੀ। ਯੇ
ਵਾਕਯਾ ਸੁਨਾਨੇ ਮੇਂ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਕਿਤਨੀ ਹੀ ਦੇਰ ਲਗਾ ਦੀ, ਕਯੋਂਕਿ ਏਕ-ਏਕ ਫ਼ਿਕਰੇ ਕੇ ਬਾਅਦ
ਫ਼ਾਰਸੀ ਕੇ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਨਾਤੀਆ ਅਸ਼ਆਰ ਪੜ੍ਹਤੇ ਥੇ ਔਰ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਅਪਨੇ ਉਸਤਾਦ ਕੀ ਰੂਹ ਕੋ
ਸਵਾਬ ਪਹੁੰਚਾਤੇ ਥੇ।
ਜਬ ਵੋਹ ਯੇ ਵਾਕਯਾ ਬਿਆਨ ਕਰ ਚੁਕੇ, ਤੋ ਮੈਂ ਨੇ ਬੜੇ ਅਦਬ ਸੇ ਪੂਛਾ - ਦਾਊ ਜੀ, ਆਪਕੋ
ਅਪਨੇ ਉਸਤਾਦ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਕਦਰ ਅੱਛੇ ਲਗਤੇ ਥੇ, ਔਰ ਆਪ ਉਨਕਾ ਨਾਮ ਲੇ ਕਰ ਹਾਥ ਕਯੋਂ ਜੋੜਤੇ
ਹੈਂ? ਆਪ ਅਪਨੇ ਆਪ ਕੋ ਉਨਕਾ ਨੌਕਰ ਕਯੋਂ ਕਹਤੇ ਹੈਂ?
ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾ ਕਰ ਕਹਾ - ਜੋ ਤਬੇਲੇ ਕੇ ਏਕ ਖ਼ਰ ਕੋ ਐਸਾ ਬਨਾ ਦੇ ਕਿ ਲੋਗ ਕਹੇਂ ਯੇ
ਮੁਨਸ਼ੀ ਚਿੰਤ ਰਾਮ ਜੀ ਹੈਂ। ਵੋਹ ਮਸੀਹਾ ਨਾ ਹੋ, ਆਕਾ ਨਾ ਹੋ, ਤੋ ਫਿਰ ਕਯਾ ਹੋ?
ਮੈਂ ਚਾਰਪਾਈ ਕੇ ਕੋਨੇ ਸੇ ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਫਿਸਲ ਕਰ ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਬਿਸਤਰ ਮੇਂ ਪਹੁੰਚ
ਗਯਾ ਔਰ ਚਾਰੋਂ ਤਰਫ਼ ਰਜ਼ਾਈ ਲਪੇਟ ਕਰ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖਨੇ ਲਗਾ, ਜੋ ਸਰ ਝੁਕਾ ਕਰ ਕਭੀ
ਅਪਨੇ ਪਾਂਵ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖਤੇ ਥੇ ਔਰ ਕਭੀ ਪਿੰਡਲੀਆਂ ਸਹਲਾਤੇ ਥੇ। ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਵਕਫ਼ੇ ਕੇ
ਬਾਅਦ ਜ਼ਰਾ-ਸਾ ਹੰਸਤੇ ਔਰ ਫਿਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼਼ ਹੋ ਜਾਤੇ। ਕਹਨੇ ਲਗੇ - ਮੈਂ ਕਯਾ ਥਾ ਔਰ ਕਯਾ ਹੋ
ਗਯਾ...ਹਜ਼ਰਤ ਮੌਲਾਨਾ ਕੀ ਪਹਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਯਾ ਥੀ! ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਸਰ-ਏ-ਮੁਬਾਰਕ ਉਠਾ ਕਰ ਫ਼ਰਮਾਯਾ
- ਚੌਪਾਲਜ਼ਾਦੇ, ਹਮਾਰੇ ਪਾਸ ਆਉ! - ਮੈਂ ਲਾਠੀ ਟੇਕਤਾ ਉਨ ਕੇ ਪਾਸ ਜਾ ਕਰ ਖੜਾ ਹੋ ਗਯਾ।
ਛੱਤਾ ਪੱਠਾ ਔਰ ਦੀਗਰ ਦੇਹਾਤ ਕੇ ਲੜਕੇ, ਨਾਮ ਦਾਯਰਾ ਬਨਾ ਕਰ ਬੈਠੇ ਉਨਕੇ ਸਾਮਨੇ ਸਬਕ ਯਾਦ
ਕਰ ਰਹੇ ਥੇ। ਏਕ ਦਰਬਾਰ ਲਗਾ ਥਾ ਔਰ ਕਿਸੀ ਕੋ ਆਂਖ ਊਪਰ ਉਠਾਨੇ ਕੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਥੀ। ਮੈਂ
ਹਜ਼਼ੂਰ ਕੇ ਕ਼ਰੀਬ ਗਯਾ, ਤੋ ਫਰਮਾਯਾ - ਭਈ, ਹਮ ਤੁਮ ਕੋ ਰੋਜ਼ ਯਹਾਂ ਪਰ ਬਕਰੀਆਂ ਚਰਾਤੇ
ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ। ਉਨਹੇਂ ਚਰਨੇ-ਚੁਗਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਹਮਾਰੇ ਪਾਸ ਆ ਜਾਯਾ ਕਰੋ ਔਰ ਕੁਛ ਪੜ੍ਹ ਲੀਆ
ਕਰੋ। - ਫਿਰ ਹਜ਼਼ੂਰ ਨੇ ਮੇਰੀ ਅਰਜ਼ ਸੁਨੇ ਬਗ਼ੈਰ ਪੂਛਾ - ਕਯਾ ਨਾਮ ਹੈ ਤੁਮ੍ਹਾਰਾ? - ਮੈਂ
ਨੇ ਗੰਵਾਰੋਂ ਕੀ ਤਰਹ ਕਹਾ - ਚਿੰਤੂ। - ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਸਕਰਾਏ, ਥੋਹੜਾ-ਸਾ ਹੰਸੇ ਭੀ, ਫ਼ਰਮਾਨੇ
ਲਗੇ - ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਕਯਾ ਹੈ? - ਫਿਰ ਖ਼਼ੁਦ ਹੀ ਬੋਲੇ - ਚਿੰਤ ਰਾਮ ਹੋਗਾ। - ਮੈਂ ਨੇ ਸਰ
ਹਿਲਾ ਦੀਯਾ। ਹਜ਼ੂਰ ਕੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਕਿਤਾਬ ਸੇ ਨਜ਼ਰੇਂ ਉਠਾ ਕਰ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖ ਰਹੇ ਥੇ। ਮੇਰੇ
ਗਲੇ ਮੇਂ ਖੱਦਰ ਕਾ ਲੰਬਾ ਕੁਰਤਾ ਥਾ। ਪਾਯਜਾਮਾ ਕੀ ਬਜਾਇ ਸਿਰਫ਼ ਲੰਗੋਟ ਬੰਧਾ ਥਾ। ਪਾਂਵ
ਮੇਂ ਧੌੜੀ ਕੇ ਮੋਟੇ ਜੂਤੇ ਔਰ ਸਰ ਪਰ ਸੁਰਖ਼ ਰੰਗ ਕਾ ਜਾਂਘੀਆ ਲਿਪਟਾ ਹੂਆ ਥਾ।
ਮੈਂ ਨੇ ਬਾਤ ਕਾਟ ਕਰ ਪੂਛਾ - ਆਪ ਬਕਰੀਆਂ ਚਰਾਤੇ ਥੇ, ਦਾਊ ਜੀ?
-ਹਾਂ, ਹਾਂ - ਵੋਹ ਫ਼ਖ਼ਰ ਸੇ ਬੋਲੇ - ਮੈਂ ਗਡੱਰੀਆ ਥਾ ਔਰ ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਕੀ ਅਠਾਰਹ ਬਕਰੀਆਂ
ਥੀਂ।
ਹੈਰਾਨੀ ਸੇ ਮੇਰਾ ਮੂੰਹ ਖੁਲਾ ਰਹ ਗਯਾ ਔਰ ਮੈਂ ਨੇ ਮੁਆਮਲੇ ਕੀ ਤਹ ਤਕ ਪਹੁੰਚਨੇ ਕਾ ਲੀਏ
ਜਲਦੀ ਸੇ ਪੂਛਾ - ਔਰ ਆਪ ਅਸਕੂਲ ਕੇ ਪਾਸ ਬਕਰੀਆਂ ਚਰਾਯਾ ਕਰਤੇ ਥੇ?
ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਕੁਰਸੀ ਚਾਰਪਾਈ ਕੇ ਕਰੀਬ ਖੇਂਟ ਲੀ ਔਰ ਅਪਨੇ ਪਾਂਵ ਪਾਏ ਪਰ ਰਖ ਕਰ ਬੋਲੇ -
ਜਾਨ-ਏ-ਪਿਦਰ, ਉਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਸ਼ਹਰੋਂ ਮੇਂ ਭੀ ਅਸਕੂਲ ਨਾ ਹੋਤੇ ਥੇ; ਮੈਂ ਗਾਂਵ ਕੀ ਬਾਤ ਕਰ
ਰਹਾ ਹੂੰ। ਆਜ ਸੇ ਚੁਹੱਤਰ ਬਰਸ ਪਹਲੇ ਭਲਾ ਕੋਈ ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਐੱਮ ਬੀ ਆਈ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਕਾ ਨਾਮ
ਭੀ ਜਾਨਤਾ ਥਾ? ਵੋਹ ਤੋ ਮੇਰੇ ਆਕ਼ਾ ਕੋ ਪੜ੍ਹਾਨੇ ਕਾ ਸ਼ੌਕ ਥਾ। ਇਰਦ-ਗਿਰਦ ਕੇ ਲੋਗ ਅਪਨੇ
ਲੜਕੇ ਕੋ ਚਾਰ ਹਰਫ਼ ਪੜ੍ਹਨੇ ਕੋ ਉਨ ਕੇ ਪਾਸ ਭੇਜ ਦੇਤੇ। ਇਨਕਾ ਸਾਰਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ
ਜ਼ੇਵਰ-ਏ-ਤਾਲੀਮ ਸੇ ਆਰਾਸਤਾ ਔਰ ਦੀਨੀ ਔਰ ਦੁਨਿਆਵੀ ਨਿਹਮਤੋਂ ਸੇ ਮਾਲਾਮਾਲ ਥਾ। ਵਾਲਿਦ
ਉਨਕੇ ਜਿ਼ਲਾ ਭਰ ਕੇ ਏਕ ਹੀ ਹਕੀਮ ਔਰ ਚੋਟੀ ਕੇ ਮੁਬੱਲਗ਼ ਥੇ। ਜੱਦ-ਏ-ਅਮਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ
ਕਸ਼ਮੀਰ ਕੇ ਮੀਰ ਮੁਣਸ਼ੀ, ਘਰ ਮੇਂ ਇਲਮ ਕੇ ਦਰੀਯਾ ਬਹਤੇ ਥੇ। ਫ਼ਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ,
ਜਬਰ-ਉ-ਮੁਕ਼ਾਬਲਾ .ਅਲਜਬਰਾ॥, ਅਕਲਦੀਸ .ਜੁਮੈਟਰੀ॥, ਹਿਕਮਤ ਔਰ ਇਲਮ-ਏ-ਹੈਤ .ਜੁਗਰਾਫ਼ੀਆ॥
ਉਨਕੇ ਘਰ ਕੀ ਲੌਂਡੀਆਂ ਥੀਂ। ਹਜ਼਼ੂਰ ਕੇ ਵਾਲਿਦ ਕੋ ਦੇਖਨਾ ਮੁਝੇ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੂਆ। ਲੇਕਿਨ
ਆਪ ਕੀ ਜ਼ਬਾਨੀ ਉਨਕੇ ਤਬਾਹਰ-ਏ-ਇਲਮੀ ਕੀ ਸਭ ਦਾਸਤਾਨੇਂ ਸੁਨੀ। ਸ਼ੇਫ਼ਤਾ .ਗ਼ਾਲਿਬ ਦਾ
ਸ਼ਾਗਿਰਦ॥ ਔਰ ਹਕੀਮ ਮੋਮਨ ਖ਼ਾਂ ਮੋਮਨ ਸੇ ਉਨਕੇ ਬੜੇ ਮੁਰਾਸਮ ਥੇ। ਔਰ ਖ਼਼ੁਦ ਮੌਲਾਨਾ ਕੀ
ਤਾਲੀਮ ਦਿੱਲੀ ਮੇਂ ਮੁਫ਼ਤੀ ਆਜ਼ੁਰਦਾ ਮਰਹੂਮ ਕੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਮੇਂ ਹੂਈ ਥੀ।
ਮੁਝੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਮੌਜ਼ੂ ਸੇ ਭਟਕ ਜਾਨੇ ਕਾ ਡਰ ਥਾ। ਇਸ ਲੀਏ ਮੈਂ ਨੇ ਜਲਦੀ-ਸੇ ਪੂਛਾ -
ਫਿਰ ਆਪ ਨੇ ਹਜ਼ਰਤ-ਏ-ਮੌਲਾਨਾ ਕੇ ਪਾਸ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸ਼਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੀਯਾ?
-ਹਾਂ - ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਅਪਨੇ-ਆਪ ਸੇ ਬਾਤੇਂ ਕਰਨੇ ਲਗੇ - ਉਨ ਕੀ ਬਾਤੇਂ ਹੀਂ ਐਸੀ ਥੀਂ।
ਜਿਸਕੀ ਤਰਫ਼ ਤਵੱਜੋ ਫਰਮਾਤੇ ਥੇ, ਬੰਦੇ ਸੇ ਮੌਲਾ ਕਰ ਦੇਤੇ ਥੇ। ਮਿੱਟੀ ਕੇ ਜ਼ੱਰੇ ਕੋ
ਅਕਸੀਰ ਕੀ ਖ਼ਾਸੀਯਤ ਦੇਤੇ ਥੇ। ਮੈਂ ਤੋ ਅਪਨੀ ਲਾਠੀ ਜ਼ਮੀਨ ਪਰ ਡਾਲ ਕਰ ਉਨਕੇ ਪਾਸ ਬੈਠ
ਗਯਾ। ਫ਼ਰਮਾਯਾ - ਅਪਨੇ ਭਾਈਉਂ ਕੇ ਪਾਸ ਬੋਰੀਏ ਪਰ ਬੈਠ। - ਮੈਂ ਨੇ ਕਹਾ - ਜੀ ਅਠਾਰਹ ਬਰਸ
ਧਰਤੀ ਪਰ ਬੈਠੇ ਗੁਜ਼ਰ ਗਯੇ, ਅਬ ਕਯਾ ਫਰਕ ਪੜਤਾ ਹੈ? - ਫਿਰ ਮੁਸਕਰਾ ਦੀਯੇ। ਅਪਨੇ ਚੋਬੀ
.ਕਾਠ ਦੇ॥ ਸੰਦੂਕਚੇ ਸੇ ਹਰੂਫ਼-ਏ-ਅਬਜਦ ਕਾ ਮਕਵਾ ਨਿਕਾਲਾ ਔਰ ਬੋਲੇ - ਅਲਫ਼, ਬੇ, ਪੇ,
ਤੇ...ਸੁਬਹਾਨ ਅੱਲਾ ਕਯਾ ਆਵਾਜ਼ ਥੀ! ਕਿਸ ਸ਼ਫਕਤ ਸੇ ਬੋਲੇ ਥੇ। ਕਿਸ ਲਹਜੇ ਸੇ ਫ਼ਰਮਾ ਰਹੇ
ਥੇ - ਅਲਫ਼, ਬੇ, ਪੇ, ਤੇ...। - ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਇਨ ਲਫ਼ਜ਼ੋਂ ਕਾ ਜ਼ਿਕ੍ਰ ਕਰਤੇ ਹੂਏ ਅਪਨੇ
ਮਾਜ਼ੀ ਮੇਂ ਖੋ ਗਏ।
ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਅਪਨਾ ਦਾਯਾਂ ਹਾਥ ਉਠਾ ਕਰ ਕਹਾ - ਇਧਰ ਰਹਟ ਥਾ ਔਰ ਇਸ ਕੇ ਸਾਥ
ਮੱਛਲੀਉਂ ਕਾ ਹੌਜ਼ - ਫਿਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਬਾਯਾਂ ਹਾਥ ਹਵਾ ਮੇਂ ਲਹਰਾ ਕਰ ਕਹਾ - ਔਰ ਇਸ ਤਰਫ਼
ਮੁਜ਼ਾਰੀਨ ਕੇ ਕੋਠੇ। ਦੋਨੋਂ ਕੇ ਦਰਮਯਾਨ ਹਜ਼ੂਰ ਕਾ ਬਾਗ਼ੀਚਾ ਥਾ। ਦਰ-ਏ-ਫ਼ੈਜ਼ ਖੁਲਾ ਥਾ।
ਜਿਸ ਕਾ ਜੀਅ ਚਾਹੇ, ਆਏ; ਨਾ ਮਜ਼ਹਬ ਕੀ ਕੈ਼ਦ, ਨਾ ਮੁਲਕ ਕੀ ਪਾਬੰਦੀ।
ਮੈਂ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਸੋਚਨੇ ਕੇ ਬਾਅਦ ਬਾਅਦਬ ਬਾਮੁਲਾਹਜ਼ਾ ਕਿਸਮ ਕਾ ਫ਼ਿਕਰਾ ਤੱਈਯਾਰ ਕਰਕੇ
ਪੂਛਾ - ਹਜ਼ਰਤ ਮੌਲਾਨਾ ਕਾ ਇਸਮ-ਏ-ਗਰਾਮੀ .ਸ਼ੁਭ ਨਾਮ॥ ਕਯਾ ਥਾ?
ਤੋ ਪਹਲੇ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਫ਼ਿਕਰਾ ਠੀਕ ਕੀਆ ਔਰ ਫਿਰ ਬੋਲੇ - ਹਜ਼ਰਤ ਇਸਮਾਈਲ ਚਿਸ਼ਤੀ।
ਰਹਮਤਉੱਲਾ-ਅਲਹ ਫ਼ਰਮਾਤੇ ਥੇ ਕਿ ਉਨਕੇ ਵਾਲਿਦ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਨਹੇਂ ‘ਜਾਨ-ਏ-ਜਾਨਾ‘ ਕਹ ਕਰ
ਪੁਕਾਰਤੇ ਥੇ। ਕਭੀ ਜਾਨ-ਏ-ਜਾਨਾ ਕੀ ਰਿਯਾਇਤ ਸੇ ਮਜ਼ਹਰ ਜਾਨ-ਏ-ਜਾਨਾ ਭੀ ਕਹ ਦੇਤੇ ਥੇ।
ਮੈਂ ਐਸੀ ਦਿਲਚਸਪ ਸੁਨਨੇ ਕਾ ਅਭੀ ਔਰ ਖ਼ਾਹਸ਼ਮੰਦ ਥਾ ਕਿ ਦਾਊ ਜੀ ਅਚਾਨਕ ਰੁਕ ਗਏ ਔਰ ਬੋਲੇ -
ਸਬਸਿਡੀਅਰੀ ਸਿਸਟਮ ਕਯਾ ਥਾ?
ਇਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ੋਂ ਕਾ ਬੁਰਾ ਹੋ, ਯੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਕੀ ਸੂਰਤ ਮੇਂ ਆਯੇ, ਯਾ ਮਲਿਕਾ
ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਕਾ ਫ਼ਰਮਾਨ ਲੇ ਕਰ, ਸਾਰੇ ਮੁਆਮਲੇ ਮੇਂ ਖੰਡਤ ਡਾਲ ਦੇਤੇ ਹੈਂ। ਸਵਾਏ ਕੇ ਪਹਾੜੇ
ਕੀ ਤਰਹ ਮੈਂ ਨੇ ਸਬਸਿਡੀਅਰੀ ਸਿਸਟਮ ਕਾ ਢਾਂਚਾ ਉਨ ਕੀ ਖਿ਼ਦਮਤ ਮੇਂ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦੀਆ। ਫਿਰ
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੇਜ਼ ਸੇ ਗਰਾਮਰ ਉਠਾਈ ਔਰ ਬੋਲੇ - ਬਾਹਿਰ ਜਾ ਕਰ ਦੇਖ ਕੇ ਆ ਕਿ ਤੇਰੀ ਬੇਬੇ ਕਾ
ਗ਼ੁੱਸਾ ਕਮ ਹੂਆ ਯਾ ਨਹੀਂ?
ਮੈਂ ਦਵਾਤ ਮੇਂ ਪਾਨੀ ਡਾਲਨੇ ਕੇ ਬਹਾਨੇ ਬਾਹਿਰ ਗਯਾ, ਤੋ ਬੇਬੇ ਕੋ ਮਸ਼ੀਨ ਚਲਾਤੇ ਔਰ ਬੀਬੀ
ਕੋ ਚੌਕਾ ਸਾਫ਼ ਕਰਤੇ ਪਾਯਾ।
ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਮੇਂ ਬੇਬੇ ਵਾਲਾ ਪਹਲੂ ਬੜਾ ਹੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਥਾ। ਜਬ ਵੋਹ ਦੇਖਤੇ ਕਿ ਘਰ
ਮਤਲਾ ਸਾਫ਼ ਹੈ ਔਰ ਬੇਬੇ ਕੇ ਚਿਹਰੇ ਪਰ ਕੋਈ ਸਿ਼ਕਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤੋ ਵੋਹ ਪੁਕਾਰ ਕਰ ਕਹਤੇ -
ਸਭ ਏਕ-ਏਕ ਸ਼ਿਅਰ ਸੁਨਾਉ।
ਪਹਲੇ ਮੁਝ ਹੀ ਸੇ ਤਕਾਜ਼ਾ ਹੋਤਾ ਔਰ ਮੈਂ ਛੂਟਤੇ ਹੀ ਕਹਤਾ - ਲਾਜਿ਼ਮ ਥਾ ਕਿ ਦੇਖੋ ਮੇਰਾ
ਰਸਤਾ ਕੋਈ ਦਿਨ ਔਰ/ ਤਨਹਾ ਗਏ ਕਯੋਂ ਅਬ ਰਹੋ ਤਨਹਾ ਕੋਈ ਦਿਨ ਔਰ...। - ਇਸ ਪਰ ਵੋਹ ਤਾਲੀ
ਬਜਾਤੇ ਔਰ ਕਹਤੇ - ਅੱਵਲੀਨ ਸ਼ਿਅਰ ਨਾ ਸੁਨੂੰਗਾ। ਉਰਦੂ ਕਾ ਕਮ ਸੁਨੂੰਗਾ ਔਰ ਮੁਸਲਸਲ ਨਜ਼ਮ
ਨਾ ਹਰਗਿ਼ਜ਼ ਨਾ ਸੁਨੂੰਗਾ।
ਮੈਂ ਕਹਤਾ - ਮੁਝੇ ਸੋਚਨੇ ਦੀਜੀਏ।
ਇਤਨੇ ਮੇਂ ਬੀਬੀ ਸੁਨਾਤੀ। ਬੀਬੀ ਭੀ ਅਕਸਰ ਮੇਰੀ ਤਰਹ ਅਕਸਰ ਇਸ ਸ਼ਿਅਰ ਸੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਤੀ -
ਸ਼ੁਨੀਦਮ ਕਿ ਸ਼ਾਪੁਰਮ ਦਰ ਕਸ਼ੀਦ/ਚੂ ਖ਼ਿਸਰੋ ਬਰਾਸਮਸ਼ ਕਲਮ ਦਰਕਸ਼ੀਦ...।
ਇਸ ਪਰ ਦਾਊ ਜੀ ਇਕ ਬਾਰ ਫਿਰ ਆਰਡਰ-ਆਰਡਰ ਪੁਕਾਰਤੇ। ਬੀਬੀ ਕੈਂਚੀ ਰਖ ਕਰ ਕਹਤੀ -
ਸ਼ੋਰ-ਏ-ਸ਼ੋਦੋ ਅਜ਼ ਖ਼ਾਬ-ਏ-ਅਦਮ ਚਸ਼ਮ ਕਸ਼ੋਦੇਮ/ਦੀਦੇਮ ਕਿ ਬਾਕੀ ਅਸਤ ਸ਼ਬ-ਏ-ਫ਼ਿਤਨਾ ਕਸ਼ੋਦੇਮ।
ਦਾਊ ਜੀ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਤੋ ਜ਼ਰੂਰ ਕਹ ਦੇਤੇ, ਲੇਕਿਨ ਸਾਥ ਹੀ ਯੇ ਭੀ ਕਹ ਦੇਤੇ ਕਿ ਬੇਟਾ ਯੇ ਸ਼ਿਅਰ
ਤੂ ਕਈ ਮਰਤਬਾ ਸੁਨਾ ਚੁਕੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੋਹ ਬੇਬੇ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖ ਕਰ ਕਹਤੇ - ਭਾਈ ਆਜ
ਤੁਮ੍ਹਾਰੀ ਬੇਬੇ ਭੀ ਸੁਨਾਏਗੀ।
ਮਗਰ ਬੇਬੇ ਰੂਖਾ-ਸਾ ਜਵਾਬ ਦੇਤੀ - ਮੁਝੇ ਨਹੀਂ ਆਤੇ ਸ਼ੇਰ-ਕਬਿਤ!
