ਰੰਗ-ਬਰੰਗੇ ਫੁੱਲ-1
- ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
 

ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਸੈਂਟਰਲ ਜੇਲ੍ਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਪ-ਗੋਸ਼ਟ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਂ। ਕੋਈ ਜਣਾ ਇੱਕ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਖੱਡੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਕੇ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ‘ਜੀਤੇ ਨਿਹੰਗ’ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਆਉਂਦਿਆਂ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਪਛਾਣ ਲਿਆ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਪਿਛਲੇ ਪਿੰਡ ਭਡਾਣੇ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਸਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੱਗਦੀ ਮੇਰੀ ਭੂਆ ਤੇਜੋ ਦਾ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਦਾ ਛੜਾ-ਛੜਾਂਗ ਮੁੰਡਾ ਸੀ। ਭੂਆ ਤੇਜੋ ਸੁਰ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਿਆਹੀ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਸਾਡਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਨੇੜਲਾ ਮਿਲਵਰਤਣ ਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਘਰ ਚੰਗਾ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਸੀ। ਵਾਹੀ ਦੇ ਕੰਮ-ਧੰਦੇ ਵਿਚੋਂ ਮਨ ਉਚਾਟ ਹੋ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਜੀਤੇ ਨੇ ਬਾਬੇ ਬਿਧੀ ਚੰਦੀਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਨਿਹੰਗੀ-ਬਾਣਾ ਸਜਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਗੂੜ੍ਹਾ ਲੰਮਾਂ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਚੋਲਾ, ਸਿਰ ‘ਤੇ ਓਸੇ ਰੰਗ ਦੀ ਚੱਕਰ ਲਾ ਕੇ ਸਜਾਈ ਦਸਤਾਰ ਤੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੰਮਾਂ ਬਰਛਾ ਫੜ੍ਹੀ ਉਸਦਾ ਜਦੋਂ ਜੀ ਕਰਦਾ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਵੜਦਾ। ਸੁੱਖੇ ਨਾਲ ਰੱਜਿਆ ਹੱਸੀ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਏਧਰ-ਓਧਰ ਦੀਆਂ ਮਾਰਦਿਆਂ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਬੈਠਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਨਿਹੰਗ ਬਣ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਮੇਰੇ ਪਿਓ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਦਿੱਤਾ, “ਮਾਮਾ, ਮੈਂ ਸੋਚਿਐ ਐਵੇਂ ਵਾਹੀ ਵਿੱਚ ਫਾਟਾਂ ਭੰਨਾਉਣ ਦਾ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ! ਮੇਰੇ ਕਿਹੜੇ ਛਿੰਦੂ ਹੁਰੀਂ ਰੋਂਦੇ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਮਰਨ-ਮਿੱਟੀ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਾਂ! ਮਰਜੀ ਨਾਲ ਸੌਵਾਂਗੇ, ਮਰਜੀ ਨਾਲ ਉਠਾਂਗੇ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਆਪ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ‘ਚ ਨਿੱਘੇ ਹੋਏ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ ਤੇ ਪਏ ਪਏ ‘ਵਾਜਾਂ ਮਾਰੀ ਜਾਣੀਆਂ, ‘ਉੱਠ ਜੀਤਿਆ! ਹਲਾਂ ਨੂੰ ਕੁਵੇਲਾ ਹੋਈ ਜਾਂਦੈ।”