ਇਸ ਪਰ ਦਾਊ ਜੀ ਕਹਤੇ - ਘੋੜੀਆਂ ਹੀ ਸੁਣਾ ਦੇ! ਅਪਨੇ ਬੇਟੋਂ ਕੇ ਬਿਆਹ ਕੀ ਘੋੜੀਆਂ ਹੀ ਗਾ
ਦੇ। - ਉਸ ਪਰ ਬੇਬੇ ਕੇ ਹੋਂਠ ਮੁਸਕਰਾਨੇ ਕੋ ਕਰਤੇ, ਲੇਕਿਨ ਵੋਹ ਮੁਸਕਰਾ ਨਾ ਸਕਤੀ ਔਰ ਦਾਊ
ਜੀ ਐਨ ਔਰਤੋਂ ਕੀ ਤਰਹ ਘੋੜੀਆਂ ਗਾਨੇ ਲਗਤੇ। ਉਨਕੇ ਦਰਮਯਾਨ ਕਭੀ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਔਰ ਕਭੀ ਮੇਰਾ
ਨਾਮ ਟਾਂਗ ਦੇਤੇ। ਫਿਰ ਕਹਤੇ - ਮੈਂ ਅਪਨੇ ਇਸ ਗੋਲੂ-ਮੋਲੂ ਕੀ ਸ਼ਾਦੀ ਪਰ ਸੁਰਖ਼ ਪਗੜੀ
ਬਾਂਧੂੰਗਾ। ਬਾਰਾਤ ਮੇਂ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਕੇ ਸਾਥ-ਸਾਥ ਚਲੂੰਗਾ ਔਰ ਨਿਕਾਹਨਾਮੇ ਮੇਂ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਕੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰੂੰਗਾ।
ਮੈਂ ਦਸਤੂਰ ਕੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸ਼ਰਮਾ ਕੇ ਨਿਗਾਹੇਂ ਨੀਚੀ ਕਰ ਲੇਤਾ, ਤੋ ਵੋਹ ਕਹਤੇ - ਪਤਾ
ਨਹੀਂ, ਇਸ ਮੁਲਕ ਮੇਂ ਕਿਸੀ ਸ਼ਹਰ ਮੇਂ ਮੇਰੀ ਛੋਟੀ-ਸੀ ਬਹੂ ਪਾਂਚਵੀ ਯਾ ਛਟੀ ਜਮਾਤ ਮੇਂ
ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਹੋਗੀ। ਹਫ਼ਤਾ ਮੇਂ ਏਕ ਦਿਨ ਲੜਕੀਉਂ ਕੀ ਖ਼ਾਨਾਦਾਰੀ ਹੋਤੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਤੋ
ਬਹੁਤ-ਸੀ ਚੀਜ਼ੇਂ ਪਕਾਨੀ ਸੀਖ ਲੀ ਹੋਂਗੀ। ਪੜ੍ਹਨੇ ਮੇਂ ਭੀ ਹੋਸਿ਼ਆਰ ਹੋਗੀ। ਇਸ ਬੁਧੂ ਕੋ
ਯੇਹ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਰਹਤਾ ਕਿ ਮਾਦੀਆਂ ਘੋੜੀਆਂ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਯਾ ਮੁਰਗ਼ੀ। ਵੋਹ ਤੋ ਫਰਫਰ ਸਭ ਕੁਛ
ਸੁਨਾਤੀ ਹੋਗੀ। ਮੈਂ ਉਸਕੋ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੜ੍ਹਾਊਂਗਾ। ਪਹਲੇ ਉਸਕੋ ਖ਼ਤਾਤੀ ਕੀ ਤਾਲੀਮ ਦੂੰਗਾ।
ਫਿਰ ਖ਼ਤ-ਏ-ਸਿ਼ਕਸਤਾ ਸਿਖਾਊਂਗਾ। ਮਸਤੂਰਾਤ .ਤੀਵੀਂਆਂ॥ ਕੋ ਖ਼ਤ-ਏ-ਸਿ਼ਕਸਤਾ ਨਹੀਂ ਆਤਾ।
ਮੈਂ ਤੋ ਅਪਨੀ ਬਹੂ ਕੋ ਸਿਖਾ ਦੂੰਗਾ...। ਸੁਨ ਗੋਲੂ ਫਿਰ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਹੀ ਪਾਸ ਰਹੂੰਗਾ। ਮੈਂ
ਔਰ ਮੇਰੀ ਬਹੂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੇਂ ਬਾਤੇਂ ਕਰੇਂਗੇ ਔਰ ਵੋਹ ਬਾਤ-ਬਾਤ ਪਰ ਬੇਫ਼ਰਮਾਈਦ .ਤੁਸੀਂ
ਫ਼ਰਮਾਉ॥ ਕਹੇਗੀ ਔਰ ਤੂ ਅਹਮਕੋਂ ਕੀ ਤਰਹ ਮੂੰਹ ਦੇਖਾ ਕਰੇਗਾ।
ਫਿਰ ਵੋਹ ਸੀਨੇ ਪਰ ਹਾਥ ਰਖ ਕਰ ਝੁਕਤੇ, ‘ਖ਼ੈਲੇ-ਖ਼਼ੂਬ‘ ‘ਖ਼ੈਲੇ-ਖ਼਼ੂਬ‘ ਕਹਤੇ -
ਜਾਨ-ਏ-ਪਿਦਰ ਚਿਰਾਈ ਂ ਕਦਰ ਜ਼ਹਮਤ ਮੀ ਕਸ਼ੀ...। ਖ਼਼ੂਬ...ਯਾਦ ਦਾਰਮ...ਔਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਯਾ
ਕੁਛ ਕਹਤੇ, ਬੇਚਾਰੇ ਦਾਊ ਜੀ ਚਟਾਈ ਪਰ ਅਪਨੀ ਛੋਟੀ-ਸੀ ਦੁਨੀਆ ਬਸਾ ਕਰ ਉਸ ਮੇਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕੇ
ਫ਼ਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਏ ਜਾਤੇ। ਏਕ ਦਿਨ ਜਬ ਛੱਤ ਪਰ ਧੂਪ ਮੇਂ ਬੈਠੇ ਹੂਏ ਵੋਹ ਐਸੀ ਹੀ ਦੁਨੀਆ
ਬਸਾ ਚੁਕੇ ਥੇ, ਤੋ ਹੌਲੇ-ਸੇ ਮੁਝੇ ਕਹਨੇ ਲਗੇ - ਜਿਸ ਤਰਹ ਖ਼਼ੁਦਾ ਨੇ ਤੁਝੇ ਨੇਕ-ਸੀਰਤ
ਬੀਵੀ ਔਰ ਮੁਝੇ ਸਾਆਦਤਮੰਦ ਬਹੂ ਅਤਾ ਕੀ ਹੈ, ਵੈਸੇ ਹੀ ਵੋਹ ਅਪਨੇ ਫਜ਼ਲ ਸੇ ਮੇਰੇ ਅਮੀਂ
ਚੰਦ ਕੋ ਭੀ ਦੇ। ਇਸਕੇ ਖ਼ਯਾਲਾਤ ਮੁਝੇ ਕੁਛ ਅੱਛੇ ਨਹੀਂ ਲਗਤੇ। ਯੇ ਸਵਾਂਗ, ਯੇ ਮੁਸਲਿਮ
ਲੀਗ, ਯੇ ਬੇਲਚਾ ਪਾਰਟੀਆਂ ਮੁਝੇ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਔਰ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਲਾਠੀ ਚਲਾਨਾ, ਗਤਕਾ ਖੇਲਨਾ
ਸੀਖ ਰਹਾ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਤੋ ਵੋਹ ਕਬ ਮਾਨੇਗਾ। ਹਾਂ, ਖ਼ੁਦਾ-ਏ-ਬਜ਼਼ੁਰਗ-ਉ-ਬਰਤਰ ਉਸ ਕੋ ਏਕ ਨੇਕ
ਮੋਮਨ-ਸੀ ਬੀਵੀ ਦਿਲਾ ਦੇ, ਤੋ ਵੋਹ ਉਸੇ ਰਾਹ-ਏ-ਰਾਸਤ ਪਰ ਲੇ ਆਏਗੀ।
ਇਸ ਮੋਮਨ ਕੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਪਰ ਮੁਝੇ ਬਹੁਤ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੂਈ ਔਰ ਮੈਂ ਚੁਪ-ਸਾ ਹੋ ਗਯਾ। ਚੁਪ ਮਹਜ਼ ਇਸ
ਲੀਏ ਹੂਆ ਥਾ ਕਿ ਅਗਰ ਮੈਂ ਨੇ ਮੂੰਹ ਖੋਲਾ, ਤੋ ਯਕੀਨਨ ਐਸੀ ਬਾਤ ਨਿਕਲੇਗੀ, ਜਿਸਸੇ ਦਾਊ ਜੀ
ਕੋ ਬੜਾ ਦੁੱਖ ਹੋਗਾ।
ਮੇਰੀ ਔਰ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਕੀ ਤੋ ਖ਼ੈਰ ਬਾਤੇਂ ਹੀ ਥੀਂ, ਲੇਕਿਨ 12 ਜਨਵਰੀ ਕੋ ਬੀਬੀ ਕੀ ਬਾਰਾਤ
ਸਚਮੁਚ ਆ ਗਈ। ਜੀਜਾ ਰਾਮ ਪ੍ਰਤਾਪ ਕੇ ਬਾਰੇ ਮੇਂ ਦਾਊ ਜੀ ਮੁਝੇ ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਬਤਾ ਚੁਕੇ ਥੇ
ਕਿ ਵੋਹ ਬਹੁਤ ਅੱਛਾ ਲੜਕਾ ਹੈ। ਔਰ ਇਸ ਸ਼ਾਦੀ ਕੇ ਬਾਰੇ ਮੇਂ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਜੋ ਇਸਤਖ਼ਾਰਾ .ਵਾਕ
ਲੈਣਾ॥ ਕੀਆ ਥਾ, ਉਸ ਪਰ ਵੋਹ ਪੂਰਾ ਉਤਰਾ ਹੈ। ਸਭ ਸੇ ਜ਼ਯਾਦਾ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਇਸ ਬਾਤ ਕੀ
ਥੀ ਕਿ ਉਨਕੇ ਸਮਧੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕੇ ਉਸਤਾਦ ਥੇ ਔਰ ਕਬੀਰਪੰਥੀ ਮਜ਼ਹਬ ਸੇ ਤਾਆਲੁਕ਼ ਰਖਤੇ ਥੇ।
ਬਾਰਹ ਤਾਰੀਕ਼ ਕੀ ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਬੀਬੀ ਵਿਦਾ ਹੋਨੇ ਲਗੀ ਤੋ ਘਰ-ਭਰ ਮੇਂ ਕੁਹਰਾਮ ਮਚ ਗਯਾ। ਬੇਬੇ
ਜ਼ਾਰ-ਉ-ਕਤਾਰ ਰੋ ਰਹੀ ਥੀ। ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਆਂਸੂ ਬਹਾ ਰਹਾ ਥਾ ਔਰ ਮੁਹੱਲੇ ਕੀ ਔਰਤੇਂ ਫੁਸਫੁਸ
ਕਰ ਰਹੀ ਹੈਂ। ਮੈਂ ਦੀਵਾਰ ਕੇ ਸਾਥ ਲਗਾ ਖੜਾ ਹੂੰ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਮੇਰੇ ਕੰਧੇ ਪਰ ਹਾਥ ਰਖੇ
ਖੜੇ ਹੈਂ ਔਰ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਕਹ ਰਹੇ ਹੈਂ - ਆਜ ਜ਼ਮੀਨ ਮੇਰੇ ਕੁਛ ਪਾਂਵ ਨਹੀਂ ਪਕੜਤੀ। ਮੈਂ
ਤਵਾਜ਼ਨ ਕ਼ਾਯਮ ਨਹੀਂ ਰਖ ਸਕਤਾ। ਜੀਜਾ ਜੀ ਕੇ ਬਾਪ ਬੋਲੇ, ‘ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ, ਅਬ ਹਮੇਂ ਇਜਾਜ਼ਤ
ਦੀਜੀਏ।’ ਤੇ ਬੀਬੀ ਪਛਾੜ ਖਾ ਕਰ ਗਿਰ ਪੜੀ। ਇਸੇ ਚਾਰਪਾਈ ਪਰ ਡਾਲਾ। ਔਰਤੇਂ ਹਵਾ ਕਰਨੇ
ਲਗੀਂ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਮੇਰਾ ਸਹਾਰਾ ਲੇਕਰ ਉਸ ਕੀ ਚਾਰਪਾਈ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਚਲੇ। ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਬੀਬੀ ਕੋ
ਕੰਧੇ ਸੇ ਪਕੜ ਕਰ ਉਠਾਯਾ ਔਰ ਕਹਾ - ਯੇ ਕਯਾ ਹੂਆ ਬੇਟਾ? ਉਠੋ, ਯੇ ਤੋ ਤੁਮ੍ਹਾਰੀ ਨਈ ਔਰ
ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਾਰ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਕੀ ਪਹਲੀ ਘੜੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਯੂੰ ਮਨਹੂਸ ਨਾ ਬਨਾਉ। - ਬੀਬੀ ਉਸੀ ਤਰਹ
ਦਹਾੜੇਂ ਮਾਰਤੀ ਹੂਈ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਲਿਪਟ ਗਈ। ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਉਸਕੇ ਸਰ ਪਰ ਹਾਥ ਫੇਰਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ
- ਕੁਰਤੁਲਐਨ, ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਬੜਾ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਹੂੰ ਕਿ ਤੁਝੇ ਪੜ੍ਹਾ ਨਾ ਸਕਾ। ਤੇਰੇ ਸਾਮਨੇ
ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੂੰ ਕਿ ਤੁਝੇ ਇਲਮ ਕਾ ਜਹੇਜ਼ ਨਾ ਦੇ ਸਕਾ। ਤੂ ਮੁਝੇ ਮੁਆਫ਼ ਕਰ ਦੇਗੀ। ਔਰ ਸ਼ਾਯਦ
ਬਰਖ਼ੁਰਦਾਰ ਰਾਮ ਪ੍ਰਤਾਪ ਭੀ। ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਅਪਨੇ-ਆਪ ਕੋ ਮੁਆਫ ਨਾ ਕਰ ਸਕੂੰਗਾ। ਮੈਂ ਖ਼ਤਾਕਾਰ
ਹੂੰ। ਔਰ ਮੇਰਾ ਸਰ ਖ਼ਜਲ ਤੇਰੇ ਸਾਮਨੇ ਖ਼ਮ ਹੈ।
ਯੇ ਸੁਨ ਕਰ ਬੀਬੀ ਔਰ ਭੀ ਜ਼ੋਰ-ਜ਼ੋਰ ਸੇ ਰੋਨੇ ਲਗੀ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਕ਼ਤਰੇ ਜ਼ਮੀਨ
ਪਰ ਗਿਰੇ। ਉਨਕੇ ਸਮਧੀ ਨੇ ਆਗੇ ਬੜ੍ਹ ਕਰ ਕਹਾ - ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ, ਆਪ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੇਂ। ਮੈਂ
ਬੇਟੀ ਕੋ ਕਰੀਮਾ .ਸ਼ੇਖ਼ ਸਾਅਦੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ॥ ਪੜ੍ਹਾ ਦੂੰਗਾ।
ਦਾਊ ਜੀ ਉਧਰ ਪਲਟੇ ਔਰ ਹਾਥ ਜੋੜ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਕਰੀਮਾ ਤੋ ਯੇ ਪੜ੍ਹ ਚੁਕੀ ਹੈ।
ਗੁਲਸਿਤਾਂ-ਉ-ਬੋਸਤਾਂ ਭੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰਾ ਚੁਕਾ ਹੂੰ। ਲੇਕਿਨ ਮੇਰੀ ਹਸਰਤ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੂਈ। - ਇਸ
ਪਰ ਵੋਹ ਹੰਸ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਸਾਰੀ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਤੋ ਮੈਂ ਨੇ ਭੀ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹੀ! ਜਹਾਂ ਅਰਬੀ ਆਤੀ
ਥੀ, ਆਗੇ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਤਾ ਥਾ!
ਦਾਊ ਜੀ ਇਸੀ ਤਰਹ ਹਾਥ ਜੋੜੇ ਕਿਤਨੀ ਦੇਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਖੜੇ ਰਹੇ। ਬੀਬੀ ਨੇ ਗੋਟਾ ਲਗੀ ਸੁਰਖ਼ ਰੰਗ
ਕੀ ਰੇਸ਼ਮੀ ਚਾਦਰ ਸੇ ਹਾਥ ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਪਹਲੇ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਔਰ ਫਿਰ ਮੇਰੇ ਸਰ ਪਰ ਹਾਥ ਫੇਰਾ ਔਰ
ਸਖੀਉਂ ਕੇ ਬਾਜ਼ੂਉਂ ਮੇਂ ਡਿਉੜ੍ਹੀ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਚਲ ਦੀ। ਦਾਊ ਜੀ ਮੇਰਾ ਸਹਾਰਾ ਲੇ ਕਰ ਚਲੇ, ਤੋ
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੁਝੇ ਅਪਨੇ ਸਾਥ ਜ਼ੋਰ-ਸੇ ਭੀਂਚ ਕਰ ਕਹਾ - ਲੋ, ਯੇ ਭੀ ਰੁਲਾ ਰਹਾ ਹੈ! ਦੇਖੋ,
ਯੇ ਹਮਾਰਾ ਸਹਾਰਾ ਬਨਾ ਫਿਰਤਾ ਹੈ। ਓ ਗੋਲੂ...ਓ ਮਰਦਮਦੀਦਾ...ਤੁਝੇ ਕਯਾ ਹੋ ਗਯਾ?
ਜਾਨ-ਏ-ਪਿਦਰ ਤੂ ਕਯੋਂ...
ਇਸ ਪਰ ਉਨਕਾ ਗਲਾ ਰੁੰਧ ਗਯਾ ਔਰ ਮੇਰੇ ਆਂਸੂ ਭੀ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਬਾਰਾਤ ਵਾਲੇ ਤਾਂਗੋਂ ਪਰ
ਸਵਾਰ ਥੇ। ਬੀਬੀ ਰੱਥ ਪੇ ਜਾ ਰਹੀ ਥੀ ਔਰ ਉਸਕੇ ਪੀਛੇ ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਔਰ ਮੈਂ ਔਰ ਹਮਾਰੇ
ਦਰਮਯਾਨ ਦਾਊ ਜੀ ਪੈਦਲ ਚਲ ਰਹੇ ਥੇ। ਅਗਰ ਬੀਬੀ ਕੀ ਚੀਖ ਜ਼ਰਾ ਜ਼ੋਰ-ਸੇ ਨਿਕਲ ਜਾਤੀ, ਤੋ ਦਾਊ
ਜੀ ਆਗੇ ਬੜ੍ਹ ਕਰ ਰੱਥ ਕਾ ਪਰਦਾ ਉਠਾਤੇ ਔਰ ਕਹਤੇ - ਲਾ ਹੌਲ ਪੜ੍ਹੋ ਬੇਟਾ...ਲਾਹੌਲ
ਪੜ੍ਹੋ। - ਔਰ ਖ਼਼ੁਦ ਆਂਖੋਂ ਪਰ ਰੱਖੇ-ਰੱਖੇ ਉਨਕੀ ਪਗੜੀ ਕਾ ਸ਼ਮਲਾ ਭੀਗ ਗਯਾ ਥਾ।
8
ਰਾਣੂ ਹਮਾਰੇ ਮੁਹੱਲਾ ਕਾ ਬੜਾ ਹੀ ਕਸੀਫ਼ .ਭੈੜਾ॥ ਇਨਸਾਨ ਥਾ। ਬਦੀ ਔਰ ਕੀਨਾਪਰਵਰੀ ਉਸ ਕੀ
ਤਬੀਅਤ ਮੇਂ ਕੂਟ-ਕੂਟ ਕਰ ਭਰੀ ਥੀ। ਵੋਹ ਬਾੜਾ ਜਿਸਕਾ ਮੈਂ ਨੇ ਜ਼ਿਕ੍ਰ ਕੀਯਾ ਹੈ, ਉਸੀ ਕਾ
ਥਾ। ਉਸ ਮੇਂ ਬੀਸ-ਤੀਸ ਬੱਕਰੀਆਂ ਔਰ ਗਾਯੇਂ ਥੀਂ; ਜਿਨਕਾ ਦੂਧ ਸੁਬਹ-ਸ਼ਾਮ ਰਾਣੂ ਗਲੀ ਕੇ
ਬਗ਼ਲੀ ਮੈਦਾਨ ਮੇਂ ਬੈਠ ਕਰ ਬੇਚਾ ਕਰਤਾ ਥਾ। ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਾਲੇ ਉਸੀ ਸੇ ਦੂਧ
ਲੇਤੇ ਥੇ। ਔਰ ਉਸਕੀ ਸ਼ਰਾਰਤੋਂ ਕੀ ਵਜਹ ਸੇ ਦਬਤੇ ਭੀ ਥੇ। ਹਮਾਰੇ ਘਰ ਕੇ ਆਗੇ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰਤੇ
ਹੂਏ ਵੋਹ ਯੂੰ ਹੀ ਸ਼ੌਕੀਆ ਲਾਠੀ ਜ਼ਮੀਨ ਪਰ ਬਜਾ ਕਰ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ‘ਪੰਡਤਾ, ਜੈ ਰਾਮ ਜੀ ਕੀ‘
ਕਹ ਕਰ ਸਲਾਮ ਕੀਆ ਕਰਤਾ। ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਉਸੇ ਕਈ ਮਰਤਬਾ ਕਹ ਕਰ ਸਮਝਾਇਆ ਭੀ ਕਿ ਵੋਹ ਪੰਡਿਤ
ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਮਾਮੂਲੀ ਆਦਮੀ ਹੈਂ; ਕਯੋਂਕਿ ਪੰਡਿਤ ਉਨਕੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਬੜੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਔਰ ਫ਼ਾਜ਼ਿਲ
ਆਦਮੀ ਕੋ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਥਾ। ਲੇਕਿਨ ਰਾਣੂ ਨਹੀਂ ਮਾਨਤਾ ਥਾ। ਵੋਹ ਅਪਨੀ ਮੂੰਛ ਕੋ ਚਬਾ ਕਰ
ਕਹਤਾ - ਅਰੇ ਭਾਈ, ਜਿਨਕੇ ਸਰ ਪਰ ਬੋਦੀ ਹੋ, ਵਹੀ ਪੰਡਤ ਹੋਤਾ ਹੈ! - ਚੋਰੋਂ ਯਾਰੋਂ ਸੇ
ਉਸਕੀ ਆਸ਼ਨਾਈ ਥੀ। ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਉਸਕੇ ਬਾੜੇ ਮੇਂ ਜੂਆ ਭੀ ਹੋਤਾ ਥਾ। ਔਰ ਗੰਦੀ ਔਰ ਫ਼ੋਹਸ਼ ਬੋਲੀਉਂ
ਕਾ ਮੁਸ਼ਾਯਰਾ।
ਬੀਬੀ ਕੇ ਜਾਨੇ ਕੇ ਏਕ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਜਬ ਮੈਂ ਉਸਸੇ ਦੂਧ ਲੇਨੇ ਗਯਾ, ਤੋ ਉਸਨੇ ਸ਼ਰਾਰਤ ਸੇ ਆਂਖ
ਮੀਚ ਕਰ ਕਹਾ - ਮੋਰਨੀ ਤੋ ਚਲੀ ਗਈ ਬਾਬੂ! ਅਬ ਤੂ ਇਸ ਘਰ ਮੇਂ ਰਹ ਕਰ ਕਯਾ ਲੇਗਾ?
ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਰਹਾ, ਤੋ ਉਸਨੇ ਝਾਗ ਵਾਲੇ ਦੂਧ ਮੇਂ ਡੱਬਾ ਫੇਰਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ - ਘਰ ਮੇਂ ਗੰਗਾ
ਬਹਤੀ ਥੀ। ਸੱਚ ਬਤਾ ਕਿ ਗ਼ੋਤਾ ਲਗਾਯਾ ਕਿ ਨਹੀਂ?- ਮੁਝੇ ਉਸ ਬਾਤ ਪਰ ਗ਼਼ੁੱਸਾ ਆਯਾ ਔਰ ਮੈਂ
ਨੇ ਤਾਮਲੋਟ ਘੁਮਾ ਕਰ ਉਸਕੇ ਸਰ ਪਰ ਦੇ ਮਾਰਾ। ਇਸ ਜ਼ਰਬ-ਏ-ਸ਼ਦੀਦ ਸੇ ਖ਼ੂਨ ਵਗ਼ੈਰਾ ਤੋ
ਬਰਾਮਦ ਨਾ ਹੂਆ, ਲੇਕਿਨ ਵੋਹ ਚਕਰਾ ਕਰ ਤਖ਼ਤ ਪਰ ਗਿਰ ਪੜਾ ਔਰ ਮੈਂ ਘਰ ਭਾਗ ਗਯਾ।
ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਸਾਰਾ ਵਾਕਯਾ ਸੁਨਾ ਕਰ ਮੈਂ ਦੌੜਾ-ਦੌੜਾ ਅਪਨੇ ਘਰ ਗਯਾ। ਔਰ ਅੱਬਾ ਜੀ ਸੇ ਸਾਰੀ
ਹਿਕਾਯਾਤ ਬਿਆਨ ਕੀ। ਉਸ ਕੀ ਬਦੌਲਤ ਰਾਣੂ ਕੀ ਥਾਨਾ ਮੇਂ ਤਲਬੀ ਹੂਈ ਔਰ ਹਵਾਲਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ
ਹਲਕੀ-ਸੀ ਗੋਸ਼ਮਾਲੀ ਕੇ ਬਾਅਦ ਸਖ਼ਤ ਮੁਤਨੱਬੇ ਕਰਕੇ ਛੋੜ ਦੀਯਾ। ਇਸ ਕੇ ਬਾਅਦ ਰਾਣੋ ਦਾਊ ਜੀ
ਪਰ ਆਤੇ-ਜਾਤੇ ਤਰਹ-ਤਰਹ ਕੇ ਫ਼ਿਕਰੇ ਕਸਨੇ ਲਗਾ। ਵੋਹ ਸਭ ਸੇ ਜ਼ਯਾਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਨਕੀ ਬੋਦੀ ਕਾ
ਉੜਾਯਾ ਕਰਤਾ ਥਾ। ਔਰ ਵਾਕਯਾ ਹੀ ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਫ਼ਾਜ਼ਿਲ ਸਰ ਪਰ ਵੋਹ ਚਪਟੀ-ਸੀ ਬੋਦੀ ਜ਼ਰਾ ਭੀ
ਅੱਛੀ ਨਾ ਲਗਤੀ ਥੀ। ਮਗਰ ਵੋਹ ਕਹਤੇ ਥੇ - ਯੇ ਮੇਰੀ ਮਰਹੂਮ ਮਾਂ ਕੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ ਔਰ ਮੁਝੇ
ਅਪਨੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਤਰਹ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਹੈ। ਵੋਹ ਅਪਨੀ ਆਗ਼ੋਸ਼ ਮੇਂ ਮੇਰਾ ਸਰ ਰਖ ਕਰ ਇਸੇ ਦਹੀ ਸੇ
ਧੋਤੀ ਥੀ ਔਰ ਕੜਵਾ ਤੇਲ ਲਗਾ ਕਰ ਚਮਕਾਤੀ ਥੀ। ਗੋ ਮੈਂ ਨੇ ਹਜ਼ਰਤ ਮੌਲਾਨਾ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਕਭੀ
ਭੀ ਪਗੜੀ ਉਤਾਰਨੇ ਕੀ ਜਸਾਰਤ ਨਹੀਂ ਕੀ; ਲੇਕਿਨ ਵੋਹ ਜਾਨਤੇ ਥੇ ਔਰ ਜਬ ਮੈਂ ਦਯਾਲ ਸਿੰਘ
ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਸੇ ਏਕ ਸਾਲ ਕੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮਤ ਕੇ ਬਾਅਦ ਛੁੱਟੀਉਂ ਮੇਂ ਗਾਂਵ ਆਯਾ, ਤੋ
ਹਜ਼਼ੂਰ ਨੇ ਪੂਛਾ - ਸ਼ਹਰ ਜਾ ਕਰ ਚੋਟੀ ਤੋ ਨਹੀਂ ਕਟਵਾ ਦੀ? - ਤੋ ਮੈਂ ਨੇ ਨਫ਼ੀ ਮੇਂ ਜਵਾਬ
ਦੀਯਾ। ਇਸ ਪਰ ਵੋਹ ਬਹੁਤ ਖ਼਼ੁਸ਼ ਹੂਏ ਔਰ ਫ਼ਰਮਾਯਾ - ਤੁਮ ਸਾ ਸਾਆਦਤਮੰਦ ਬੇਟਾ ਕਮ ਮਾਉਂ ਕੋ
ਨਸੀਬ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਹਮ ਸਾ ਖ਼ੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਉਸਤਾਦ ਭੀ ਖ਼ਾਲ ਹੀ ਖ਼ਾਲ ਹੋਗਾ, ਜਿਸੇ ਤੁਮ ਜੈਸੇ
ਸ਼ਾਗਿਰਦੋਂ ਕੋ ਪੜ੍ਹਾਨੇ ਕਾ ਫ਼ਖ਼ਰ ਹਾਸਿਲ ਹੂਆ ਹੋ। - ਮੈਂ ਨੇ ਉਨਕੇ ਪਾਂਵ ਛੂਹ ਕਰ ਕਹਾ -
ਹਜ਼਼ੂਰ, ਆਪ ਮੁਝੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਕਰਤੇ ਹੈਂ। ਯੇ ਸਭ ਆਪਕੇ ਕਦਮੋਂ ਕੀ ਬਰਕਤ ਹੈ। - ਹੰਸ ਕਰ
ਫ਼ਰਮਾਨੇ ਲਗੇ - ਚਿੰਤ ਰਾਮ, ਹਮਾਰੇ ਪਾਂਵ ਨਾ ਛੂਆ ਕਰੋ। ਭਲਾ ਐਸੇ ਲਮਸ ਸੇ ਕਯਾ ਫਾਯਦਾ,
ਜਿਸ ਕਾ ਹਮੇਂ ਅਹਸਾਸ ਨਾ ਹੋ। ਮੇਰੀ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਆਂਸੂ ਆ ਗਏ। ਮੈਂ ਨੇ ਕਹਾ - ਅਗਰ ਕੋਈ
ਮੁਝੇ ਬਤਾ ਦੇ, ਤੋ ਸਮੰਦਰ ਫਾੜ ਕਰ ਭੀ ਆਪ ਕੇ ਲੀਏ ਦਵਾਈ ਨਿਕਾਲ ਲਾਊਂ; ਅਪਨੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਕੀ
ਹਰਾਰਤ ਹਜ਼਼ੂਰ ਕੀ ਟਾਂਗੋਂ ਕੇ ਲੀਏ ਨਜ਼ਰ ਕਰੂੰ। ਲੇਕਿਨ ਮੇਰਾ ਬਸ ਨਹੀਂ ਚਲਤਾ। - ਖ਼ਾਮੋਸ਼਼
ਹੋ ਗਯੇ ਔਰ ਨਿਗਾਹੇਂ ਊਪਰ ਉਠਾ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਖ਼਼ੁਦਾ ਕੋ ਯਹੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੈ, ਤੋ ਐਸੇ ਹੀ ਸਹੀ।
ਤੁਮ ਸਲਾਮਤ ਰਹੋ ਕਿ ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਕੰਧੋਂ ਪਰ ਮੈਂ ਨੇ ਕੋਈ ਦਸ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸਾਰਾ ਗਾਂਵ ਦੇਖ
ਲੀਯਾ ਹੈ। - ਦਾਊ ਜੀ ਗੁਜ਼ਰੇ ਅੱਯਾਮ ਕੀ ਤਹ ਮੇਂ ਉਤਰਤੇ ਹੂਏ ਕਹ ਰਹੇ ਥੇ।
ਮੈਂ ਸੁਬਹ-ਸਵੇਰੇ ਹਵੇਲੀ ਕੀ ਡਿਉੜੀ ਮੇਂ ਜਾ ਕਰ ਆਵਾਜ਼ ਦੇਤਾ - ਖ਼ਾਦਮ ਆ ਗਯਾ।
ਮਸਤੂਰਾਤ .ਤੀਵੀਂਆਂ॥ ਏਕ ਤਰਫ਼ ਹੋ ਜਾਤੀਂ, ਤੋ ਹਜ਼਼ੂਰ ਸਿਹਨ ਸੇ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਕਰ ਮੁਝੇ ਬੁਲਾਤੇ
ਔਰ ਮੈਂ ਅਪਨੀ ਕਿਸਮਤ ਕੋ ਸਰਾਹਤਾ, ਹਾਥ ਜੋੜੇ-ਜੋੜੇ ਉਨਕੀ ਤਰਫ਼ ਬੜ੍ਹਤਾ, ਪਾਂਵ ਛੂਤਾ ਔਰ
ਫਿਰ ਹੁਕਮ ਕਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨੇ ਲਗਤਾ। ਵੋਹ ਦੁਆ ਦੇਤੇ, ਮੇਰੇ ਵਾਲਦੈਨ ਕੀ ਖ਼ੈਰੀਯਤ ਪੂਛਤੇ,
ਗਾਂਵ ਕਾ ਹਾਲ ਦਰਿਯਾਫ਼ਤ ਫ਼ਰਮਾਤੇ ਔਰ ਫਿਰ ਕਹਤੇ - ਲੋ ਭਈ, ਚਿੰਤ ਰਾਮ ਇਨ ਗੁਨਾਹੋਂ ਕੀ
ਗਠੜੀ ਕੋ ਉਠਾ ਲੋ। - ਮੈਂ ਸਬਦ-ਏ-ਗੁਲ .ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਚੰਗੇਰ॥ ਕੀ ਤਰਹ ਉਨਹੇਂ ਉਠਾਤਾ ਔਰ
ਫਿਰ ਕਮਰ ਪਰ ਲਾਦ ਕਰ ਹਵੇਲੀ ਸੇ ਬਾਹਿਰ ਆ ਜਾਤਾ। ਕਭੀ ਫ਼ਰਮਾਤੇ - ਹਮੇਂ ਬਾਗ਼ ਕਾ ਚਕ੍ਰ
ਦੋ। - ਕਭੀ ਹੁਕਮ ਹੋਤਾ - ਸੀਧੇ ਰਹਟ ਕੇ ਪਾਸ ਲੇ ਚਲੋ - ਔਰ ਕਭੀ-ਕਭਾਰ ਬੜੀ ਨਰਮੀ ਸੇ
ਕਹਤੇ - ਚਿੰਤ ਰਾਮ ਥਕ ਨਾ ਜਾਉ, ਤੋ ਹਮੇਂ ਮਸਜਿਦ ਤਕ ਲੇ ਚਲੋ। - ਮੈਂ ਨੇ ਕਈ ਬਾਰ ਅਰਜ਼
ਕੀਯਾ ਕਿ ਹਜ਼ੂਰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮਸਜਿਦ ਲੇ ਜਾਯਾ ਕਰੂੰਗਾ। ਮਗਰ ਨਹੀਂ ਮਾਨੇ। ਯਹੀ ਫ਼ਰਮਾਤੇ ਰਹੇ -
ਕਭੀ ਜੀਅ ਚਾਹਤਾ ਹੈ, ਤੋ ਤੁਮੇਂ ਕਹ ਦੇਤਾ ਹੂੰ।
ਮੈਂ ਵੁਜ਼ੂ ਕਰਨੇ ਵਾਲੇ ਚਬੂਤਰੇ ਪਰ ਬਿਠਾ ਕਰ ਉਨਕੇ ਹਲਕੇ-ਹਲਕੇ ਜੂਤੇ ਉਤਾਰਤਾ ਔਰ ਉਨਹੇਂ
ਝੋਲੀ ਮੇਂ ਰਖ ਕਰ ਦੀਵਾਰ ਸੇ ਲਗ ਕਰ ਬੈਠ ਜਾਤਾ। ਚਬੂਤਰੇ ਸੇ ਹਜ਼ੂਰ ਖ਼਼ੁਦ ਘਿਸਟ ਕਰ ਸਫ਼ ਕੀ
ਜਾਨਿਬ ਜਾਤੇ ਥੇ। ਮੈਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਏਕ ਮਰਤਬਾ ਉਨਹੇਂ ਇਸ ਤਰਹ ਜਾਤੇ ਦੇਖਾ ਥਾ। ਇਸ ਕੇ ਬਾਅਦ
ਜੁਰਅਤ ਨਾ ਹੂਈ। ਉਨਕੇ ਜੂਤੇ ਉਤਾਰਨੇ ਕੇ ਬਾਅਦ ਦਾਮਨ ਮੇਂ ਮੂੰਹ ਛੁਪਾ ਲੇਤਾ ਔਰ ਫਿਰ ਉਸੀ
ਵਕ਼ਤ ਸਰ ਉਠਾਤਾ, ਜਬ ਵੋਹ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਲੇ ਕਰ ਯਾਦ ਫ਼ਰਮਾਤੇ। ਵਾਪਸੀ ਪਰ ਮੈਂ ਕਸਬਾ ਕੀ
ਲੰਬੀ-ਲੰਬੀ ਗਲੀਉਂ ਕਾ ਚਕ੍ਰ ਕਾਟ ਕਰ ਹਵੇਲੀ ਕੋ ਲੌਟਤਾ, ਤੋ ਫ਼ਰਮਾਤੇ - ਹਮ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ
ਚਿੰਤ ਰਾਮ, ਤੁਮ ਹਮਾਰੀ ਖ਼ੁਸ਼ਨੂਦੀ ਕੇ ਲੀਏ ਕਸਬਾ ਕੀ ਸੈਰ ਕਰਾਤੇ ਹੋ। ਲੇਕਿਨ ਹਮੇਂ ਬੜੀ
ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋਤੀ ਹੈ। ਏਕ ਤੋ ਤੁਮ ਪਰ ਲਦਾ-ਲਦਾ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ, ਦੂਸਰੇ ਤੁਮ੍ਹਾਰਾ ਵਕਤ ਜ਼ਾਯਾ
ਕਰਤਾ ਹੂੰ। - ਔਰ ਹਜ਼਼ੂਰ ਸੇ ਕੌਨ ਕਹ ਸਕਤਾ ਕਿ ਆਕਾ ਯੇ ਵਕਤ ਹੀ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਾ ਨੁਕਤਾ
ਅਰੂਜ ਹੈ ਔਰ ਯੇ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੀ ਮੇਰੀ ਹਯਾਤ ਕਾ ਮਰਕਜ਼ ਹੈ। ਆਪ ਤੋ ਫ਼ਰਮਾਤੇ ਥੇ ਕਿ ਲਦਾ-ਲਦਾ
ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ ਔਰ ਮੁਝੇ ਯੇ ਮਹਸੂਸ ਹੋਤਾ ਥਾ ਕਿ ਏਕ ਹੁਮਾ .ਪਰਿੰਦਾ॥ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਅਪਨਾ ਸਾਯਾ
ਮਹਜ਼ ਮੇਰੇ ਲੀਏ ਵਕਫ ਕਰ ਦੀਯਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰਨਾਮਾ ਜ਼ਬਾਨੀ ਯਾਦ ਕਰਕੇ
ਉਨਹੇਂ ਸੁਨਾਯਾ, ਇਸ ਕ਼ਦਰ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਗੋਯਾ ਹਫ਼ਤਅਕਲੀਮ .ਸੱਤਾਂ ਮੁਲਕਾਂ॥ ਕੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ
ਨਸੀਬ ਹੋ ਗਈ। ਦੀਨ-ਉ-ਦੁਨੀਆ ਕੀ ਹਰ ਦੁਆ ਸੇ ਮੁਝੇ ਮਾਲਾਮਾਲ ਕੀਯਾ। ਦਸਤ-ਏ-ਸ਼ਫ਼ਕਤ ਮੇਰੇ ਸਰ
ਪਰ ਫੇਰਾ ਔਰ ਜੇਬ ਸੇ ਏਕ ਰੁਪਿਆ ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਮੁਝੇ ਇਨਾਮ ਦੀਯਾ। ਮੈਂ ਨੇ ਇਸ ਹਜਰ-ਏ-ਨਸਬਤ
.ਕਾਬੇ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਕਾਲ਼ਾ ਪੱਥਰ॥ ਜਾਨਦਾਰ ਬੋਸਾ ਦੀਯਾ, ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਲਗਾਯਾ ਔਰ ਸਿਕੰਦਰ ਕਾ
ਅਫ਼ਸਰ .ਤੋਹਫ਼ਾ॥ ਸਮਝ ਕਰ ਪਗੜੀ ਮੇਂ ਰਖ ਲੀਯਾ। ਦੋਨੋਂ ਹਾਥ ਊਪਰ ਉਠਾ ਕਰ ਦੁਆਏਂ ਦੇ ਰਹੇ ਥੇ
ਔਰ ਫ਼ਰਮਾ ਰਹੇ ਥੇ - ਵੋਹ ਕਾਮ ਹਮ ਸੇ ਨਾ ਹੋ ਸਕਾ, ਵੋਹ ਤੂ ਨੇ ਕਰ ਦਿਖਾਯਾ। ਤੂ ਨੇਕ ਹੈ,
ਖ਼਼ੁਦਾ ਨੇ ਤੁਝੇ ਸਾਆਦਤ ਨਸੀਬ ਕੀ। ਚਿੰਤ ਰਾਮ ਤੇਰਾ ਮੂਸਾ ਚੋਪਾਂ ਕਾ ਪੇਸ਼ਾ ਹੈ .ਹਜ਼ਰਤ
ਮੂਸਾ ਆਪ ਗਡੱਰੀਏ ਸਨ॥। ਤੂ ਸ਼ਾਹ-ਏ-ਬਤਹਾ .ਰਸੂਲ॥ ਕਾ ਪੈਰੋ ਹੈ, ਇਸ ਲੀਏ ਖ਼਼ੁਦਾ ਇਜ਼ੋ-ਜਲ
.ਇਜ਼ਤ ਤੇ ਜਲਾਲ॥ ਤੁਮੇ ਬਰਕਤ ਦੇਤਾ ਹੈ। ਵੋਹ ਤੁਮਹੇਂ ਔਰ ਭੀ ਬਰਕਤ ਦੇਗਾ। ਤੁਝੇ ਔਰ ਕਸ਼ਾਯਸ਼
.ਦੁਨਿਆਵੀ ਮਾਲਦਾਰੀ॥ ਮੁਯੱਸਰ ਆਏਗੀ। - ਦਾਊ ਜੀ ਯੇ ਬਾਤੇਂ ਕਰਤੇ-ਕਰਤੇ ਘੁਟਨੋਂ ਪਰ ਸਰ ਰਖ
ਕਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ।
9
ਮੇਰਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਕ਼ਰੀਬ ਆ ਰਹਾ ਥਾ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਸਖ਼ਤ ਹੋਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਥੇ। ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਹਰ
ਫ਼ਾਰਿਗ਼ ਵਕਤ ਪਰ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਕਾਮ ਫੈਲਾ ਦੀਯਾ ਥਾ। ਏਕ ਮਜ਼ਮੂਨ ਸੇ ਅਹੁਦਾ ਬਰ ਹੋਤਾ ਥਾ,
ਤੋ ਦੂਸਰੇ ਕੀ ਕਿਤਾਬੇਂ ਨਿਕਾਲ ਕਰ ਸਰ ਪਰ ਸਵਾਰ ਹੋ ਜਾਤੇ ਥੇ। ਪਾਨੀ ਪੀਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਉਠਤਾ,
ਤੋ ਸਾਯਾ ਕੀ ਤਰਹ ਸਾਥ-ਸਾਥ ਚਲੇ ਆਤੇ; ਔਰ ਨਹੀਂ ਤੋ ਤਾਰੀਕ਼ ਕੇ ਸੰਨ ਹੀ ਪੂਛਤੇ ਜਾਤੇ।
ਸ਼ਾਮ ਕੇ ਵਕਤ ਸਕੂਲ ਪਹੁੰਚਨੇ ਕਾ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਵਤੀਰਾ ਬਨਾ ਲੀਆ ਥਾ। ਏਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਕੇ
ਬੜੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸੇ ਨਿਕਲਨੇ ਕੀ ਬਜਾਇ ਬੋਰਡਿੰਗ ਕੀ ਰਾਹ ਖਿਸਕ ਗਯਾ, ਤੋ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਜਮਾਤ ਕੇ
ਕਮਰੇ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਆ ਕਰ ਬੈਠਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੀਯਾ। ਮੈਂ ਚਿੜਚਿੜਾ ਔਰ ਜਿ਼ੱਦੀ ਹੋਨੇ ਕੇ ਇਲਾਵਾ
ਬਦਜ਼ਬਾਨ ਭੀ ਹੋ ਗਯਾ ਥਾ। ‘ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਬੱਚੇ‘ ਗੋਯਾ ਮੇਰਾ ਤਕੀਆ-ਕਲਾਮ ਬਨ ਗਯਾ ਥਾ ਔਰ
ਕਭੀ-ਕਭੀ ਉਨਕੀ ਯਾ ਉਨਕੇ ਸਵਾਲਾਤ ਕੀ ਸਖ਼ਤੀ ਬੜ੍ਹ ਜਾਤੀ, ਤੋ ਮੈਂ ਉਨਹੇਂ ‘ਕੁੱਤੇ‘ ਕਹਨੇ
ਸੇ ਭੀ ਨਾ ਚੂਕਤਾ। ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਜਾਤੇ, ਤੋ ਬਸ ਇਸ ਕਦਰ ਕਹਤੇ - ਦੇਖ ਲੇ, ਡੋਮਨੀ ਤੂ ਕੈਸੀ
ਬਾਤੇਂ ਕਰ ਰਹਾ ਹੈ? ਤੇਰੀ ਬੀਵੀ ਬਿਆਹ ਕਰ ਲਾਊਂਗਾ, ਤੋ ਪਹਲੇ ਉਸੇ ਯਹੀ ਬਤਾਊਂਗਾ ਕਿ
ਜਾਨ-ਏ-ਪਿਦਰ ਯੇ ਤੇਰੇ ਬੁੱਢੇ ਬਾਪ ਕੋ ‘ਕੁੱਤਾ‘ ਕਹਤਾ ਥਾ। - ਮੇਰੀ ਗਾਲੀਉਂ ਕੇ ਬਦਲੇ ਵੋਹ
ਮੁਝੇ ‘ਡੋਮਨੀ‘ ਕਹਾ ਕਰਤੇ ਥੇ। ਅਗਰ ਉਨਹੇਂ ਜ਼ਯਾਦਾ ਦੁੱਖ ਹੋਤਾ, ਤੋ ‘ਮੂੰਹ-ਚੜ੍ਹੀ ਡੋਮਨੀ‘
ਕਹਤੇ। ਉਸ ਸੇ ਜ਼ਯਾਦਾ ਨਾ ਉਨਹੇਂ ਗ਼਼ੁੱਸਾ ਆਤਾ ਥਾ, ਨਾ ਦੁੱਖ ਹੋਤਾ ਥਾ।
ਮੁਝੇ ਮੇਰੇ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਸੇ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਕਭੀ ਨਹੀਂ ਪੁਕਾਰਾ। ਮੇਰੇ ਬੜੇ ਭਾਈ ਕਾ ਜ਼ਿਕ੍ਰ ਆਤਾ
ਤੋ ਬੇਟਾ ਆਫ਼ਤਾਬ ਕਹ ਕਰ ਉਨਹੇਂ ਯਾਦ ਕਰਤੇ ਥੇ। ਲੇਕਿਨ ਮੇਰੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਏ-ਨਏ ਨਾਮ ਰਖਤੇ
ਥੇ; ਜਿਨਮੇਂ ‘ਗੋਲੂ‘ ਉਨਹੇਂ ਬਹੁਤ ਮਰਗ਼ੂਬ ਥਾ। ਤੰਬੂਹਾ ਦੂਸਰੇ ਦਰਜਾ ਪਰ। ‘ਮਿਸਟਰ
ਹਵੱਨੱਕ‘ .ਮੂਰਖ॥ ਔਰ ‘ਅਖ਼ਫਸ਼ ਐਸਕੌਇਰ‘ ਇਨ ਸਭ ਕੇ ਬਾਅਦ ਆਤੇ ਥੇ ਔਰ ‘ਡੋਮਨੀ‘ ਸਿਰਫ਼
ਗ਼ੁੱਸੇ ਕੀ ਹਾਲਤ ਮੇਂ। ਕਭੀ-ਕਭੀ ਮੈਂ ਉਨਕੋ ਬਹੁਤ ਦਿਕ ਕਰਤਾ। ਵੋਹ ਅਪਨੀ ਚੱਟਾਈ ਪਰ ਬੈਠੇ
ਕੁਛ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੈਂ। ਮੁਝੇ ਅਲਜਬਰੇ ਕਾ ਏਕ ਸਵਾਲ ਦੇ ਰਖਾ ਹੈ ਔਰ ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਜਹਾਨ ਕੀ
ਅਬਜਦ ਕੋ ਜ਼ਰਬ ਦੇ ਦੇ ਕਰ ਤੰਗ ਆ ਚੁਕਾ ਹੂੰ। ਤੋ ਮੈਂ ਕਾਪੀਉਂ ਔਰ ਕਿਤਾਬੋਂ ਕੇ ਢੇਰ ਕੋ
ਪਾਂਵ ਸੇ ਪਰੇ ਧਕੇਲ ਕਰ ਊਂਚੇ-ਊਂਚੇ ਗਾਨੇ ਲਗਤਾ - ਤੇਰੇ ਸ੍ਹਾਮਣੇ ਬੈਠ ਕੇ ਰੋਣਾ ਤੇ ਦੁੱਖ
ਤੈਨੂੰ ਨਹੀਂਉਂ ਦੱਸਣਾ...। ਦਾਊ ਜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਸੇ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖਤੇ ਤੋ ਮੈਂ ਤਾਲੀਆਂ ਬਜਾਨੇ
ਲਗਤਾ ਔਰ ਕੱ਼ਵਾਲੀ ਸ਼਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਤਾ - ਨਹੀਂਉਂ, ਨਹੀਂਉਂ, ਨਹੀਂਉਂ ਦੱਸਣਾ ਤੇ...ਦੁੱਖ
ਤੈਨੂੰ ਨਹੀਂਉਂ
ਦੱਸਣਾ...ਦੱਸਣਾ...ਦੱਸਣਾ...ਦੱਸਣਾ...ਤੈਨੂੰ...ਤੈਨੂੰ...ਤੈਨੂੰ...ਤੈਨੂੰ...ਸਾ-ਰੇ-ਗ-ਮਾ...ਰੋਣਾ...ਰੋਣਾ...ਤੇ
ਦੁੱਖ ਤੈਨੂੰ ਨਹੀਂਉਂ ਦੱਸਣਾ।
ਵੋਹ ਐਨਕ ਕੇ ਊਪਰ ਸੇ ਮੁਸਕਰਾਤੇ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਆ ਕਰ ਕਾਪੀ ਉਠਾਤੇ, ਸਫ਼ਾ ਨਿਕਾਲਤੇ ਔਰ ਮੇਰੀ
ਤਾਲੀਉਂ ਕੇ ਦਰਮਯਾਨ ਅਪਨਾ ਬੜਾ-ਸਾ ਹਾਥ ਖੜਾ ਕਰ ਦੇਤੇ ਥੇ।
ਸੁਨ ਬੇਟਾ - ਵੋਹ ਬੜੀ ਮੁਹੱਬਤ ਸੇ ਕਹਤੇ - ਯੇ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸਵਾਲ ਹੈ?
ਜੂੰ ਹੀ ਵੋਹ ਸਵਾਲ ਸਮਝਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਹਾਥ ਨੀਚੇ ਕਰਤੇ, ਮੈਂ ਫਿਰ ਤਾਲੀਆਂ ਬਜਾਨੇ ਲਗਤਾ।
ਦੇਖ ਮੈਂ ਫਿਰ ਤੇਰਾ ਦਾਊ ਨਹੀਂ ਹੂੰ! - ਵੋਹ ਬੜੇ ਮਾਨ ਸੇ ਪੂਛਤੇ।
ਨਹੀਂ! - ਮੈਂ ਮੂੰਹ ਫਾੜ ਕਰ ਕਹਤਾ।
ਤੋ ਔਰ ਕੌਨ ਹੈ? - ਵੋਹ ਬੜੇ ਮਾਯੂਸ-ਸੇ ਹੋ ਜਾਤੇ।
ਵੋਹ ਸੱਚੀ ਸਰਕਾਰ - ਮੈਂ ਉਂਗਲੀ ਆਸਮਾਨ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਕਰਕੇ ਸ਼ਰਾਰਤ ਸੇ ਕਹਤਾ - ਵੋਹ ਸੱਚੀ
ਸਰਕਾਰ, ਵੋਹ ਸਭ ਕਾ ਪਾਲਨੇ ਵਾਲਾ। ਬੋਲ ਬੱਕਰੇ, ਸਭ ਕਾ ਵਾਲੀ ਕੌਨ?
ਵੋਹ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਸੇ ਉਠ ਕਰ ਜਾਨੇ ਲਗਤੇ ਤੋ ਮੈਂ ਉਨਕੀ ਕਮਰ ਮੇਂ ਹਾਥ ਡਾਲ ਦੇਤਾ - ਦਾਊ ਜੀ
ਖ਼ਫ਼ਾ ਹੋ ਗਏ ਕਯਾ?
ਵੋਹ ਮੁਸਕਰਾਨੇ ਲਗਤੇ - ਛੋੜ ਤੰਬੂਰੇ, ਛੋੜ ਬੇਟਾ, ਮੈਂ ਤੋ ਪਾਨੀ ਪੀਨੇ ਜਾ ਰਹਾ ਥਾ। ਮੁਝੇ
ਪਾਨੀ ਤੋ ਪੀ ਆਨੇ ਦੇ!
ਮੈਂ ਝੂਟਮੂਟ ਬੁਰਾ ਮਾਨ ਕਰ ਕਹਤਾ - ਲੋ ਜਬ ਮੁਝੇ ਸਵਾਲ ਸਮਝਨਾ ਹੂਆ, ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਪਾਨੀ
ਯਾਦ ਆ ਗਯਾ!
ਵੋਹ ਆਰਾਮ ਸੇ ਬੈਠ ਜਾਤੇ ਔਰ ਕਾਪੀ ਖੋਲ ਕਰ ਕਹਤੇ - ਅਖ਼ਫਸ਼ ਐਸਕੌਇਰ ਜਬ ਤੁਝੇ 4 ਕਾ ਮੁਰੱਬਾ
ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹਾ ਥਾ, ਤੋ ਤੂ ਨੇ ਤੀਸਰਾ ਫ਼ਾਰਮੂਲਾ ਕਯੋਂ ਨਾ ਲਗਾਯਾ? ਔਰ ਅਗਰ ਐਸਾ ਨਾ ਭੀ ਕਰਤਾ,
ਤੋ...। - ਔਰ ਇਸਕੇ ਬਾਅਦ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਦਾਊ ਜੀ ਕਿਤਨੇ ਦਿਨ ਪਾਨੀ ਨਾ ਪੀਤੇ।
10
ਫਰਵਰੀ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਹਫ਼ਤਾ ਕੀ ਬਾਤ ਹੈ, ਇਮਤਿਹਾਨ ਕਾ ਕੁਲ ਡੇੜ੍ਹ ਮਹੀਨਾ ਰਹ ਗਯਾ ਥਾ ਔਰ ਮੁਝ
ਪਰ ਆਨੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਵਕਤ ਕਾ ਖ਼ੌਫ਼ ਭੂਤ ਬਨ ਕਰ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਯਾ ਥਾ। ਮੈਂ ਨੇ ਖ਼਼ੁਦ ਅਪਨੀ
ਪੜ੍ਹਾਈ ਪਹਲੇ ਸੇ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦੀ ਥੀ ਔਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਜੀਦਾ ਹੋ ਗਯਾ ਥਾ। ਲੇਕਿਨ ਜੁਮੈਟਰੀ ਕੇ
ਮਸਾਯਲ ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਮੇਂ ਨਾ ਆਤੇ ਥੇ। ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼਼ ਕੀ, ਲੇਕਿਨ ਬਾਤ ਨਾ ਬਨੀ।
ਆਖਿ਼ਰ ਏਕ ਦਿਨ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਕਹਾ - ਕੁਲ ਬਾਵਨ ਪ੍ਰੋਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਹੈਂ। ਜ਼ਬਾਨੀ ਯਾਦ ਕਰ ਲੇ। ਇਸ
ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ। - ਚੁਨਾਚਿ ਮੈਂ ਉਨਹੇਂ ਰਟਨੇ ਮੇਂ ਮਸਰੂਫ਼ ਹੋ ਗਯਾ। ਲੇਕਿਨ ਜੋ
ਪ੍ਰੋਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਰਾਤ ਕੋ ਯਾਦ ਕਰਤਾ, ਸੁਬਹ ਕੋ ਭੂਲ ਜਾਤਾ। ਮੈਂ ਦਿਲਬਰਦਾਸ਼ਤਾ ਹੋ ਕਰ ਹਿੰਮਤ
ਛੋੜ-ਸੀ ਬੈਠਾ। ਏਕ ਰਾਤ ਦਾਊ ਜੀ ਮੁਝ ਸੇ ਜੁਮੈਟਰੀ ਕੀ ਸ਼ਕਲੇਂ ਬਨਵਾ ਕਰ ਔਰ ਮਸ਼ਕੇਂ ਸੁਨ ਕਰ
ਉੱਠੇ ਤੋ ਵੋਹ ਭੀ ਕੁਛ ਪਰੇਸ਼ਾਨ-ਸੇ ਹੋ ਗਏ ਥੇ। ਮੈਂ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਅਟਕਾ ਥਾ ਔਰ ਉਨਹੇਂ ਬਹੁਤ
ਕੋਫ਼ਤ ਹੂਈ ਥੀ। ਮੁਝੇ ਸੋਨੇ ਕੀ ਤਾਕੀਦ ਕਰਕੇ ਵੋਹ ਅਪਨੇ ਕਮਰੇ ਮੇਂ ਚਲੇ ਗਏ, ਤੋ ਮੈਂ ਕਾਪੀ
ਪੈਨਸਿਲ ਲੇ ਕਰ ਫਿਰ ਬੈਠ ਗਯਾ ਔਰ ਰਾਤ ਕੇ ਡੇੜ੍ਹ ਬਜੇ ਤਕ ਲਿਖ-ਲਿਖ ਕਰ ਰੱਟਾ ਲਗਾਤਾ ਰਹਾ।
ਮਗਰ ਜਬ ਕਿਤਾਬ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਲਿਖਨੇ ਲਗ ਜਾਤਾ, ਤੋ ਚੰਦ ਫ਼ਿਕਰੋਂ ਕੇ ਬਾਅਦ ਅਟਕ ਜਾਤਾ। ਮੁਝੇ
ਦਾਊ ਜੀ ਕਾ ਮਾਯੂਸ ਚਿਹਰਾ ਯਾਦ ਕਰਕੇ, ਔਰ ਅਪਨੀ ਹਾਲਤ ਕਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਰੋਨਾ ਆ ਗਯਾ ਔਰ
ਮੈਂ ਬਾਹਰ ਸਿਹਨ ਮੇਂ ਆ ਕਰ ਸੀੜ੍ਹੀਉਂ ਪਰ ਬੈਠ ਕਰ ਸਚਮੁਚ ਰੋਨੇ ਲਗਤਾ। ਘੁਟਨੋਂ ਪਰ ਸਰ ਰਖ
ਕੇ ਰੋ ਰਹਾ ਥਾ। ਇਸੀ ਤਰਹ ਬੈਠੇ-ਬੈਠੇ ਕੋਈ ਡੇੜ੍ਹ ਘੰਟਾ ਗੁਜ਼ਰ ਗਯਾ, ਤੋ ਮੈਂ ਨੇ ਦਾਊ ਜੀ
ਕੀ ਇਜ਼ਤ ਬਚਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ, ਯਹੀ ਤਰਕੀਬ ਸੋਚੀ ਕਿ ਡਿਉੜ੍ਹੀ ਕਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹ ਕਰ
ਚੁਪਕੇ-ਸੇ ਨਿਕਲ ਜਾਊਂ, ਔਰ ਫਿਰ ਵਾਪਿਸ ਨਾ ਆਊਂ। ਜਬ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਚੁਕਾ ਔਰ ਅਮਲੀ ਕਦਮ ਆਗੇ
ਬੜ੍ਹਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਸਰ ਊਪਰ ਉਠਾਯਾ, ਤੋ ਦਾਊ ਜੀ ਕੰਬਲ ਉੜ੍ਹੇ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਖੜੇ ਥੇ। ਉਨਹੋਂ
ਨੇ ਮੁਝੇ ਬੜੇ ਪਯਾਰ ਸੇ ਅਪਨੇ ਸਾਥ ਲਗਾਯਾ, ਤੋ ਸਿਸਕੀਉਂ ਕਾ ਲਾਮੁਤਨਾਹੀ .ਅਟੁੱਟ॥
ਸਿਲਸਿਲਾ ਸਿਹਨ ਮੇਂ ਫੈਲ ਗਯਾ। ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰਾ ਸਰ ਚੂਮ ਕਰ ਕਹਾ - ਲੇ ਭਾਈ ਤੰਬੂਰੇ,
ਮੈਂ ਤੋ ਯੂੰ ਨਾ ਸਮਝਤਾ ਥਾ, ਤੂ ਤੋ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਮਹਿੰਮਤ ਨਿਕਲਾ। - ਫਿਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੁਝੇ
ਅਪਨੇ ਸਾਥ ਕੰਬਲ ਮੇਂ ਲਪੇਟ ਲੀਯਾ ਔਰ ਬੈਠਕ ਮੇਂ ਲੇ ਆਏ। ਬਿਸਤਰ ਮੇਂ ਬਿਠਾ ਕਰ ਉਨਹੋਂ ਨੇ
ਮੇਰੇ ਚਾਰੋਂ ਤਰਫ਼ ਰਜ਼ਾਈ ਲਪੇਟੀ ਔਰ ਖ਼਼ੁਦ ਪਾਂਵ ਊਪਰ ਕਰਕੇ ਕੁਰਸੀ ਪਰ ਬੈਠ ਗਏ।
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਕਹਾ - ਅਕਲੀਦਸ .ਜੁਮੈਟਰੀ॥ ਚੀਜ਼ ਹੀ ਐਸੀ ਹੈ। ਤੂ ਇਸਕੇ ਹਾਥੋਂ ਯੂੰ ਨਾਲਾਂ
ਹੈ; ਮੈਂ ਇਸਸੇ ਔਰ ਤਰਹ ਤੰਗ ਹੂਆ ਥਾ। ਹਜ਼ਰਤ ਮੌਲਾਨਾ ਕੇ ਪਾਸ ਜਬਰ-ਉ-ਮੁਕ਼ਾਬਿਲਾ
.ਅਲਜੈਬਰਾ॥ ਔਰ ਅਕਲੀਦਸ ਕੀ ਜਿਸ ਕਦਰ ਕਿਤਾਬੇਂ ਥੀਂ, ਉਨਹੇਂ ਮੈਂ ਅੱਛੀ ਤਰਹ ਪੜ੍ਹ ਕਰ
ਅਪਨੀ ਕਾਪੀਉਂ ਪਰ ਉਤਾਰ ਚੁਕਾ ਥਾ। ਕੋਈ ਐਸੀ ਬਾਤ ਨਾ ਥੀ, ਜਿਸਸੇ ਉਲਝਨ ਹੋਤੀ। ਮੈਂ ਨੇ ਯੇ
ਜਾਨਾ ਕਿ ਰਿਆਜ਼ੀ ਕਾ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਗਯਾ ਹੂੰ। ਲੇਕਿਨ ਏਕ ਰਾਤ ਅਪਨੀ ਖਾਟ ਪਰ ਪੜਾ
ਮੁਤਸਾਵੀ-ਏ-ਸਾਕੈਨ ਕੇ ਏਕ ਮਸਲਾ ਪਰ ਗ਼ੌਰ ਕਰ ਰਹਾ ਥਾ ਕਿ ਬਾਤ ਉਲਝ ਗਈ। ਮੈਂ ਨੇ ਦੀਆ ਜਲਾ
ਕਰ ਸ਼ਕਲ ਬਨਾਈ ਔਰ ਉਸ ਪਰ ਗ਼ੌਰ ਕਰਨੇ ਲਗਾ। ਜਬਰ-ਉ-ਮੁਕ਼ਾਬਿਲਾ ਕੀ ਰੂ ਸੇ ਉਸਕਾ ਜਵਾਬ ਠੀਕ
ਆਤਾ ਥਾ। ਲੇਕਿਨ ਇਲਮ-ਏ-ਹਿੰਦਸਾ ਸੇ ਪਾਯਾ ਸਬੂਤ ਕੋ ਨਾ ਪਹੁੰਚਤਾ ਥਾ। ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਰਾਤ
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਸਿਯਾਹ ਕਰਤਾ ਰਹਾ। ਲੇਕਿਨ ਤੇਰੀ ਤਰਹ ਰੋਯਾ ਨਹੀਂ। ਅਲ-ਸੁਬਹ ਮੈਂ ਹਜ਼ਰਤ ਕੀ ਖ਼ਿਦਮਤ
ਮੇਂ ਹਾਜ਼ਿਰ ਹੂਆ, ਤੋ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਅਪਨੇ ਦਸਤ-ਏ-ਮੁਬਾਰਕ ਸੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਪਰ ਸ਼ਕਲ ਖੇਂਚ ਕਰ ਸਮਝਾਨਾ
ਸ਼਼ੁਰੂ ਕੀਆ। ਲੇਕਿਨ ਜਹਾਂ ਮੁਝੇ ਉਲਝਨ ਹੂਈ ਥੀ, ਵਹੀਂ ਹਜ਼ਰਤ-ਏ-ਮੌਲਾਨਾ ਕੀ ਤਬ-ਏ-ਰਸਾ
.ਰਵਾਂ ਤਬੀਅਤ॥ ਕੋ ਭੀ ਕੋਫ਼ਤ ਹੂਈ। ਫ਼ਰਮਾਨੇ ਲਗੇ - ਚਿੰਤ ਰਾਮ, ਅਬ ਹਮ ਤੁਮ ਕੋ ਨਹੀਂ
ਪੜ੍ਹਾ ਸਕਤੇ। ਜਬ ਉਸਤਾਦ ਔਰ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਕਾ ਇਲਮ ਏਕ-ਸਾ ਹੋ ਜਾਏ, ਤੋ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਕੋ ਕਿਸੀ ਔਰ
ਮੁਅੱਲਮ .ਉਸਤਾਦ॥ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਰਜੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਏ। ਮੈਂ ਨੇ ਜੁਰਅਤ ਕਰਕੇ ਕਹ ਦੀਆ ਕਿ ਹਜ਼ੂਰ
ਅਗਰ ਕੋਈ ਔਰ ਯੇ ਜੁਮਲਾ ਕਹਤਾ ਤੋ ਮੈਂ ਇਸੇ ਕੁਫ਼ਰ ਕੇ ਮੁਤਰਾਦਿਫ਼ .ਬਰਾਬਰ॥ ਸਮਝਤਾ, ਲੇਕਿਨ
ਆਪ ਕਾ ਹਰ ਹਰਫ਼ ਔਰ ਹਰ ਸ਼ੋਸ਼ਾ .ਅੱਖਰ ਸੀਨ ਜਾਂ ਸ਼ੀਨ ਦਾ ਦੰਦਾਨ॥ ਮੇਰੇ ਲੀਏ ਹੁਕਮ-ਏ-ਰੱਬਾਨੀ
ਸੇ ਕਮ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲੀਏ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹੂੰ। ਭਲਾ ਆਕਾ-ਏ-ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਅੱਯਾਜ਼ .ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਦਾ
ਗ਼਼ੁਲਾਮ॥ ਕੀ ਕਯਾ ਮਜਾਲ? ਲੇਕਿਨ ਹਜ਼਼ੂਰ ਮੁਝੇ ਦੁੱਖ ਜ਼ਰੂਰ ਹੂਆ ਹੈ।
ਫ਼ਰਮਾਨੇ ਲਗੇ- ਤੁਮ ਬੇਹੱਦ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਆਦਮੀ ਹੋ। ਬਾਤ ਤੋ ਸੁਨ ਲੀ ਹੋਤੀ।
ਮੈਂ ਨੇ ਸਰ ਝੁਕਾ ਕਰ ਕਹਾ, ਅਰਸ਼ਾਦ।
ਫ਼ਰਮਾਯਾ - ਦਿੱਲੀ ਮੇਂ ਹਕੀਮ ਨਾਸਿਰ ਸ਼ੀਸਤਾਨੀ ਇਲਮ-ਏ-ਹਿੰਦਸਾ ਕੇ ਬੜੇ ਮਾਹਿਰ ਹੈਂ। ਅਗਰ
ਤੁਮ ਕੋ ਇਸ ਕਾ ਐਸਾ ਹੀ ਸ਼ੌਕ ਹੈ, ਤੋ ਉਸ ਕੇ ਪਾਸ ਚਲੇ ਜਾਉ; ਔਰ ਇਕਤਸਾਬ-ਏ-ਇਲਮ ਕਰੋ। ਹਮ
ਉਨਕੇ ਨਾਮ ਰੁੱਕ਼ਾ ਲਿਖ ਦੇਂਗੇ।
ਮੈਂ ਨੇ ਰਜ਼ਾਮੰਦੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀ ਤੋ ਫ਼ਰਮਾਯਾ - ਅਪਨੀ ਵਾਲਿਦਾ ਸੇ ਪੂਛ ਲੇਨਾ। ਅਗਰ ਵੋਹ
ਰਜ਼ਾਮੰਦ ਹੋਂ, ਤੋ ਹਮਾਰੇ ਪਾਸ ਆਨਾ।
ਵਾਲਿਦਾ ਮਰਹੂਮਾ ਸੇ ਪੂਛਨਾ ਔਰ ਉਨਸੇ ਅਪਨੀ ਮਰਜ਼ੀ ਕੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜਵਾਬ ਪਾਨਾ ਅਨਹੋਨੀ ਬਾਤ