ਅਸੀਂ ਵੀ ਉਸਦੀਆਂ ਝੱਲ-ਵਲੱਲੀਆਂ ਸੁਣ ਸੁਣ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਹ ਰੌੜ ਵਿੱਚ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਉਂਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਕੇ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਸਾਈਕਲ ਵਾਲੇ ਜੀਤੇ ਦੇ ਘਰਦਿਆਂ ਕੋਲ ਉਸਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਲੈ ਕੇ ਗਏ। ਘਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਕੀ ਦੇਹ-ਦਵਾਲ ਸੀ! ਮਹੀਨੇ-ਦਸੀਂ ਦਿਨੀਂ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਘਰ ਵੜਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਜੀਤੇ ਤੇ ਸਾਈਕਲ ਬਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਦੱਸਦੇ! ਸਾਈਕਲ ਵਾਲੇ ਮੇਰੇ ਪਿਓ ਕੋਲ ਵੀ ਉਸਦਾ ਉਲਾਹਮਾਂ ਲੈ ਕੇ ਆਏ। ਆਖ਼ਰ ਉਹ ਜੀਤੇ ਦਾ ਮਾਮਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ! ਪਰ ਮਾਮੇ ਨੂੰ ਜੀਤੇ ਦੀ ਕੀ ਖ਼ਬਰ ਸੀ! ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਸਾਈਕਲ ਮੁੜਵਾ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਹੋਰ ਉਡੀਕ ਲੈਣ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਕੋਲ ਨਾ ਜਾਣ।
ਆਖ਼ਰ ਦਸੀਂ-ਪੰਦਰੀਂ ਦਿਨੀ ਜੀਤਾ ਆਪ ਹੀ ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਕੇ ਅਗਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਵੜਿਆ। ਸਾਈਕਲ ਫੜਾ ਕੇ ਹੱਸਦਾ ਹੋਇਆ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਪਿਉ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਉਏ ਜੀਤਿਆ! ਕੰਜਰਾ, ਮੁੰਡਿਆਂ ਦਾ ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਕੇ ਕਿੱਥੇ ਉਡੰਤਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੈਂ। ਪਿੱਛੋਂ ਅਸੀਂ ਵਖ਼ਤ ਨੂੰ ਫੜ੍ਹੇ ਰਹੇ।”
“ਓ ਮਾਮਾ, ਗੱਲ ਤਾਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੁੰਡੇ ਰੌੜ ‘ਚ ਸ਼ੈਕਲ ਚਲਾਉਣ ਡਹੇ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਖਿਆ, “ਲਿਆਓ ਉਏ ਮੁੰਡਿਓ, ਵੇਖੀਏ ਤ੍ਹਾਡਾ ਸ਼ੈਕਲ ਭਲਾ ਹੌਲਾ ਚੱਲਦੈ ਕਿ ਭਾਰਾ। ਸ਼ੈਕਲ ਚਲਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ, ਵਾਹਵਾ ਹੌਲਾ ਚੱਲਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ, ਚੱਲ ਮਨਾਂ; ਵਰਨਾਲਿਓਂ ਭੂਆ ਨੂੰ ਈ ਮਿਲ ਆਈਏ, ‘ਵਾ ਵੀ ਪਿੱਛੋਂ ਦੀ ਆ।”
ਜੀਤਾ ਚਿੱਟੇ ਚਿੱਟੇ ਦੰਦ ਕੱਢੀ ਢਿੱਡ ਹਿਲਾ ਕੇ ਹੱਸੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਜੀਤੇ ਨੂੰ ਖੱਡੀ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬਿਠਾ ਕੇ ਹੱਸਦਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਨਿਹੰਗ ਸਿਹਾਂ! ਐਤਕੀਂ ਲੱਗਦੈ ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਵਗਣ ਵਾਲੀ ‘ਵਾ ਅੰਬਰਸਰ ਵੱਲ ਦੀ ਸੀ। ਤੂੰ ਸੋਚਿਆ, ਚੱਲ ਮਨਾਂ; ਜੇਲ੍ਹ ਵਾਲੇ ਫੁੱਫੜਾਂ ਨੂੰ ਈ ਮਿਲ ਆਈਏ!”
ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ‘ਇਹੋ-ਜਿਹੇ’ ਛੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅੰਦਰ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਬੜਾ ਦੁੱਖ ਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ‘ਕਤਲ-ਕੇਸ’ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਿਆ ਸੀ।
“ਕੀਹਦਾ ਕਤਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤੈਥੋਂ?”