ਥੀ। ਚੁਨਾਚਿ ਮੈਂ ਨੇ ਉਨਸੇ ਨਹੀਂ ਪੂਛਾ। ਹਜ਼ੂਰ ਪੂਛਤੇ ਤੋ ਮੈਂ ਦਰੋਗ਼-ਬਿਆਨੀ ਸੇ ਕਾਮ
ਲੇਤਾ ਕਿ ਘਰ ਕੀ ਲਿਪਾਈ-ਤਿਪਾਈ ਕਰ ਰਹਾ ਹੂੰ। ਜਬ ਫਾਰਿਗ਼ ਹੂੰਗਾ ਤੋ ਵਾਲਿਦਾ ਸੇ ਅਰਜ਼
ਕਰੂੰਗਾ।
ਚੰਦ ਅੱਯਾਮ ਬੜੇ ਇਜ਼ਤਰਾਰ .ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ॥ ਕੀ ਹਾਲਤ ਮੇਂ ਗੁਜ਼ਰੇ। ਮੈਂ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਿਲ
ਕੋ ਹਲ ਕਰਨੇ ਕੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਤਾ, ਮਗਰ ਸਹੀ ਜਵਾਬ ਬਰਆਮਦ ਨਾ ਹੋਤਾ। ਇਸ ਲਾਯਨਾਹਲ .ਔਖਾ॥
ਮਸਲਾ ਸੇ ਤਬੀਅਤ ਮੇਂ ਔਰ ਇੰਤਸ਼ਾਰ ਪੈਦਾ ਹੂਆ। ਮੈਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਨਾ ਚ ਾਹਤਾ ਥਾ। ਲੇਕਿਨ
ਹਜ਼ੂਰ ਸੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਸਕਤੀ ਥੀ, ਨਾ ਰੁਕਾ। ਵੋਹ ਵਾਲਿਦਾ ਕੀ ਰਜ਼ਾਮੰਦੀ ਕੇ ਬਗ਼ੈਰ ਇਜਾਜ਼ਤ
ਦੇਨੇ ਵਾਲੇ ਨਾ ਥੇ; ਔਰ ਵਾਲਿਦਾ ਇਸ ਬੁੜ੍ਹਾਪੇ ਮੇਂ ਕੈਸੇ ਆਮਾਦਾ ਹੋ ਸਕਤੀ ਥੀਂ। ਏਕ ਰਾਤ
ਜਬ ਸਾਰਾ ਗਾਂਵ ਸੋ ਰਹਾ ਥਾ ਔਰ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਤਰਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਥਾ, ਤੋ ਮੈਂ ਨੇ ਅਪਨੀ ਵਾਲਿਦਾ ਕੀ
ਪਿਟਾਰੀ ਸੇ ਉਸ ਕੀ ਕੁਲ ਪੂੰਜੀ ਸੇ ਦੋ ਰੁਪਏ ਚੁਰਾਏ ਔਰ ਨਿਸਫ਼ ਉਸਕੇ ਲੀਏ ਛੋੜ ਕਰ ਗਾਂਵ ਸੇ
ਨਿਕਲ ਗਯਾ। ਖ਼ੁਦਾ ਮੁਝੇ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੇ ਔਰ ਮੇਰੇ ਦੋਨੋਂ ਬਜ਼ੁਰਗੋਂ ਕੀ ਰੂਹੋਂ ਕੋ ਮੁਝ ਪਰ
ਮਿਹਰਬਾਨ ਰੱਖੇ। ਵਾਕਯਾ ਹੀ ਮੈਂ ਨੇ ਬੜਾ ਗੁਨਾਹ ਕੀਆ ਔਰ ਅਬਦ .ਪਰਲੋ॥ ਤਕ ਮੇਰਾ ਸਰ ਉਨ
ਦੋਨੋਂ ਕਰਮਫ਼ਰਮਾਉਂ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਨਦਾਮਤ ਸੇ ਝੁਕਾ ਰਹੇਗਾ। ਗਾਂਵ ਸੇ ਨਿਕਲ ਕਰ ਮੈਂ ਹਜ਼਼ੂਰ ਕੀ
ਹਵੇਲੀ ਕੇ ਪੀਛੇ ਉਨਕੇ ਮਸਨਦ .ਚਬੂਤਰਾ॥ ਕੇ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚਾ, ਜਹਾਂ ਬੈਠ ਕਰ ਆਪ ਪੜ੍ਹਾਤੇ ਥੇ।
ਘੁਟਨੋਂ ਕੇ ਬਲ ਹੋ ਕਰ ਮੈਂ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਕੋ ਬੋਸਾ ਦੀਆ ਔਰ ਦਿਲ ਮੇਂ ਕਹਾ - ਬਦਕਿਸਮਤ ਹੂੰ,
ਬੇਇਜਾਜ਼ਤ ਜਾ ਰਹਾ ਹੂੰ। ਲੇਕਿਨ ਆਪ ਕੀ ਦੁਆਉਂ ਕਾ ਉਮਰ-ਭਰ ਮੁਹਤਾਜ ਰਹੂੰਗਾ। ਮੇਰਾ ਕਸੂਰ
ਮੁਆਫ਼ ਨਾ ਕੀਆ, ਤੋ ਆਪ ਕੇ ਕਦਮੋਂ ਮੇਂ ਜਾਨ ਦੇ ਦੂੰਗਾ। ਇਤਨਾ ਕਹ ਕਰ ਔਰ ਲਾਠੀ ਕੰਧੇ ਪਰ
ਰਖ ਕਰ ਮੈਂ ਵਹਾਂ ਸੇ ਚਲ ਦੀਆ। ਸੁਨ ਰਹਾ ਹੈ? ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਗ਼ੌਰ ਸੇ ਦੇਖ ਕਰ
ਪੂਛਾ।
ਰਜ਼ਾਈ ਕੇ ਬੀਚ ਖ਼ਾਰਪੁਸ਼ਤ .ਕੰਡੇਰਨਾ॥ ਬਨੇ ਮੈਂ ਨੇ ਆਂਖੇਂ ਝਿਪਕਾਈਂ ਔਰ ਹੌਲੇ-ਸੇ ਕਹਾ -
ਜੀ?
ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਕਹਨਾ ਸ਼਼ੁਰੂ ਕੀਆ - ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਮੇਰੀ ਕਮਾਲ ਮਦਦ ਕੀ। ਉਨ ਦਿਨੋਂ ਜਾਖਲ
ਜੁਨੈਦ ਸਰਸਾ ਹਿਸਾਰ ਵਾਲੀ ਰੇਲ ਕੀ ਪਟੜੀ ਬਨ ਰਹੀ ਥੀ। ਯਹੀ ਸੀਧਾ ਰਾਸਤਾ ਦਿੱਲੀ ਕੋ ਜਾਤਾ
ਥਾ; ਔਰ ਯਹੀਂ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਮਿਲਤੀ ਥੀ। ਏਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਤਾ ਔਰ ਦੋ ਦਿਨ ਚਲਤਾ। ਇਸ
ਤਰਹ ਤਾਈਦ-ਏ-ਗ਼ਾਯਬੀ ਕੇ ਸਹਾਰੇ ਸੋਲਹ ਦਿਨ ਮੇਂ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚ ਗਯਾ।
ਮੰਜਿ਼ਲ-ਏ-ਮਕਸੂਦ ਤੋ ਹਾਥ ਆ ਗਈ ਥੀ, ਲੇਕਿਨ ਗੌਹਰ-ਏ-ਮਕਸੂਦ ਕਾ ਸੁਰਾਗ਼ ਨਾ ਮਿਲਤਾ ਥਾ।
ਜਿਸ ਕਿਸੀ ਸੇ ਪੂਛਤਾ ਹਕੀਮ ਨਾਸਿਰ ਅਲੀ ਸ਼ੀਸਤਾਨੀ ਕਾ ਦੌਲਤਖ਼ਾਨਾ ਕਹਾਂ ਹੈ, ਨਫ਼ੀ ਮੇਂ
ਜਵਾਬ ਮਿਲਤਾ। ਦੋ ਦਿਨ ਉਨਕੀ ਤਲਾਸ਼ ਜਾਰੀ ਰਹੀ; ਲੇਕਿਨ ਪਤਾ ਨਾ ਪਾ ਸਕਾ। ਕਿਸਮਤ ਯਾਵਰ
.ਮਦਦਗਾਰ॥ ਥੀ, ਸਿਹਤ ਅੱਛੀ ਥੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੋਂ ਕੇ ਲੀਏ ਨਈ ਕੋਠੀਆਂ ਬਨ ਰਹੀਂ ਥੀਂ, ਵਹਾਂ ਕਾਮ
ਪਰ ਜਾਨੇ ਲਗਾ। ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਫ਼ਾਰਿਗ਼ ਹੋ ਕਰ ਹਕੀਮ ਸਾਹਿਬ ਕਾ ਪਤਾ ਮਾਲੂਮ ਕਰਤਾ ਔਰ ਰਾਤ ਕੇ
ਵਕਤ ਏਕ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਮੇਂ ਖੇਸ ਫੈਂਕ ਕਰ ਗਹਰੀ ਨੀਂਦ ਸੋ ਜਾਤਾ।
ਮਿਸਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ - ਜੋਇੰਦਾ ਯਾਬਿੰਦਾ .ਲਭਣ ਵਾਲਾ ਲਭ ਹੀ ਲੈਂਦਾ ਹੈ॥। ਆਖਿ਼ਰ ਏਕ ਦਿਨ
ਮੁਝੇ ਹਕੀਮ ਸਾਹਿਬ ਕੀ ਜਾਯ-ਰਿਹਾਯਸ਼ ਮਾਲੂਮ ਹੋ ਗਈ। ਵੋਹ ਪੱਥਰਫੋੜੋਂ ਕੇ ਮੁਹੱਲੇ ਕੀ ਏਕ
ਤੀਰਉਤਾਰ .ਅਨ੍ਹੇਰ ਘੁਪ॥ ਗਲੀ ਮੇਂ ਰਹਤੇ ਥੇ। ਸ਼ਾਮ ਕੇ ਵਕਤ ਮੈਂ ਉਨਕੀ ਖਿ਼ਦਮਤ ਮੇਂ ਹਾਜ਼ਿਰ
ਹੂਆ। ਛੋਟੀ-ਸੀ ਕੋਠੜੀ ਮੇਂ ਫ਼ਿਰੋਕਸ਼ ਥੇ ਔਰ ਚੰਦ ਦੋਸਤੋਂ ਸੇ ਊਂਚੇ-ਊਂਚੇ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਹੋ ਰਹੀ
ਥੀ। ਮੈਂ ਜੂਤੇ ਉਤਾਰ ਕਰ ਦਹਲੀਜ਼ ਕੇ ਅੰਦਰ ਖੜਾ ਹੋ ਗਯਾ।
ਏਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੂਛਾ - ਕੌਨ ਹੈ?
ਮੈਂ ਨੇ ਸਲਾਮ ਕਰ ਕੇ ਕਹਾ - ਹਕੀਮ ਸਾਹਿਬ ਸੇ ਮਿਲਨਾ ਹੈ।
ਹਕੀਮ ਸਾਹਿਬ ਦੋਸਤੋਂ ਕੇ ਹਲਕਾ ਮੇਂ ਸਰ ਝੁਕਾਏ ਬੈਠੇ ਥੇ ਔਰ ਉਨਕੀ ਪੁਸ਼ਤ .ਪਿਠ॥ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼
ਥੀ। ਉਸੀ ਤਰਹ ਬੈਠੇ-ਬੈਠੇ ਬੋਲੇ - ਇਸਮ-ਏ-ਗਿਰਾਮੀ?
ਮੈਂ ਨੇ ਹਾਥ ਜੋੜ ਕਰ ਕਹਾ - ਪੰਜਾਬ ਸੇ ਆਯਾ ਹੂੰ। ਔਰ...
ਮੈਂ ਬਾਤ ਪੂਰੀ ਭੀ ਨਾ ਕਰ ਪਾਯਾ ਥਾ ਕਿ ਜ਼ੋਰ-ਸੇ ਬੋਲੇ - ਉਹੋ! ਚਿੰਤ ਰਾਮ ਹੋ?
ਮੈਂ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦੇ ਸਕਾ। ਫ਼ਰਮਾਨੇ ਲਗੇ - ਮੁਝੇ ਇਸਮਾਈਲ ਕਾ ਖ਼ਤ ਮਿਲਾ ਹੈ। ਲਿਖਤਾ ਹੈ:
ਸ਼ਾਯਦ ਚਿੰਤ ਰਾਮ ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਪਾਸ ਆਏ। ਹਮੇਂ ਬਤਾਏ ਬਗ਼ੈਰ ਘਰ ਸੇ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ। ਉਸਕੀ
ਮਦਦ ਕਰਨਾ।
ਮੈਂ ਉਸੀ ਤਰਹ ਖ਼ਾਮੋਸ਼਼ ਖੜਾ ਰਹਾ, ਤੋ ਪਾਟਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਬੋਲੇ - ਮੀਆਂ ਅੰਦਰ ਆ ਜਾਉ। ਕਯਾ
ਚੁੱਪ ਕਾ ਰੋਜ਼ਾ ਰੱਖਾ ਹੈ?
ਮੈਂ ਜ਼ਰਾ ਆਗੇ ਬੜ੍ਹਾ, ਤੋ ਭੀ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਨਾ ਦੇਖਾ। ਔਰ ਵੈਸੇ ਹੀ ਅਰੂਸ-ਏ-ਨੌਅ .ਨਵੀਂ
ਵਹੁਟੀ॥ ਕੀ ਤਰਹ ਬੈਠੇ ਰਹੇ। ਫਿਰ ਕਦਰ-ਏ-ਤਹਕਨਾਮਾ .ਹੁਕਮੀਆ ਲਹਜੇ ਵਿਚ॥ ਕਹਾ - ਬਰਖ਼ੁਰਦਾਰ
ਬੈਠ ਜਾਉ।
ਮੈਂ ਵਹੀਂ ਬੈਠ ਗਯਾ। ਤੋ ਅਪਨੇ ਦੋਸਤੋਂ ਸੇ ਫ਼ਰਮਾਯਾ - ਭਈ ਜ਼ਰਾ ਠਹਰੋ। ਮੁਝੇ ਇਸ ਸੇ ਦੋ-ਦੋ
ਹਾਥ ਕਰ ਲੇਨੇ ਦੋ। - ਫਿਰ ਹੁਕਮ ਹੂਆ - ਬਤਾਉ, ਹਿੰਦਸਾ ਕਾ ਕੌਨ-ਸਾ ਮਸਲ੍ਹਾ ਤੁਮ੍ਹਾਰੀ
ਸਮਝ ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਆਯਾ।
ਮੈਂ ਨੇ ਡਰਤੇ-ਡਰਤੇ ਅਰਜ਼ ਕੀਆ, ਤੋ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਉਸੀ ਤਰਹ ਕੰਧੋਂ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਅਪਨੇ ਹਾਥ
ਬੜ੍ਹਾਏ ਔਰ ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਕੁਰਤਾ ਯੂੰ ਊਪਰ ਖੈਂਚ ਲੀਆ ਕਿ ਉਨਕੀ ਕਮਰ ਬਰਹਨਾ .ਨੰਗੀ॥ ਹੋ
ਗਈ। ਫਿਰ ਫ਼ਰਮਾਯਾ - ਬਨਾਉ ਅਪਨੀ ਉਂਗਲੀ ਸੇ ਮੇਰੀ ਕਮਰ ਪਰ ਏਕ ਮੁਤਸਾਵੀ ਸਾਕੈਨ।
ਮੁਝ ਪਰ ਸਕਤਾ ਕਾ ਆਲਮ ਤਾਰੀ ਥਾ। ਨਾ ਆਗੇ ਬੜ੍ਹਨੇ ਕੀ ਹਿੰਮਤ ਥੀ, ਨਾ ਪੀਛੇ ਹਟਨੇ ਕੀ
ਤਾਕ਼ਤ। ਏਕ ਲਮਹਾ ਕੇ ਬਾਅਦ ਬੋਲੇ - ਮੀਆਂ ਜਲਦੀ ਕਰੋ। ਨਾਬੀਨਾ .ਅੰਨ੍ਹਾ॥ ਹੂੰ। ਕਾਗ਼ਜ਼
ਕ਼ਲਮ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਸਮਝਤਾ।
ਮੈਂ ਡਰਤੇ-ਡਰਤੇ ਆਗੇ ਬੜ੍ਹਾ ਔਰ ਉਨਕੀ ਚੌੜੀ-ਚਕਲੀ ਕਮਰ ਪਰ ਕਾਂਪਤੇ ਹੂਏ ਉਂਗਲੀ ਸੇ
ਮੁਤਸਾਵੀ ਸਾਕੈਨ ਬਨਾਨੇ ਲਗਾ। ਜਬ ਵੋਹ ਗ਼ੈਰ-ਮਰੱਈ ਸ਼ਕਲ ਬਨ ਚੁਕੀ, ਤੋ ਬੋਲੇ ਅਬ ਨੁਕਤਾ
ਸੀਨ ਸੇ ਖ਼ਤ ਬੇਜੀਮ ਪਰ ਅਮੂਦ ਗਿਰਾਉ। ਏਕ ਤੋ ਮੈਂ ਘਬਰਾਯਾ ਹੂਆ ਥਾ, ਦੂਸਰੇ ਵਹਾਂ ਕੁਛ
ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਯਾ ਥਾ। ਯੂੰ ਹੀ ਅਟਕਲ ਸੇ ਮੈਂ ਨੇ ਏਕ ਮੁਕਾਮ ਪਰ ਉਂਗਲੀ ਰਖ ਕਰ ਅਮੂਦ ਗਿਰਾਨਾ
ਚਾਹਾ, ਤੋ ਤੇਜ਼ੀ ਸੇ ਬੋਲੇ - ਹੈ! ਹੈ! ਕਯਾ ਕਰਤੇ ਹੋ? ਯੇ ਨੁਕਤਾ ਸੀਨ ਹੈ ਕਯਾ? ਫਿਰ ਖ਼਼ੁਦ
ਹੀ ਬੋਲੇ - ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਉਗੇ। ਬਾਏਂ ਕੰਧੇ ਸੇ ਕੋਈ ਛੇ ਉਂਗਲ ਨੁਕਤਾ ਸੀਨ
ਹੈ, ਵਹਾਂ ਸੇ ਖ਼ਤ ਖੈਂਚੋ।
- ਅੱਲਾ ਹੂ ਅਕਬਰ, ਅੱਲਾ ਹੂ ਅਕਬਰ, ਕਯਾ ਇਲਮ ਥਾ, ਕਯਾ ਆਵਾਜ਼ ਥੀ ਔਰ ਕੈਸੀ ਤੇਜ਼ਫ਼ਹਮ ਥੀ।
ਵੋਹ ਬੋਲ ਰਹੇ ਥੇ ਔਰ ਮੈਂ ਮਬਹੂਤ .ਹੈਰਾਨ॥ ਬੈਠਾ ਥਾ। ਯੂੰ ਲਗ ਰਹਾ ਥਾ ਕਿ ਅਭੀ ਉਨਕੇ
ਆਖ਼ਿਰੀ ਜੁਮਲੇ ਕੇ ਸਾਥ ਨੂਰ ਕੀ ਲਕੀਰੇਂ ਮੁਤਸਾਵੀ ਸਾਕੈਨ ਬਨ ਕਰ ਉਨ ਕੀ ਕਮਰ ਪਰ ਉਭਰ
ਆਏਂਗੀ।
ਫਿਰ ਦਾਊ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਕੇ ਦਿਨੋਂ ਮੇਂ ਡੂਬ ਗਏ - ਉਨਕੀ ਆਂਖੇਂ ਖੁਲੀ ਥੀਂ। ਵੋਹ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼
ਦੇਖ ਰਹੇ ਥੇ। ਲੇਕਿਨ ਮੁਝੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਥੇ।
ਮੈਂ ਨੇ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਕਰ ਪੂਛਾ - ਫਿਰ ਕਯਾ ਹੂਆ, ਦਾਊ ਜੀ?
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਕੁਰਸੀ ਸੇ ਉਠਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ - ਰਾਤ ਬਹੁਤ ਗੁਜ਼ਰ ਚੁਕੀ ਹੈ। ਅਬ ਤੂ ਸੋ ਜਾ; ਫਿਰ
ਬਤਾਊਂਗਾ।
ਮੈਂ ਜ਼ਿੱਦੀ ਬੱਚੇ ਕੀ ਤਰਹ ਉਨਕੇ ਪੀਛੇ ਪੜ ਗਯਾ, ਤੋ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਕਹਾ - ਪਹਲੇ ਵਾਅਦਾ ਕਰ ਕਿ
ਆਇੰਦਾ ਮਾਯੂਸ ਨਹੀਂ ਹੋਗਾ ਔਰ ਇਨ ਛੋਟੀ-ਛੋਟੀ ਪ੍ਰੋਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨੋਂ ਕੋ ਬਤਾਸ਼ੇ ਸਮਝੇਗਾ।
ਮੈਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੀਆ - ਹਲਵਾ ਸਮਝੂੰਗਾ! ਆਪ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੇਂ।
ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਖੜੇ-ਖੜੇ ਕੰਬਲ ਲਪੇਟਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ - ਬਸ ਮੁਖ਼ਤਸਰ ਯੇਹ ਕਿ ਮੈਂ ਏਕ ਸਾਲ ਹਕੀਮ
ਸਾਹਿਬ ਕੀ ਹਜ਼਼ੂਰੀ ਮੇਂ ਰਹਾ ਔਰ ਉਸ ਬਹਰ-ਏ-ਇਲਮ ਸੇ ਚੰਦ ਕ਼ਤਰੇ ਹਾਸਿਲ ਕਰਕੇ ਅਪਨੀ ਕੋਰ
.ਮੈਲ਼ੀ॥ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਧੋਯਾ। ਵਾਪਿਸੀ ਪਰ ਮੈਂ ਰੋ ਦੀਆ, ਤੋ ਦਸਤ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਰੇ ਸਰ ਪਰ
ਫੇਰ ਕਰ ਕਹਨੇ ਲਗੇ - ਹਮ ਤੁਮ ਸੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈਂ। ਲੇਕਿਨ ਏਕ ਸਾਲ ਕੀ ਫ਼ੁਰਕਤ ਬਹੁਤ
ਤੱਵੀਲ ਹੈ। ਆਇੰਦਾ ਕਹੀਂ ਜਾਨਾ, ਤੋ ਹਮੇਂ ਭੀ ਸਾਥ ਲੇ ਜਾਨਾ। - ਯੇ ਕਹਤੇ ਹੂਏ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ
ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਆਂਸੂ ਆ ਗਏ ਔਰ ਵੋਹ ਮੁਝੇ ਇਸੀ ਤਰਹ ਗੁਮਸੁਮ ਛੋੜ ਕਰ ਬੈਠਕ ਸੇ ਬਾਹਿਰ ਚਲੇ
ਗਏ।
11
ਇਮਤਿਹਾਨ ਕੁਰਬਤ .ਲਾਗੇ ਆਉਣ ‘ਤੇ॥ ਮੇਰਾ ਖ਼ੂਨ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਹੋ ਰਹਾ ਥਾ, ਲੇਕਿਨ ਜਿਸਮ ਫੂਲ
ਰਹਾ ਥਾ। ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਮੇਰੇ ਮੁਟਾਪੇ ਕੀ ਫਿਕਰ ਰਹਨੇ ਲਗੀ। ਅਕਸਰ ਮੇਰੇ ਥੰਨਮਥੰਨੇ ਹਾਥ ਪਕੜ
ਕਰ ਕਹਤੇ - ਅਸਾਪ-ਏ-ਤਾਜ਼ੀ ਬਨ, ਤਬੇਲਾ-ਏ-ਖ਼ਰ ਨਾ ਬਨ .ਦੌੜਾਕ ਘੋੜਾ ਬਣ, ਤਬੇਲੇ ਦਾ ਖੋਤਾ
ਨਾ ਬਣ॥। - ਮੁਝੇ ਉਨਕਾ ਯੇ ਫ਼ਿਕਰਾ ਬਹੁਤ ਨਾਗਵਾਰ ਗੁਜ਼ਰਤਾ। ਔਰ ਮੈਂ ਇਹਤਜਾਜਨ ਉਨਸੇ ਕਲਾਮ
ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਤਾ। ਮੇਰੇ ਮੁਸੱਲਸਲ ਮੌਨ-ਵ੍ਰਤ ਨੇ ਭੀ ਉਨ ਪਰ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਾ ਕੀਆ। ਔਰ ਉਨਕੀ
ਫ਼ਿਕਰ ਅੰਦੇਸ਼ਾ ਕੀ ਹੱਦ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਏਕ ਸੁਬਹ ਸੈਰ ਕੋ ਜਾਨੇ ਸੇ ਪਹਲੇ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਮੁਝੇ
ਆ ਜਗਾਯਾ ਔਰ ਮੇਰੀ ਮਿੰਨਤੋਂ, ਖ਼਼ੁਸ਼ਾਮਦੋਂ, ਗਾਲੀਉਂ ਔਰ ਝਿੜਕੀਉਂ ਕੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬਿਸਤਰ ਸੇ
ਉਠਾ ਕੋਟ ਪਹਨਾ ਕਰ ਖੜਾ ਕਰ ਦੀਆ। ਫਿਰ ਵੋਹ ਮੁਝੇ ਬਾਜ਼ੂ ਸੇ ਪਕੜ ਕਰ ਗੋਯਾ ਘਸੀਟਤੇ ਹੂਏ
ਬਾਹਿਰ ਲੇ ਗਏ। ਸਰਦੀਉਂ ਕੀ ਸੁਬਹ ਕੋਈ ਚਾਰ ਕਾ ਅਮਲ, ਗਲੀ ਮੇਂ ਨਾ ਆਦਮ ਨਾ ਆਦਮਜ਼ਾਦ।
ਤਾਰੀਕੀ ਮੇਂ ਕੁਛ ਭੀ ਦਿਖਾਈ ਨਾ ਦੇਤਾ ਥਾ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਮੁਝੇ ਉਸੀ ਤਰਹ ਸੈਰ ਕੋ ਲੇ ਜਾ ਰਹੇ
ਥੇ। ਮੈਂ ਕੁਛ ਬਕ ਰਹਾ ਥਾ। ਵੋਹ ਕਹ ਰਹੇ ਥੇ - ਅਭੀ ਗਰਾਂਖ਼ਵਾਬੀ .ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ॥ ਦੂਰ
ਨਹੀਂ ਹੂਈ? ਅਭੀ ਤੰਬੂਰਾ ਬੁੜਬੁੜਾ ਰਹਾ ਹੈ? - ਥੋਹੜੇ-ਥੋਹੜੇ ਵਕਫ਼ਾ ਕੇ ਬਾਅਦ ਕਹਤੇ - ਕੋਈ
ਸੁਰ ਨਿਕਾਲ ਤੰਬੂਰੇ! ਕਿਸੀ ਆਹੰਗ ਪਰ ਬਜ, ਯੇ ਕਯਾ ਕਰ ਰਹਾ ਹੈ? - ਜਬ ਹਮ ਬਸਤੀ ਸੇ ਦੂਰ
ਨਿਕਲ ਗਏ ਔਰ ਸੁਬਹ ਕੀ ਯਖ਼ ਹਵਾ ਨੇ ਮੇਰੀ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਖੋਲ ਦੀਆ, ਤੋ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ
ਮੇਰਾ ਬਾਜ਼ੂ ਛੋੜ ਦੀਆ। ਸਰਦਾਰੋਂ ਕਾ ਰਹਟ ਆਯਾ ਔਰ ਨਿਕਲ ਗਯਾ। ਨਦੀ ਆਈ ਔਰ ਪੀਛੇ ਰਹ ਗਈ।
ਕਬਰਿਸਤਾਨ ਗੁਜ਼ਰ ਗਯਾ, ਮਗਰ ਦਾਊ ਜੀ ਥੇ ਕਿ ਕੁਛ ਆਇਤੇਂ ਹੀ ਪੜ੍ਹਤੇ ਚਲੇ ਜਾ ਰਹੇ ਥੇ। ਜਬ
ਥੇਹ ਪਰ ਪਹੁੰਚੇ, ਤੋ ਮੇਰੀ ਰੂਹ ਫ਼ਨਾਹ ਹੋ ਗਈ। ਯਹਾਂ ਸੇ ਲੋਗ ਦੁਪਹਰ ਕੇ ਵਕਤ ਭੀ ਨਾ
ਗੁਜ਼ਰਤੇ ਥੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਪੁਰਾਨੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਯਹਾਂ ਏਕ ਸ਼ਹਰ ਗ਼ਰਕ ਹੂਆ ਥਾ। ਮਰਨੇ ਵਾਲੋਂ ਕੀ
ਰੂਹੇਂ ਉਸ ਟੀਲੇ ਪਰ ਰਹਤੀਂ ਥੀਂ ਔਰ ਆਨੇ-ਜਾਨੇ ਵਾਲੋਂ ਕਾ ਕਲੇਜਾ ਚਬਾ ਜਾਤੀ ਥੀਂ। ਮੈਂ
ਖ਼ੌਫ਼ ਸੇ ਕਾਂਪਨੇ ਲਗਾ। ਤੋ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਗਲੇ ਕੇ ਗਿਰਦ ਮਫ਼ਲਰ ਅੱਛੀ ਤਰਹ ਲਪੇਟ ਕਰ ਕਹਾ
ਕਿ ਸਾਮਨੇ ਇਨ ਦੋ ਕੀਕਰੋਂ ਕੇ ਦਰਮਯਾਨ ਅਪਨੀ ਪੂਰੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਸੇ ਦਸ ਚਕ੍ਰ ਲਗਾਉ; ਫਿਰ ਸੌ
ਲੰਬੀ ਸਾਂਸੇਂ ਖੈਂਚੋ ਔਰ ਛੋੜੋ; ਤਬ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਆਉ। ਮੈਂ ਯਹਾਂ ਬੈਠਤਾ ਹੂੰ।
ਮੈਂ ਥੇਹ ਸੇ ਜਾਨ ਬਚਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਸੀਧਾ ਉਨ ਕੀਕਰੋਂ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਯਾ। ਪਹਲੇ ਏਕ
ਬੜੇ-ਸੇ ਢੇਲੇ ਪਰ ਬੈਠ ਕਰ ਆਰਾਮ ਕੀਆ ਔਰ ਸਾਥ ਹੀ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਯਾ ਕਿ ਛੇ ਚਕ੍ਰੋਂ ਕਾ ਵਕਤ
ਗੁਜ਼ਰ ਚੁਕਾ ਹੋਗਾ। ਉਸ ਕੇ ਬਾਅਦ ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਊਂਟ ਕੀ ਤਰਹ ਕੀਕਰੋਂ ਕੇ ਦਰਮਯਾਨ ਦੌੜਨੇ
ਲਗਾ ਔਰ ਜਬ ਦਸ ਯਾਨੀ ਚਾਰ ਚਕ੍ਰ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ, ਤੋ ਫਿਰ ਉਸੀ ਢੇਲੇ ਪਰ ਬੈਠ ਕਰ ਲੰਬੀ ਲੰਬੀ
ਸਾਂਸੇਂ ਖੈਂਚਨੇ ਲਗਾ। ਏਕ ਤੋ ਦਰੱਖ਼ਤੋਂ ਪਰ ਅਜੀਬ-ਉ-ਗ਼ਰੀਬ ਜਾਨਵਰ ਬੋਲਨੇ ਲਗੇ ਥੇ। ਦੂਸਰੇ
ਮੇਰੀ ਪਸਲੀ ਮੇਂ ਬਲਾ ਕਾ ਦਰਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਯਾ ਥਾ। ਯਹੀ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਾ ਕਿ ਥੇਹ ਪਰ ਜਾ ਕਰ
ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਸੋਤੇ ਹੂਏ ਉਠਾਊਂ ਔਰ ਘਰ ਲੇ ਜਾ ਕਰ ਖ਼਼ੂਬ ਖ਼ਾਤਿਰ ਕਰੂੰ। ਗ਼਼ੁੱਸਾ ਸੇ ਭਰਾ ਔਰ
ਦਹਸ਼ਤ ਸੇ ਲਰਜ਼ਤਾ ਮੈਂ ਟੀਲੇ ਕੇ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚਾ। ਦਾਊ ਜੀ ਥੇਹ ਕੀ ਠੀਕਰੀਉਂ ਪਰ ਘੁਟਨੋਂ ਕੇ
ਬਲ ਗਿਰੇ ਹੂਏ ਦੀਵਾਨੋਂ ਕੀ ਤਰਹ ਸਰ ਮਾਰ ਰਹੇ ਥੇ ਔਰ ਊਂਚੇ-ਊਂਚੇ ਅਪਨਾ ਮਹਬੂਬ ਸ਼ਿਅਰ ਗਾ
ਰਹੇ ਥੇ –
ਜਫ਼ਾ ਕਮ ਕੁਨ ਕਿ ਫ਼ਰਦਾ ਰੋਜ਼-ਏ-ਮਹਸ਼ਰ/ਬਾਪੇਸ਼ਾ ਆਸ਼ਿਕ਼ਾਂ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਬਾਸ਼ੀ...
.ਮੇਰੇ ‘ਤੇ ਘਟ ਜ਼਼ੁਲਮ ਕਰ ਕਿ ਪਰਲੋ ਵਾਲ਼ੇ ਦਿਨ ਆਸ਼ਿਕ਼ਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤੂੰ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ
ਹੋਵੇਂਗਾ...॥
ਕਭੀ ਦੋਨੋਂ ਹਥੇਲੀਆਂ ਜ਼ੋਰ-ਸੇ ਜ਼ਮੀਨ ਪਰ ਮਾਰਤੇ ਔਰ ਸਰ ਊਪਰ ਉਠਾ ਕਰ ਅੰਗੁਸ਼ਤ-ਏ-ਸ਼ਹਾਦਤ
ਫ਼ਿਜ਼ਾ ਮੇਂ ਯੂੰ ਹਿਲਾਤੇ, ਜੈਸੇ ਕੋਈ ਉਨਕੇ ਸਾਮਨੇ ਖੜਾ ਹੋ ਔਰ ਉਸੇ ਕਹ ਰਹੇ ਹੋਂ - ਦੇਖ
ਲੋ, ਸੋਚ ਲੋ, ਮੈਂ ਤੁਮਹੇਂ...ਮੈਂ ਤੁਮਹੇਂ ਬਤਾ ਰਹਾ ਹੂੰ...ਸੁਨਾ ਰਹਾ ਹੂੰ...। - ਏਕ
ਧਮਕੀ ਦੀਏ ਜਾਤੇ ਥੇ। ਫਿਰ ਤੜਪ ਕਰ ਠੀਕਰੀਉਂ ਪਰ ਗਿਰਤੇ ਔਰ ‘ਜਫ਼ਾ ਕਮ ਕੁਨ...ਜਫ਼ਾ ਕਮ ਕੁਨ‘
ਕਹਤੇ ਹੂਏ ਰੋਨੇ ਸੇ ਲਗਤੇ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਮੈਂ ਸਾਕਿਤ-ਉ-ਜਾਮਦ ਖੜਾ ਰਹਾ ਔਰ ਫਿਰ ਜ਼ੋਰ ਸੇ
ਚੀਖ ਮਾਰ ਕਰ ਬਜਾਏ ਕ਼ਸਬਾ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਭਾਗਨੇ ਕੇ ਫਿਰ ਕੀਕਰੋਂ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਦੌੜ ਗਯਾ। ਦਾਊ ਜੀ
ਜ਼ਰੂਰ ਇਸਮ-ਏ-ਆਜ਼ਮ .ਵੱਡਾ ਜਾਦੂ॥ ਜਾਨਤੇ ਥੇ ਔਰ ਵੋਹ ਜਿਨ ਕਾਬੂ ਕਰ ਰਹੇ ਥੇ। ਮੈਂ ਨੇ
ਇਪਨੀ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਏਕ ਜਿਨ ਉਨਕੇ ਸਾਮਨੇ ਖੜਾ ਦੇਖਾ ਥਾ। ਬਿਲਕੁਲ ਅਲਫ ਲੈਲਾ ਬਾਤਸਵੀਰ ਜਿਨ
ਥਾ। ਜਬ ਦਾਊ ਜੀ ਕਾ ਤਲਿਸਮ ਉਸ ਪਰ ਨਾ ਚਲ ਸਕਾ, ਤੋ ਉਸਨੇ ਇਨਹੇਂ ਨੀਚੇ ਗਿਰਾ ਲੀਆ ਥਾ।
ਵੋਹ ਚੀਖ ਰਹੇ ਥੇ - ‘ਜਫ਼ਾ ਕਮ ਕੁਨ...ਜਫ਼ਾ ਕਮ ਕੁਨ‘। ਮਗਰ ਵੋਹ ਛੋੜਤਾ ਨਹੀਂ ਥਾ। ਮੈਂ ਉਸੀ
ਢੇਲੇ ਪਰ ਬੈਠ ਕਰ ਰੋਨੇ ਲਗਾ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਦਾਊ ਜੀ ਆਏ। ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਪਹਲੇ ਜੈਸਾ
ਚਿਹਰਾ ਬਨਾ ਕਰ ਕਹਾ - ਚੱਲ ਤੰਬੂਰੇ! - ਔਰ ਮੈਂ ਡਰਤਾ-ਡਰਤਾ ਉਨਕੇ ਪੀਛੇ ਹੋ ਲੀਆ। ਰਾਸਤਾ
ਮੇਂ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਗਲੇ ਮੇਂ ਲਟਕੀ ਹੂਈ ਖੁਲੀ ਪਗੜੀ ਕੇ ਦੋਨੋਂ ਕੋਨੇ ਹਾਥ ਮੇਂ ਪਕੜ ਲੀਏ ਔਰ
ਝੂਮ-ਝੂਮ ਕਰ ਗਾਨੇ ਲਗੇ - ਤੇਰੇ ਲੰਮੇ-ਲੰਮੇ ਵਾਲ਼ ਫ਼ਰੀਦਾ, ਟੁਰਿਆ ਟੁਰਿਆ ਜਾ...
ਉਸ ਜਾਦੂਗਰ ਕੇ ਪੀਛੇ ਚਲਤੇ ਹੂਏ ਮੈਂ ਨੇ ਇਨ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਵਾਕਯਾ ਹੀ ਉਨ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਦੇਖਾ ਕਿ
ਉਸਕਾ ਸਰ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਯਾ। ਉਸਕੀ ਲੰਬੀ-ਲੰਬੀ ਜ਼਼ੁਲਫ਼ੇਂ ਕੰਧੋਂ ਪਰ ਝੂਮਨੇ ਲਗੀ ਔਰ ਉਸਕਾ
ਸਾਰਾ ਵਜੂਦ ਜਟਾਧਾਰੀ ਹੋ ਗਯਾ। ਇਸਕੇ ਬਾਅਦ ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਮੇਰੀ ਬੋਟੀ-ਬੋਟੀ ਉੜਾ ਦੇਤਾ ਮੈਂ
ਉਨਕੇ ਸਾਥ ਸੈਰ ਕੋ ਨਾ ਗਯਾ।
ਇਸ ਵਾਕਯਾ ਕੇ ਚੰਦ ਹੀ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਕਾ ਕਿ਼ੱਸਾ ਹੈ ਕਿ ਹਮਾਰੇ ਘਰ ਮੇਂ ਮਿੱਟੀ ਕੇ ਬੜੇ-ਬੜੇ
ਢੇਲੇ ਔਰ ਈਂਟੋਂ ਕੇ ਟੁਕੜੇ ਆ ਕਰ ਗਿਰਨੇ ਲਗੇ। ਬੇਬੇ ਨੇ ਆਸਮਾਨ ਸਰ ਪਰ ਉਠਾ ਲੀਆ। ਬੱਚੋਂ
ਵਾਲੀ ਕੁਤੀਆ ਕੀ ਤਰਹ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਚਿਮਟ ਗਈ, ਸਚਮੁਚ ਉਨਸੇ ਲਿਪਟ ਗਈ। ਔਰ ਉਨਹੇਂ ਧੱਕਾ ਦੇ
ਕਰ ਜ਼ਮੀਨ ਪਰ ਗਿਰਾ ਦੀਆ। ਵੋਹ ਚਿੱਲਾ ਰਹੀ ਥੀ - ਬੁੱਢੇ ਟੋਟਕੀ ਯੇ ਸਭ ਤੇਰੇ ਮੰਤਰ ਹੈਂ।
ਯੇ ਸਭ ਤੇਰੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਹੈ; ਤੇਰਾ ਕਾਲਾ ਇਲਮ ਹੈ, ਜੋ ਉਲਟਾ ਹਮਾਰੇ ਸਰ ਪਰ ਆ ਗਯਾ ਹੈ। ਤੇਰੇ
ਪਰੇਤ ਮੇਰੇ ਘਰ ਮੇਂ ਈਂਟੇਂ ਫੈਂਕਤੇ ਹੈਂ। ਉਜਾੜ ਮਾਂਗਤੇ ਹੈਂ। ਮੌਤ ਚਾਹਤੇ ਹੈਂ। - ਫਿਰ
ਵੋਹ ਜ਼ੋਰ-ਜ਼ੋਰ ਸੇ ਚੀਖਨੇ ਲਗਤੀ - ਮੈਂ ਮਰ ਗਈ! ਮੈਂ ਜਲ ਗਈ! ਲੋਕੋ ਇਸ ਬੁੱਢੇ ਨੇ ਮੇਰੇ
ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਕੀ ਜਾਨ ਲੇਨੇ ਕਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਆ ਹੈ। ਮੁਝ ਪਰ ਜਾਦੂ ਕੀਆ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਅੰਗ-ਅੰਗ
ਤੋੜ ਦੀਆ ਹੈ।
ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਅਪਨੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਤਰਹ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਥਾ। ਔਰ ਉਸਕੀ ਜਾਨ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਭਲਾ
ਵੋਹ ਕਯੋਂ ਕਰ ਹੋ ਸਕਤੇ ਥੇ? ਲੇਕਿਨ ਜਿੰਨੋਂ ਕੀ ਖ਼ਿਸ਼ਤਬਾਰੀ .ਇੱਟਬਾਰੀ॥ ਇਨਹੀਂ ਕੀ ਵਜਹ ਸੇ
ਅਮਲ ਮੇਂ ਆਈ ਥੀ। ਜਬ ਮੈਂ ਨੇ ਬੇਬੇ ਕੀ ਤਾਈਦ ਕੀ, ਤੋ ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਮੇਂ ਪਹਲੀ
ਮਰਤਬਾ ਮੁਝੇ ਝਿੜਕ ਕਰ ਕਹਾ - ਤੂ ਅਹਮਕ਼ ਹੈ ਔਰ ਤੇਰੀ ਬੇਬੇ ਉਮ-ਉਲ-ਜਾਹਿਲੀਨ ਹੈ! ਮੇਰੀ
ਏਕ ਸਾਲ ਕੀ ਤਾਲੀਮ ਕਾ ਯੇ ਅਸਰ ਹੂਆ ਕਿ ਤੂ ਜਿੰਨੋਂ-ਭੂਤੋਂ ਮੇਂ ਏਤਕਾਦ ਕਰਨੇ ਲਗਾ। ਅਫ਼ਸੋਸ
ਤੂ ਨੇ ਮੁਝੇ ਮਾਯੂਸ ਕਰ ਦੀਆ। ਐਵਾਏ ਕਿ ਤੂ ਸ਼ਊਰ ਕੀ ਬਜਾਇ ਔਰਤੋਂ ਕੇ ਏਤਕਾਦ ਕਾ ਗ਼਼ੁਲਾਮ
ਨਿਕਲਾ। ਅਫ਼ਸੋਸ...ਸਦਅਫ਼ਸੋਸ।
ਬੇਬੇ ਕੋ ਇਸੀ ਤਰਹ ਚਿੱਲਾਤੇ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਯੂੰ ਕਰਾਹਤੇ ਛੋੜ ਕਰ ਮੈਂ ਊਪਰ ਕੋਠੇ ਪਰ ਧੂਪ
ਮੇਂ ਜਾ ਬੈਠਾ। ਉਸੀ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਜਬ ਮੈਂ ਅਪਨੇ ਘਰ ਸੇ ਆ ਰਹਾ ਥਾ, ਤੋ ਰਾਸਤਾ ਮੇਂ ਰਾਣੋ
ਨੇ ਅਪਨੇ ਮਖ਼ਸੂਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਮੇਂ ਆਂਖ ਕਾਨੀ ਕਰਕੇ ਪੂਛਾ - ਸੁਨਾ ਬਾਬੂ, ਤੇਰੇ ਕੋਈ ਈਂਟ ਢੇਲਾ
ਤੋ ਨਹੀਂ ਲਗਾ? ਸੁਨਾ ਹੈ ਤੁਮਾਰੇ ਪੰਡਿਤ ਕੇ ਘਰ ਮੇਂ ਰੋੜੇ ਗਿਰਤੇ ਹੈਂ। - ਮੈਂ ਨੇ ਉਸ
ਕਮੀਨੇ ਕੇ ਮੂੰਹ ਲਗਨਾ ਪਸੰਦ ਨਾ ਕੀਆ ਔਰ ਚੁਪਚਾਪ ਡਿਉੜੀ ਮੇਂ ਦਾਖਿ਼ਲ ਹੋ ਗਯਾ। ਰਾਤ ਕੇ
ਵਕ਼ਤ ਦਾਊ ਜੀ ਮੁਝ ਸੇ ਜੁਮੈਟਰੀ ਕੀ ਪ੍ਰੋਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਸੁਨਤੇ ਹੂਏ ਪੂਛਨੇ ਲਗੇ - ਬੇਟਾ, ਕਯਾ
ਤੁਮ ਸਚਮੁਚ ਜਿੰਨ-ਭੂਤ ਯਾ ਪਰੀ-ਚੁੜੇਲ ਕੋ ਕੋਈ ਮਖ਼ਲੂਕ ਸਮਝਤੇ ਹੋ?- ਮੈਂ ਨੇ ਅਸਬਾਤ ਮੇਂ
ਜਵਾਬ ਦੀਆ, ਤੋ ਵੋਹ ਹੰਸ ਪੜੇ ਔਰ ਬੋਲੇ - ਵਾਕਯਾ ਹੀ ਤੂ ਬਹੁਤ ਭੋਲਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਨੇ ਆਜ
ਖ਼ਾਹਮਖ਼ਾਹ ਤੁਝੇ ਝਿੜਕ ਦੀਆ। ਭਲਾ ਤੂ ਨੇ ਮੁਝੇ ਪਹਲੇ ਕਯੋਂ ਨਾ ਬਤਾਯਾ ਕਿ ਜਿੰਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ
ਔਰ ਇਸੀ ਤਰਹ ਸੇ ਈਂਟੇਂ ਫੈਂਕ ਸਕਤੇ ਹੈਂ। ਹਮ ਨੇ ਜੋ ਵਲੀ ਮਿਸਤਰੀ ਔਰ ਫੱਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਕੋ
ਲਗਾ ਕਰ ਬਰਸਾਤੀ ਬਨਵਾਈ ਹੈ, ਵੋਹ ਤੇਰੇ ਕਿਸੀ ਜਿੰਨ ਕੋ ਕਹ ਕਰ ਬਨਵਾ ਲੇਤੇ। ਲੇਕਿਨ ਯੇ ਤੋ
ਬਤਾ ਕਿ ਜਿੰਨ ਸਿਰਫ਼ ਈਂਟੇਂ ਫੈਂਕਨੇ ਕਾ ਕਾਮ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਚਿਨਾਈ ਭੀ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ?- ਮੈਂ
ਨੇ ਜਲ ਕਰ ਕਹਾ - ਜਿਤਨੇ ਮਜ਼ਾਕ ਚਾਹੋ ਕਰ ਲੋ, ਮਗਰ ਜਿਸ ਦਿਨ ਸਰ ਫਟੇਗਾ, ਉਸ ਦਿਨ ਪਤਾ ਚਲ
ਜਾਏਗਾ ਦਾਊ! - ਦਾਊ ਜੀ ਨੇ ਕਹਾ - ਤੇਰੇ ਜਿੰਨ ਕੀ ਫੈਂਕੀ ਹੂਈ ਈਂਟ ਸੇ ਤੋ ਤਾ-ਕ਼ਯਾਮਤ ਸਰ
ਨਹੀਂ ਫਟ ਸਕਤਾ। ਇਸ ਲੀਏ ਕਿ ਨਾ ਵੋਹ ਹੈ, ਨਾ ਉਸ ਸੇ ਈਂਟ ਉਠਾਈ ਜਾ ਸਕੇਗੀ ਔਰ ਨਾ ਮੇਰੇ
ਤੇਰੇ ਯਾ ਤੇਰੀ ਬੇਬੇ ਕੇ ਸਰ ਮੇਂ ਲਗੇਗੀ।
- ਫਿਰ ਬੋਲੇ - ਇਲਮ-ਏ-ਤਬੀ ਕਾ ਮੋਟਾ ਅਸੂਲ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਮਾਦੀ ਸ਼ੈਅ ਕਿਸੀ ਗ਼ੈਰਮਾਦੀ ਵਜੂਦ
ਸੇ ਹਰਕਤ ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਲਾਈ ਜਾ ਸਕਤੀ। ਸਮਝ ਗਯਾ?
- ਸਮਝ ਗਯਾ! - ਮੈਂ ਨੇ ਚਿੜ੍ਹ ਕਰ ਕਹਾ।
12
ਹਮਾਰੇ ਕ਼ਸਬਾ ਮੇਂ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਜ਼ਰੂਰ ਥਾ, ਲੇਕਿਨ ਮੈਟਰਿਕ ਕੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਕਾ ਸੈਂਟਰ ਨਾ ਥਾ।
ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਹਮੇਂ ਜਿ਼ਲਾ ਜਾਨਾ ਹੋਤਾ ਥਾ। ਚੁਨਾਚਿ ਵੋਹ ਸੁਬਹ ਆ ਗਈ। ਜਬ
ਹਮਾਰੀ ਜਮਾਤ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਜ਼ਿਲਾ ਲਾਹੌਰ ਜਾ ਰਹੀ ਥੀ ਔਰ ਲਾਰੀ ਕੇ ਇਰਦ-ਗਿਰਦ
ਵਾਲਦੈਨ ਕਿਸਮ ਕੇ ਲੋਗੋਂ ਕਾ ਹਜੂਮ ਜਮ੍ਹਾਂ ਥਾ ਔਰ ਇਸ ਹਜੂਮ ਸੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੈਸੇ ਪੀਛੇ ਰਹ
ਸਕਤੇ ਥੇ? ਔਰ ਸਭ ਲੜਕੋਂ ਕੇ ਘਰਵਾਲੇ ਉਨਹੇਂ ਖ਼ੈਰ-ਉ-ਬਰਕਤ ਕੀ ਦੁਆਉਂ ਸੇ ਨਵਾਜ਼ ਰਹੇ ਥੇ ਔਰ
ਦਾਊ ਜੀ ਸਾਰੇ ਸਾਲ ਕੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਾ ਖ਼਼ੁਲਾਸਾ ਤੱਯਾਰ ਕਰਕੇ ਜਲਦੀ-ਜਲਦੀ ਸਵਾਲ ਪੂਛ ਰਹੇ ਥੇ
ਔਰ ਮੇਰੇ ਸਾਥ-ਸਾਥ ਖ਼਼ੁਦ ਹੀ ਜਵਾਬ ਦੀਏ ਜਾਤੇ ਥੇ। ਅਕਬਰ ਕੀ ਇਸਲਾਹਾਤ ਸੇ ਉਛਲ ਕਰ ਮੌਸਮ
ਕੇ ਤਗ਼ੱਈਰ-ਉ-ਤਬੱਦਲ ਪਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਤੇ। ਵਹਾਂ ਸੇ ਪਲਟਤੇ ਤੋ ‘ਇਸਕੇ ਬਾਅਦ ਏਕ ਔਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ
ਆਯਾ। ਅਪਨੀ ਵਜਹ ਸੇ ਹਿੰਦੂ ਮਾਲੂਮ ਹੋਤਾ ਥਾ ਔਰ ਵੋਹ ਨਸ਼ਾ ਮੇਂ ਚੂਰ ਥਾ। ਏਕ ਔਰਤ
ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਜਮਾਲ ਉਸ ਕਾ ਹਾਥ ਪਕੜੇ ਆਤੀ ਥੀ ਔਰ ਜਿਧਰ ਚਾਹਤੀ ਥੀ ਫਿਰਾਤੀ ਥੀ‘ ਕਹ ਕਰ ਪੂਛਤੇ
- ਯੇ ਕੌਨ ਥਾ?
-ਜਹਾਂਗੀਰ! - ਮੈਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੀਯਾ।
-ਔਰ ਵੋਹ ਔਰਤ?
-ਨੂਰਜਹਾਂ! - ਹਮ ਦੋਨੋਂ ਏਕ ਸਾਥ ਬੋਲੇ।
-ਸਿਫ਼ਤ-ਏ-ਮੁਸ਼ੱਬਹ .ਉਪਮਾ॥ ਔਰ ਇਸਮ-ਫੇ‘ਲ .ਨਾਂਵ ਕ੍ਰਿਆ॥ ਮੇਂ ਫ਼ਰਕ਼?
ਮੈਂ ਨੇ ਦੋਨੋਂ ਕੀ ਤਾਰੀਫ਼ੇਂ ਬਿਆਨ ਕੀਂ। ਬੋਲੇ - ਮਿਸਾਲੇਂ? - ਮੈਂ ਨੇ ਮਿਸਾਲੇਂ ਦੀਂ।
ਸਭ ਲੜਕੇ ਲਾਰੀ ਮੇਂ ਬੈਠ ਗਏ ਔਰ ਮੈਂ ਉਨਸੇ ਜਾਨ ਛੁੜਾ ਕਰ ਜਲਦੀ ਸੇ ਦਾਖਿ਼ਲ ਹੂਆ ਤੋ ਘੂਮ
ਕਰ ਖਿੜਕੀ ਕੇ ਪਾਸ ਆ ਗਏ ਔਰ ਪੂਛਨੇ ਲਗੇ - ਬਰੇਕ ਇਨ ਔਰ ਬਰੇਕ ਇਨਟੂ ਕੋ ਫ਼ਿਕਰੋਂ ਮੇਂ
ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ। - ਇਨਕਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਭੀ ਹੋ ਗਯਾ ਔਰ ਮੋਟਰ ਸਟਾਰਟ ਹੋ ਕਰ ਚਲੀ। ਤੋ ਉਸਕੇ ਸਾਥ
ਕਦਮ ਉਠਾ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਤੰਬੂਰੇ! ਮਾਦੀਆਂ ਘੋੜੀ...ਮਾਕੀਆਂ ਮੁਰਗ਼ੀ...ਮਾਦੀਆਂ
ਘੋੜੀ...ਮਾਕੀਆਂ ਮੁਰਗ਼ੀ...। - ਏਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਖ਼ੁਦਾ-ਖ਼ੁਦਾ ਕਰਕੇ ਯੇ ਆਵਾਜ਼ ਦੂਰ ਹੂਈ ਔਰ
ਮੈਂ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕਾ ਸਾਂਸ ਲੀਆ। ਖ਼ੁਦਾ
ਪਹਲੇ ਦਿਨ ਤਾਰੀਕ਼ ਕਾ ਪਰਚਾ ਬਹੁਤ ਅੱਛਾ ਹੂਆ। ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਜੁਗਰਾਫ਼ੀਆ ਕਾ ਇਸ ਸੇ ਭੀ ਬੜ੍ਹ
ਕਰ। ਤੀਸਰੇ ਦਿਨ ਇਤਵਾਰ ਥਾ ਔਰ ਇਨ ਕੇ ਬਾਅਦ ਹਿਸਾਬ ਕੀ ਬਾਰੀ ਥੀ। ਇਤਵਾਰ ਕੀ ਸੁਬਹ ਦਾਊ
ਜੀ ਕਾ ਕੋਈ ਬੀਸ ਸਫ਼ਾ ਲੰਬਾ ਖ਼ਤ ਮਿਲਾ, ਜਿਸ ਮੇਂ ਅਲਜਬਰੇ ਕੇ ਫਾਰਮੂਲੋਂ ਔਰ ਹਿਸਾਬ ਕੇ
ਕਾਯਦੋਂ ਕੇ ਇਲਾਵਾ ਔਰ ਕੋਈ ਬਾਤ ਨਾ ਥੀ।
ਹਿਸਾਬ ਕਾ ਪਰਚਾ ਕਰਨੇ ਕੇ ਬਾਅਦ ਬਰਾਮਦੇ ਮੇਂ ਮੈਂ ਨੇ ਲੜਕੋਂ ਸੇ ਜਵਾਬਾਤ ਮਿਲਾਏ ਤੋ ਸੌ
ਮੇਂ ਸੇ ਅੱਸੀ ਨੰਬਰ ਕਾ ਪਰਚਾ ਠੀਕ ਥਾ। ਮੈਂ ਖ਼਼ੁਸ਼ੀ ਸੇ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਯਾ। ਜ਼ਮੀਨ ਪਰ ਪਾਂਵ ਨਾ
ਪੜਤਾ ਥਾ ਔਰ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ਸੇ ਮੁਸੱਰਤ ਕੇ ਨਾਅਰੇ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਥੇ। ਯੂੰ ਹੀ ਮੈਂ ਨੇ ਬਰਾਮਦੇ
ਸੇ ਪਾਂਵ ਬਾਹਿਰ ਰਖਾ, ਦਾਊ ਜੀ ਖੇਸ ਕੰਧੇ ਪਰ ਡਾਲੇ ਏਕ ਲੜਕੇ ਕਾ ਪਰਚਾ ਦੇਖ ਰਹੇ ਥੇ। ਮੈਂ
ਚੀਖ ਮਾਰ ਕਰ ਉਨਸੇ ਲਿਪਟ ਗਯਾ ਔਰ ਅੱਸੀ ਨੰਬਰ ਅੱਸੀ ਨੰਬਰ ਕੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ
ਦੀਏ। ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਪਰਚਾ ਮੇਰੇ ਹਾਥ ਸੇ ਛੀਨ ਕਰ ਤਲਖ਼ੀ ਸੇ ਪੂਛਾ - ਕੌਨ-ਸਾ ਸਵਾਲ ਗ਼ਲਤ ਹੋ
ਗਯਾ?
ਮੈਂ ਨੇ ਝੂਮ ਕਰ ਕਹਾ - ਚਾਰ ਦੀਵਾਰੀ ਵਾਲਾ।
ਝੱਲਾ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਤੂ ਨੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ਔਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਮਨਫ਼ੀ ਨਾ ਕੀਏ ਹੋਂਗੇ।
ਮੈਂ ਨੇ ਉਨਕੀ ਕਮਰ ਮੇਂ ਹਾਥ ਡਾਲ ਕਰ ਪੇੜ ਕੀ ਤਰਹ ਝੁਲਾਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ - ਹਾਂ ਜੀ! ਹਾਂ ਜੀ!
ਗੋਲੀ ਮਾਰੋ ਖਿੜਕੀਉਂ ਕੋ!
ਦਾਊ ਜੀ ਡੂਬੀ ਆਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਬੋਲੇ - ਤੂ ਨੇ ਮੁਝੇ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦੀਆ ਤੰਬੂਰੇ। ਸਾਲ ਕੇ ਤੀਨ ਸੌ
ਪੈਂਸਠ ਦਿਨ ਮੈਂ ਪੁਕਾਰ-ਪੁਕਾਰ ਕਰ ਕਹਤਾ ਰਹਾ - ਮੁਸਤਹਾਤ .ਖੇਤਰਫਲ॥ ਕਾ ਸਵਾਲ ਆਂਖੇਂ ਖੋਲ
ਕਰ ਹਲ ਕਰਨਾ। ਮਗਰ ਤੂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਬਾਤ ਨਾ ਮਾਨੀ। ਬੀਸ ਨੰਬਰ ਜ਼ਾਯਾ ਕੀਏ। ਪੂਰੇ ਬੀਸ ਨੰਬਰ।
ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਕਾ ਚਿਹਰਾ ਦੇਖ ਕਰ ਮੇਰੀ ਅੱਸੀ ਫ਼ੀ ਸਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਬੀਸ ਫ਼ੀ ਸਦ ਨਾਕਾਮੀ ਕੇ
ਨੀਚੇ ਯੂੰ ਦਬ ਗਈ, ਗੋਯਾ ਇਸਕਾ ਜੂਦ ਨਾ ਥਾ। ਰਾਸਤਾ-ਭਰ ਵੋਹ ਅਪਨੇ-ਆਪ ਸੇ ਕਹਤੇ ਰਹੇ -
ਅਗਰ ਮੁਮਤਹੈਨ .ਐਗਜ਼ਾਮੀਨਰ॥ ਅੱਛੇ ਦਿਲ ਕਾ ਹੂਆ ਤੋ ਦੋ-ਇਕ ਨੰਬਰ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਗਾ। ਤੇਰਾ ਬਾਕੀ
ਹਲ ਤੋ ਠੀਕ ਹੈ। - ਉਸ ਪਰਚੇ ਕੇ ਬਾਅਦ ਦਾਊ ਜੀ ਇਮਤਿਹਾਨ ਕੇ ਆਖਿ਼ਰੀ ਦਿਨ ਤਕ ਮੇਰੇ ਸਾਥ
ਰਹੇ। ਵੋਹ ਰਾਤ ਕੇ 12 ਬਜੇ ਤਕ ਮੁਝੇ ਉਸ ਸਰਾਯ ਮੇਂ ਬੈਠ ਕਰ ਪੜ੍ਹਾਤੇ, ਜਹਾਂ ਹਮਾਰੀ ਕਲਾਸ
ਮੁਕੀਮ ਥੀ ਔਰ ਇਸ ਕੇ ਬਾਅਦ ਬਕੌਲ ਉਨਕੇ ਅਪਨੇ ਏਕ ਦੋਸਤ ਕੇ ਯਹਾਂ ਚਲੇ ਜਾਤੇ। ਸੁਬਹ ਆਠ
ਬਜੇ ਫਿਰ ਆ ਜਾਤੇ ਔਰ ਕਮਰਾ-ਇਮਤਿਹਾਨ ਤਕ ਮੇਰੇ ਸਾਥ ਚਲਤੇ।
ਇਮਤਿਹਾਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋਤੇ ਹੀ ਮੈਂ ਨੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਯੂੰ ਛੋੜ ਦੀਆ, ਗੋਯਾ ਮੇਰੀ ਉਨਸੇ ਜਾਨ-ਪਹਚਾਨ
ਹੀ ਨਾ ਥੀ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਦੋਸਤੋਂ ਯਾਰੋਂ ਕੇ ਸਾਥ ਘੂਮਤਾ ਔਰ ਸਾਮ ਕੋ ਨਾਵਲੇਂ ਪੜ੍ਹਾ ਕਰਤਾ।
ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਅਗਰ ਕਭੀ ਫ਼ੁਰਸਤ ਮਿਲਤੀ ਤੋ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਸਲਾਮ ਕਰਨੇ ਭੀ ਚਲਾ ਜਾਤਾ। ਵੋਹ ਇਸ
ਬਾਤ ਪਰ ਮੁਸਿਰ .ਬਜ਼ਿਦ॥ ਥੇ ਕਿ ਮੈਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਮ-ਅਜ਼-ਕਮ ਏਕ ਘੰਟਾ ਉਨਕੇ ਸਾਥ ਗੁਜ਼ਾਰਾ
ਕਰੂੰ, ਤਾਕਿ ਵੋਹ ਮੁਝੇ ਕਾਲਜ ਕੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੇ ਲੀਏ ਭੀ ਤੱਯਾਰ ਕਰ ਦੇਂ। ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਉਨਕੇ
ਫੰਦੇ ਮੇਂ ਆਨੇ ਵਾਲਾ ਨਾ ਥਾ। ਮੁਝੇ ਕਾਲਜ ਮੇਂ ਸੌ ਬਾਰ ਫੇਲ ਹੋਨਾ ਗਵਾਰਾ ਥਾ ਔਰ ਹੈ,
ਲੇਕਿਨ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ। ਪੜ੍ਹਨੇ ਕੋ ਛੋੜੀਏ, ਉਨਸੇ ਬਾਤੇਂ ਕਰਨਾ ਭੀ
ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਥਾ। ਮੈਂ ਨੇ ਕੁਛ ਪੂਛਾ, ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਕਹਾ - ਇਨਕਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੇਂ ਤਰਜਮਾ ਕਰੋ। - ਮੈਂ
ਨੇ ਕੁਛ ਜਵਾਬ ਦੀਆ। ਫ਼ਰਮਾਯਾ - ਇਸਕੀ ਤਰਕੀਬ-ਏ-ਨਾਹਵੀ ਕਰੋ: ਹਵਾਲਦਾਰੋਂ ਕੀ ਗਾਯ ਅੰਦਰ
ਘੁਸ ਆਈ। ਮੈਂ ਉਸੇ ਲਕੜੀ ਸੇ ਬਾਹਿਰ ਨਿਕਾਲ ਰਹਾ ਹੂੰ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਪੂਛ ਰਹੇ ਹੈਂ - ਕਾਉ
ਨਾਊਨ ਹੈ ਯਾ ਵਰਬ? - ਅਬ ਹਰ ਅਕਲ ਕਾ ਅੰਧਾ ਪਾਂਚਵੀ ਜਮਾਤ ਤਕ ਪੜ੍ਹਾ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਗਾਯ
ਇਸਮ .ਨਾਂਵ॥ ਹੈ। ਮਗਰ ਦਾਊ ਜੀ ਫਰਮਾ ਰਹੇ ਥੇ ਕਿ ਇਸਮ ਭੀ ਹੈ ਔਰ ਫੇ‘ਲ .ਕ੍ਰਿਆ॥ ਭੀ। ਕਾਉ
ਕਾ ਮਤਲਬ ਹੈ-ਡਰਾਨਾ, ਧਮਕੀ ਦੇਨਾ। ਔਰ ਯੇ ਉਨ ਦਿਨੋਂ ਕੀ ਬਾਤੇਂ ਹੈਂ, ਜਬ ਮੈਂ ਇਮਤਿਹਾਨ
ਸੇ ਫ਼ਾਰਿਗ਼ ਹੋ ਕਰ ਨਤੀਜਾ ਕਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹਾ ਥਾ।
ਫਿਰ ਵੋਹ ਦਿਨ ਭੀ ਆਯਾ, ਜਬ ਹਮ ਚੰਦ ਦੋਸਤ ਸਿ਼ਕਾਰ ਖੇਲਨੇ ਨਿਕਲੇ, ਤੋ ਮੈਂ ਨੇ ਉਨ ਸੇ
ਦਰਖ਼੍ਵਾਸਤ ਕੀ ਕਿ ਮੁਨਸਫ਼ੀ ਕੇ ਆਗੇ ਸੇ ਨਾ ਜਾਏਂ, ਕਯੋਂਕਿ ਵਹਾਂ ਦਾਊ ਜੀ ਹੋਂਗੇ। ਔਰ
ਮੁਝੇ ਰੋਕ ਕਰ ਸਿ਼ਕਾਰ, ਬੰਦੂਕ ਔਰ ਕਾਰਤੂਸੋਂ ਕੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਪੂਛਨੇ ਲਗੇਂਗੇ। ਬਾਜ਼ਾਰ ਮੇਂ
ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਜਾਤੇ, ਤੋ ਮੈਂ ਕਿਸੀ ਬਗਲੀ ਗਲੀ ਮੇਂ ਘੁਸ ਜਾਤਾ। ਘਰ ਪਰ ਰਸਮਨ ਮਿਲਨੇ ਜਾਤਾ,
ਤੋ ਬੇਬੇ ਸੇ ਜ਼ਯਾਦਾ ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਕਮ ਬਾਤੇਂ ਕਰਤਾ। ਅਕਸਰ ਕਹਾ ਕਰਤੇ - ਅਫ਼ਸੋਸ, ਆਫ਼ਤਾਬ
ਕੀ ਤਰਹ ਤੂ ਭੀ ਗਮੇਂ ਫ਼ਰਾਮੋਸ਼ ਕਰ ਰਹਾ ਹੈ। - ਮੈਂ ਸ਼ਰਾਰਤਨ ਖ਼ੈਲੇ-ਖ਼਼ੂਬ ਖ਼ੈਲੇ-ਖ਼ੂਬ ਕਹ
ਕਰ ਹੰਸਨੇ ਲਗਤਾ।
ਜਿਸ ਦਿਨ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਾ, ਮੈਂ ਔਰ ਅੱਬਾ ਜੀ ਲੱਡੂਉਂ ਕੀ ਛੋਟੀ-ਸੀ ਟੋਕਰੀ ਲੇ ਕਰ ਉਨਕੇ ਘਰ
ਗਏ। ਦਾਊ ਜੀ ਸਰ ਝੁਕਾਏ ਅਪਨੇ ਹਸੀਰ .ਬੋਰੀ॥ ਪਰ ਬੈਠੇ ਥੇ। ਅੱਬਾ ਜੀ ਕੋ ਦੇਖ ਕਰ ਉਠ ਖੜੇ
ਹੂਏ। ਅੰਦਰ ਸੇ ਕੁਰਸੀ ਉਠਾ ਲਾਏ ਔਰ ਅਪਨੇ ਬੋਰੀਏ ਕੇ ਪਾਸ ਡਾਲ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ,
ਆਪਕੇ ਸਾਮਨੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੂੰ। ਲੇਕਿਨ ਉਸੇ ਭੀ ਮਕਸੂਮ .ਕਿ਼ਸਮਤ॥ ਕੀ ਖ਼਼ੂਬੀ ਸਮਝੀਏ। ਮੇਰਾ
ਖ਼ਯਾਲ ਥਾ ਇਸ ਕੀ ਫ਼ਸਟ ਡਵੀਯਨ ਆ ਜਾਏਗੀ, ਲੇਕਿਨ ਨਾ ਆ ਸਕੀ। ਬੁਨਿਆਦ ਕਮਜ਼ੋਰ ਥੀ।
-ਏਕ ਹੀ ਤੋ ਨੰਬਰ ਕਮ ਹੈ। - ਮੈਂ ਨੇ ਝੁਕ ਕਰ ਬਾਤ ਕਾਟੀ।
ਔਰ ਵੋਹ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖ ਕਰ ਬੋਲੇ - ਤੂ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ। ਇਸ ਏਕ ਨੰਬਰ ਸੇ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਦੋਨੀਮ
.ਦੋ ਟੁਕੜੇ॥ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ। ਖ਼ੈਰ, ਮੈਂ ਇਸੇ ਮਿਨਜਾਨਿਬ ਅੱਲਾ ਖ਼ਯਾਲ ਕਰਤਾ ਹੈ। - ਫਿਰ ਅੱਬਾ
ਜੀ ਔਰ ਵੋਹ ਬਾਤੇਂ ਕਰਨੇ ਲਗੇ ਔਰ ਮੈਂ ਬੇਬੇ ਕੇ ਸਾਥ ਗੱਪੇਂ ਲੜਾਨੇ ਮੇਂ ਮਸ਼ਗੂਲ ਹੋ ਗਯਾ।
ਅੱਵਲ-ਅੱਵਲ ਕਾਲਜ ਸੇ ਮੈਂ ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਖ਼ਤੋਂ ਕਾ ਬਾਕ਼ਾਯਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਤਾ ਰਹਾ। ਇਸਕੇ ਬਾਅਦ
ਬੇਕਾਯਦਗੀ ਸੇ ਲਿਖਨੇ ਲਗਾ ਔਰ ਆਹਿਸਤਾ-ਆਹਿਸਤਾ ਯੇ ਸਿਲਸਿਲਾ ਭੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਯਾ। ਛੁੱਟੀਆਂ
ਮੇਂ ਜਬ ਘਰ ਆਤਾ, ਤੋ ਜੈਸੇ ਸਕੂਲ ਕੇ ਦੀਗਰ ਮਾਸਟਰੋਂ ਸੇ ਮਿਲਤਾ, ਵੈਸੇ ਹੀ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ
ਸਲਾਮ ਕਰ ਆਤਾ। ਅਬ ਵੋਹ ਮੁਝ ਸੇ ਸਵਾਲ ਵਗ਼ੈਰਾ ਨਾ ਪੂਛਤੇ ਥੇ। ਕੋਟ ਪਤਲੂਨ ਔਰ ਟਾਈ ਦੇਖ
ਕਰ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਤੇ। ਚਾਰਪਾਈ ਪਰ ਬੈਠਨੇ ਨਾ ਦੇਤੇ ਥੇ। ਕਹਾ ਕਰਤੇ - ਅਗਰ ਮੁਝੇ ਉਠਾਨੇ
ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ, ਤੋ ਖ਼਼ੁਦ ਕੁਰਸੀ ਲੇ ਲੇ - ਔਰ ਮੈਂ ਕੁਰਸੀ ਖੇਂਚ ਕਰ ਉਨ ਕੇ ਪਾਸ ਡਟ ਜਾਤਾ।
ਕਾਲਜ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸੇ ਜੋ ਕਿਤਾਬੇਂ ਸਾਥ ਲਾਯਾ ਕਰਤਾ, ਉਨਹੇਂ ਦੇਖਨੇ ਕੀ ਤਮੰਨਾ ਜ਼ਰੂਰ
ਕਰਤੇ। ਔਰ ਮੇਰੇ ਵਾਅਦੇ ਕੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਖ਼਼ੁਦ ਹਮਾਰੇ ਘਰ ਆ ਕਰ ਕਿਤਾਬੇਂ ਦੇ ਜਾਤੇ।
ਅਮੀਂ ਚੰਦ ਬਵਜੂਹ ਕਾਲਜ ਛੋੜ ਕਰ ਬੈਂਕ ਮੇਂ ਮੁਲਾਜਿ਼ਮ ਹੋ ਗਯਾ ਥਾ ਔਰ ਦਿੱਲੀ ਚਲਾ ਗਯਾ
ਥਾ। ਬੇਬੇ ਕੀ ਸਿਲਾਈ ਕਾ ਕਾਮ ਬਦਸਤੂਰ ਥਾ। ਦਾਊ ਜੀ ਭੀ ਮੁਨਸਫ਼ੀ ਜਾਤੇ ਥੇ, ਲੇਕਿਨ ਕੁਛ
ਲਾਤੇ ਨਾ ਥੇ। ਬੀਬੀ ਕੇ ਖ਼ਤ ਆਤੇ ਥੇ ਔਰ ਵੋਹ ਅਪਨੇ ਘਰ ਮੇਂ ਬਹੁਤ ਖ਼਼ੁਸ਼ ਥੀ। ਕਾਲਜ ਕੀ ਏਕ
ਸਾਲ ਕੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਨੇ ਮੁਝੇ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਖੇਂਚ ਲੀਆ। ਵੋਹ ਲੜਕੀਆਂ ਜੋ ਦੋ ਸਾਲ
ਪਹਲੇ ਹਮਾਰੇ ਸਾਥ ਆਪੂੰ-ਟਾਪੂੰ ਖੇਲਾ ਕਰਤੀ ਥੀਂ, ਬਿੰਤਂੇ .ਚਾਚੇ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ॥ ਬਨ ਗਈ
ਥੀਂ। ਸੈਕੰਡ ਯੀਅਰ ਕੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੀ ਹਰ ਛੁੱਟੀ ਮੈਂ ਆਪੂੰ-ਟਾਪੂੰ ਮੇਂ ਗੁਜ਼ਾਰਨੇ ਕੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼
ਕਰਤਾ ਔਰ ਕਿਸੀ ਹੱਦ ਤਕ ਕਾਮਯਾਬ ਭੀ ਹੋ ਜਾਤਾ। ਘਰ ਕੀ ਮੁਖ਼ਤਸਰ ਮੁਸਾਫਤ .ਦੂਰੀ॥ ਕੇ
ਸਾਮਨੇ ਐਬਟਾਬਾਦ ਕਾ ਤੱਵੀਲ ਸਫ਼ਰ ਜ਼ਯਾਦਾ ਤਸਕੀਨਦੇਹ ਔਰ ਸੁਹਾਨਾ ਬਨ ਗਯਾ। ਇਨਹੀਂ ਅੱਯਾਮ
.ਦਿਨੀਂ॥ ਮੈਂ ਨੇ ਪਹਲੀ ਮਰਤਬਾ ਏਕ ਖ਼਼ੂਬਸੂਰਤ ਗੁਲਾਬੀ ਪੈਡ ਔਰ ਐਸੇ ਹੀ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ੋਂ ਕਾ ਪੈਕਟ
ਖ਼ਰੀਦਾ ਥਾ। ਔਰ ਉਨ ਪਰ ਨਾ ਅੱਬਾ ਜੀ ਕੋ ਖ਼ਤ ਲਿਖੇ ਜਾ ਸਕਤੇ ਥੇ ਔਰ ਨਾ ਹੀ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ।
ਨਾ ਦੁਸਹਰੇ ਕੀ ਛੁੱਟੀਆਂ ਮੇਂ ਦਾਊ ਜੀ ਸੇ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋ ਸਕੀ, ਨਾ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਕੀ ਤਾਤੀਲਾਤ
.ਛੁੱਟੀਆਂ॥ ਮੇਂ। ਐਸੇ ਹੀ ਈਸਟਰ ਗੁਜ਼ਰ ਗਯਾ ਔਰ ਯੂੰ ਹੀ ਅੱਯਾਮ ਗੁਜ਼ਰਤੇ ਥੇ। ਮੁਲਕ ਕੋ
ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਨੇ ਲਗੀ ਤੋ ਕੁਛ ਬਲਵੇ ਹੋਨੇ ਲਗੇ। ਫਿਰ ਲੜਾਈਆਂ ਸ਼਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਂ। ਹਰ ਤਰਫ਼ ਸੇ
ਫ਼ਸਾਦਾਤ ਕੀ ਖ਼ਬਰੇਂ ਆਨੇ ਲਗੀਂ ਔਰ ਅੰਮਾ ਨੇ ਹਮ ਸਭ ਕੋ ਘਰ ਬੁਲਵਾ ਲੀਆ। ਹਮਾਰੇ ਲੀਏ ਯੇ
ਜਗ੍ਹਾ ਬਹੁਤ ਮਹਫੂਜ਼ ਥੀ। ਬਨੀਏ ਸਾਹੂਕਾਰ ਘਰਬਾਰ ਛੋੜ ਕਰ ਭਾਗ ਰਹੇ ਥੇ। ਲੇਕਿਨ ਦੂਸਰੇ
ਲੋਗ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਥੇ। ਥੋੜੇ ਹੀ ਦਿਨੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਹਾਜਰੀਨ ਕੀ ਆਮਦ ਕਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਯਾ।
ਔਰ ਵਹੀ ਲੋਗ ਯੇ ਖ਼ਬਰ ਲਾਏ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲ ਗਈ! ਏਕ ਦਿਨ ਹਮਾਰੇ ਕਸਬਾ ਮੇਂ ਭੀ ਚੰਦ ਘਰੋਂ
ਕੋ ਆਗ ਲਗੀ। ਔਰ ਦੋ ਨਾਕੋਂ ਪਰ ਸਖ਼ਤ ਲੜਾਈ ਹੂਈ। ਥਾਨੇ ਵਾਲੋਂ ਔਰ ਮਿਲਟਰੀ ਕੇ ਸਿਪਾਹੀਉਂ
ਨੇ ਕਰਫ਼ਯੂ ਲਗਾ ਦੀਆ ਔਰ ਜਬ ਕਰਫ਼ਯੂ ਖ਼ਤਮ ਹੂਆ ਤੋ ਸਭ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖ ਕ਼ਸਬਾ ਛੋੜ ਕਰ ਚਲ ਦੀਏ।
ਦੋਪਹਰ ਕੋ ਅੰਮਾ ਨੇ ਮੁਝੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ ਖ਼ਬਰ ਲੇਨੇ ਕੋ ਭੋਜਾ। ਤੋ ਉਸ ਜਾਨੀ-ਪਹਚਾਨੀ ਗਲੀ
ਮੇਂ ਅਜੀਬ-ਉ-ਗ਼ਰੀਬ ਅਜਨਬੀ ਸੂਰਤੇਂ ਨਜ਼ਰ ਆਈਂ।
ਹਮਾਰੇ ਘਰ ਯਾਨੀ ਦਾਊ ਜੀ ਕੇ ਘਰ ਕੀ ਡਿਉੜੀ ਮੇਂ ਏਕ ਬੈਲ ਬੰਧਾ ਥਾ ਔਰ ਇਸ ਕੇ ਪੀਛੇ ਬੋਰੀ
ਕਾ ਪਰਦਾ ਲਟਕ ਰਹਾ ਥਾ। ਮੈਂ ਨੇ ਘਰ ਆ ਕਰ ਬਤਾਯਾ ਕਿ ਦਾਊ ਜੀ ਔਰ ਬੇਬੇ ਅਪਨਾ ਘਰ ਛੋੜ ਕੇ
ਚਲੇ ਗਏ ਹੈਂ ਔਰ ਯੇ ਕਹਤੇ ਹੂਏ ਮੇਰਾ ਗਲਾ ਰੁੰਧ ਗਯਾ। ਉਸ ਦਿਨ ਮੁਝੇ ਯੂੰ ਲਗਾ, ਜੈਸੇ ਦਾਊ
ਜੀ ਹਮੇਸ਼ਾ-ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੇ ਲੀਏ ਚਲੇ ਗਏ ਹੈਂ ਔਰ ਅਬ ਲੌਟ ਕਰ ਨਾ ਆਏਂਗੇ। ਦਾਊ ਜੀ ਐਸੇ ਬੇਵਫ਼ਾ
ਥੇ!
ਕੋਈ ਤੀਸਰੇ ਰੋਜ਼ ਗ਼ਰੂਬ-ਆਫ਼ਤਾਬ ਕੇ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ ਜਬ ਮੈਂ ਮਸਜਿਦ ਮੇਂ ਨਏ ਪਨਾਹਗੁਜ਼ੀਨੋਂ ਕੇ
ਨਾਮ ਨੋਟ ਕਰਕੇ ਔਰ ਕੰਬਲ ਭਿਜਵਾਨੇ ਕਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਗਲੀ ਮੇਂ ਗੁਜ਼ਰਾ, ਤੋ ਖੁਲੇ ਮੈਦਾਨ
ਮੇਂ ਸੌ ਦੋ ਸੌ ਆਦਮੀਉਂ ਕੀ ਭੀੜ ਜਮਾਂ ਦੇਖੀ। ਮੁਹਾਜਿਰ ਲੜਕੇ ਲਾਠੀਆਂ ਪਕੜੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾ
ਰਹੇ ਥੇ ਔਰ ਗਾਲੀਆਂ ਦੇ ਰਹੇ ਥੇ। ਮੈਂ ਨੇ ਤਮਾਸ਼ਾਈਉਂ ਕੋ ਫਾੜ ਕਰ ਮਰਕਜ਼ ਮੇਂ ਘੁਸਨੇ ਕੀ
ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀ, ਮਗਰ ਮੁਹਾਜ਼ਿਰੀਨ ਕੀ ਖ਼ੂੰਖ਼ਾਰ ਆਂਖੇਂ ਦੇਖ ਕਰ ਸਹਮ ਗਯਾ। ਏਕ ਲੜਕਾ ਕਿਸੀ
ਬਜ਼਼ੁਰਗ ਸੇ ਕਹ ਰਹਾ ਥਾ - ਸਾਥ ਕੇ ਗਾਂਵ ਮੇਂ ਗਯਾ ਹੂਆ ਥਾ। ਜਬ ਲੌਟਾ ਤੋ ਅਪਨੇ ਘਰ ਮੇਂ
ਘੁਸਤਾ ਚਲਾ ਗਯਾ।
-ਕੌਨ-ਸੇ ਘਰ ਮੇਂ? - ਬਜ਼਼ੁਰਗ ਨੇ ਪੂਛਾ।
-ਰੋਹਤਕੀ ਮੁਹਾਜਿਰੋਂ ਕੇ ਘਰ ਮੇਂ। - ਲੜਕੇ ਨੇ ਕਹਾ।
-ਫਿਰ?
-ਫਿਰ ਕਯਾ? ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਪਕੜ ਲੀਆ। ਦੇਖਾ ਤੋ ਹਿੰਦੂ ਨਿਕਲਾ।
ਇਤਨੇ ਮੇਂ ਇਸ ਭੀੜ ਸੇ ਕਿਸੀ ਨੇ ਚਿੱਲਾ ਕਰ ਕਹਾ - ਉਏ ਰਾਣੂ ਜਲਦੀ ਆ! ਤੇਰੀ
ਸਾਮੀ...ਪੰਡਤ...ਤੇਰੀ ਸਾਮੀ...।
ਰਾਣੂ ਬੱਕਰੀਉਂ ਕਾ ਰੇਵੜ ਬਾੜੇ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਲੇ ਜਾ ਰਹਾ ਥਾ। ਉਨਹੇਂ ਰੋਕ ਕਰ ਔਰ ਏਕ ਲਾਠੀ
ਵਾਲੇ ਲੜਕੇ ਕੋ ਉਨ ਕੇ ਆਗੇ ਖੜਾ ਕਰ ਕੇ ਵੋਹ ਭੀੜ ਮੇਂ ਘੁਸ ਗਯਾ। ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਕੋ ਧੱਕਾ-ਸਾ
ਲਗਾ, ਜੈਸੇ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੋ ਪਕੜ ਲੀਆ ਹੋ। ਮੈਂ ਨੇ ਮੁਲਜਿ਼ਮ ਕੋ ਦੇਖੇ ਬਗ਼ੈਰ ਅਪਨੇ
ਕ਼ਰੀਬੀ ਲੋਗੋਂ ਸੇ ਕਹਾ - ਯੇ ਬੜਾ ਅੱਛਾ ਆਦਮੀ ਹੈ। ਬੜਾ ਨੇਕ ਆਦਮੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕੁਛ ਮਤ
ਕਹੋ...। ਯੇ ਤੋ...ਯੇ ਤੋ...
ਖ਼਼ੂਨ ਮੇਂ ਨਹਾਈ ਚੰਦ ਆਂਖੋਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖਾ ਔਰ ਏਕ ਨੌਜਵਾਨ ਗੰਡਾਸੀ ਤੋਲ ਕਰ ਬੋਲਾ -
ਬਤਾਊਂ ਤੁਝੇ ਭੀ? ਆ ਗਯਾ ਬੜਾ ਹਿਮਾਯਤੀ ਬਨ ਕਰ! ਤੇਰੇ ਸਾਥ ਕੁਛ ਹੂਆ ਨਹੀਂ ਨਾ।
ਔਰ ਲੋਗੋਂ ਨੇ ਗਾਲੀਆਂ ਬਕ ਕਰ ਕਹਾ - ਅਨਸਾਰ .ਇਥੋਂ ਦਾ ਵਸਨੀਕ॥ ਹੋਗਾ ਸ਼ਾਯਦ।
ਮੈਂ ਡਰ ਕਰ ਦੂਸਰੀ ਜਾਨਿਬ ਭੀੜ ਮੇਂ ਘੁਸ ਗਯਾ। ਰਾਣੂ ਕੀ ਕਯਾਦਤ ਮੇਂ ਉਸ ਕੇ ਦੋਸਤ ਦਾਊ ਜੀ
ਕੋ ਘੇਰੇ ਖੜੇ ਥੇ ਔਰ ਰਾਣੂ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ ਠੋੜ੍ਹੀ ਪਕੜ ਕਰ ਹਿਲਾ ਰਹਾ ਥਾ ਔਰ ਪੂਛ ਰਹਾ ਥਾ -
ਅਬ ਬੋਲ ਬੇਟਾ, ਅਬ ਬੋਲ!
ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਖੜੇ ਥੇ। ਏਕ ਲੜਕੇ ਨੇ ਉਨਕੀ ਪਗੜੀ ਉਤਾਰ ਕਰ ਕਹਾ - ਪਹਲੇ ਬੋਦੀ ਕਾਟੋ,
ਬੋਦੀ!
ਔਰ ਰਾਣੂ ਨੇ ਮਸਵਾਕੇਂ .ਦਾਤਣਾਂ॥ ਕਾਟਨੇ ਵਾਲੀ ਦਰਾਂਤੀ ਸੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ ਬੋਦੀ ਕਾਟ ਦੀ।
ਵੋਹੀ ਲੜਕਾ ਫਿਰ ਬੋਲਾ - ਬੁਲਾ ਦੇਂ ਜੈ? ਬੁਲਾ ਦੇਂ ਜੈ?
ਔਰ ਰਾਣੂ ਨੇ ਕਹਾ - ਜਾਨੇ ਦੋ, ਬੁੱਢਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਸਾਥ ਬੱਕਰੀਆਂ ਚਰਾਯਾ ਕਰੇਗਾ। - ਫਿਰ
ਉਸਨੇ ਦਾਊ ਜੀ ਕੀ ਠੋੜੀ ਊਪਰ ਉਠਾਤੇ ਹੂਏ ਕਹਾ - ਕਲਮਾ ਪੜ੍ਹ ਪੰਡਤਾ!
ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਆਹਿਸਤਾ-ਸੇ ਬੋਲੇ - ਕੌਨ ਸਾ?
ਰਾਣੂ ਨੇ ਉਨਕੇ ਨੰਗੇ ਸਰ ਪਰ ਐਸਾ ਥੱਪੜ ਮਾਰਾ ਕਿ ਵੋਹ ਗਿਰਤੇ-ਗਿਰਤੇ ਬਚੇ ਔਰ ਬੋਲਾ -
ਸਾਲੇ! ਕਲਮੇ ਭੀ ਕੋਈ ਪਾਂਚ ਸਾਤ ਹੈਂ?
ਜਬ ਵੋਹ ਕਲਮਾ ਪੜ੍ਹ ਚੁਕੇ ਤੋ ਰਾਣੂ ਨੇ ਅਪਨੀ ਲਾਠੀ ਉਨਕੇ ਹਾਥ ਮੇਂ ਥਮਾ ਕਰ ਕਹਾ - ਚਲ,
ਬੱਕਰੀਆਂ ਤੇਰੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰੀ ਕਰਤੀ ਹੈਂ।
ਔਰ ਦਾਊ ਜੀ ਨੰਗੇ ਸਰ ਬੱਕਰੀਉਂ ਕੇ ਪੀਛੇ ਯੂੰ ਚਲੇ ਗਏ, ਜੈਸੇ ਲੰਬੇ-ਲੰਬੇ ਬਾਲੋਂ ਵਾਲਾ
ਫ਼ਰੀਦ ਚਲ ਰਹਾ ਹੋ।
.ਅਨੁਲਿਪੀ: ਅਬਰਾਰ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ 1995॥
-0-
|