“ਕਤਲ ਕੀਹਦਾ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਕਤਲ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀਤਾ ਕਰਾਇਆ ਈ ਮਿਲ ਗਿਆ ਭਰਾਵਾ!”
ਉਹ ਆਮ ਵਾਂਗ ਹੱਸਿਆ ਤੇ ਦੱਸਣ ਲੱਗਾ, “ਮੈਂ ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰਵਾਰ ਬਾਬੇ ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਦੀ ਸਮਾਧ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਰਹਿੰਦਾ ਸਾਂ। ਓਥੇ ਕੋਈ ਭਾਈ ਤਾਂ ਹੁੰਦਾ ਨਹੀਂ। ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਮੈਂ ਸਾਫ਼ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸਾਂ। ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀ ਕਿਤੇ ਦੋਂ-ਚਹੁੰ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਐਵੇਂ ਬਾਹਰ-ਅੰਦਰ ਫਿਰਨ-ਤੁਰਨ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਕਿਹੜੀ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਵਾਉਣੀ ਸੀ ਪਈ ਦੱਸ ਕੇ ਜਾਂਦਾ। ਮਗਰੋਂ ਈ ਇੱਕ ਬੁੱਢਾ ਜਿਹਾ ਨਿਹੰਗ ਸਮਾਧਾਂ ਨੇੜੇ ਮਰਿਆ ਲੱਭਾ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਸੇ ਮਾਰਿਆ ਸੀ ਕਿ ਆਪੇ ਮਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਓਥੇ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸਾਂ। ਸਾਰੇ ਆਖਣ ਸਮਾਧੀਂ ਤਾਂ ਜੀਤਾ ਹੀ ਹੁੰਦੈ। ਉਹੋ ਹੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਿਤੇ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਹੋ ਗਿਐ ਹੁਣ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਤਲ ਮੇਰੇ ‘ਤੇ ਪਾ ‘ਤਾ। ਮੇਰੀ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨ੍ਹੀਂ ਸੁਣੀ। ਐਥੇ ਹੁਣ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਤੋੜਦੇ ਆਂ। ਤੇਰਾ ਆਏ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਮੌਕਾ ਲੱਗਾ ਵੇਖ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆ ਗਿਆਂ।”
ਮੈਂ ਹੋਰ ਵੀ ਖ਼ੁਰਚ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਸਦੇ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਕਰਨ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਸਾਂ। ਲੱਗਾ; ਜੀਤਾ ਤਾਂ ਨਾਹੱਕ ਹੀ ਕਤਲ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਿਆ। ਪੁੱਛਿਆ, “ਤੈਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣ ਲਈ ਬਾਬੇ ਬਿਧੀ ਚੰਦੀਆਂ ਨੇ ਨਹੀਂ ਕੁੱਝ ਕੀਤਾ? ਮਗਰੋਂ ਕੋਈ ਪੈਰਵੀ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ!”
“ਪੈਰਵੀ ਮੇਰੀ ਕੀਹਨੇ ਕਰਨੀ ਸੀ! ਭਰਾ ਆਂਹਦੇ ਹੋਣਗੇ ਚੱਲ ਫ਼ਾਹੇ ਲੱਗੂ ਤਾਂ ਹਿੱਸੇ ਆਉਂਦੇ ਦੋ ਕਿਲੇ ਸਾਂਭਣ ਵਾਲੇ ਬਣਾਂਗੇ। ਨਾਲੇ ਉਹ ਸੋਚਦੇ ਹੋਣਗੇ ਆਪੇ ਬਾਬੇ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਕਰਨਗੇ। ਬਾਬਿਆਂ ਨੂੰ ਊਂ ਮੇਰੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਸ਼ੱਕ ਐ।”
ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੋਰ ਵੀ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਵਕੀਲ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਾ, ਜੀਤਾ ਵਿਚਾਰਾ ਤਾਂ ਭੰਗ ਦੇ ਭਾੜੇ ਫਾਹੇ ਲੱਗ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ!
ਉਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਮਨ-ਚਿੱਤ ਬਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇਕਾਗਰ ਕਰ ਕੇ ਵੱਖਰੇ ਹੋ ਕੇ ਬਾਬਾ ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਦਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਾਬਾ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਜੀਤੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ। ਲਿਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮੈਂ ਜੀਤੇ ਦੀ ਥਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੇਕਸੂਰ ਫਸਿਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਆਪਣੇ ਲੇਖਕੀ-ਹੁਨਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਮੈਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਜੀਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਤੇ ਤਰਸ ਦੇ ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਨੇ ਸਨ। ਮੌਤ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਏ ਜੀਤੇ ਦੀ ਤੜਪਦੀ-ਫੜਫੜਾਉਂਦੀ ਆਤਮਾ ਬਣ ਕੇ ਉਸਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਤਰਲਾ ਪਾਉਣਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਮੇਰੀ ਲਿਖਣ-ਕਲਾ ਦਾ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੀ।
ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਪੂਰੇ ਵੇਰਵੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਏਨੇ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਕਿੱਥੇ ਯਾਦ ਰਹਿਣੇ ਸਨ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਏਨਾ ਚੇਤਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ‘ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸੱਚੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮ-ਗਿਆਨੀ ਵਜੋਂ ਵਡਿਆਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ‘ਕਲਯੁਗ’ ਵਿੱਚ ਦੀਨ-ਦੁਖੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਆਪਣਾ ਆਪਾ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ!’
‘ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਬੁੱਝਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਅਣਬੋਲਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਿਰਥਾ ਜਾਨਣ ਵਾਲੇ ਹੋ। ਸਭ ਦੇ ਦੁੱਖ ਹਰਦੇ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਦਰ ‘ਤੇ ਆਇਆਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਰਿਆਦਾਂ ਸੁਣਦੇ ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਮੇਰੀ ਫ਼ਰਿਆਦ ਤੇ ਮੇਰੀ ਕੁਰਲਾਹਟ ਭਲਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਸੁਣੀ ਹੋਵੇਗੀ! ਜ਼ਰੂਰ ਮੇਰੇ ਮਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋਵੋਗੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਬੇਕਸੂਰ ਹੋਣ ਦਾ ਵੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਛੱਡ ਕੇ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸੇਵਕ ਬਣਿਆਂ ਸਾਂ। ਸੇਵਕ ਵੀ ਬਣਿਆਂ ਸਾਂ ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਆਪਣਾ ਪੁੱਤਰ ਵੀ। ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਹੋ, ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹੋ, ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਰੱਬ ਹੋ! ਤੁਹਾਡੇ ਦਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਤੁਹਾਡੇ ਹੀ ਪੁੱਤਰ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਦੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਫਸੇ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਕਿਹੜਾ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਉਸਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ! ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਦੀ ਫਰਿਆਦ ਭਲਾ ਮੇਰਾ ਗੁਰੂ ਕਿਵੇਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣੇਂਗਾ! ਤੁਹਾਡੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਬੈਠਾ ਮੇਰਾ ਰੱਬ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਮਿਹਰ ਭਰਿਆ ਹੱਥ ਭਲਾ ਕਿਵੇਂ ਨਹੀਂ ਰੱਖੇਗਾ! ਮੈਂ ਤਾਂ ਹਾਂ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ‘ਛੀਨਾ’ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ। ਬਾਬਾ ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ‘ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਛੀਨਾ, ਗੁਰੂ ਕਾ ਸੀਨਾ।’ ਹੁਣ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਸੀਨੇ ਨਾਲੋਂ ਲਾਹ ਕੇ ਦੂਰ ਸੁੱਟ ਸਕਦੇ ਹੋ! ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਹੋ ਜਿਸਨੇ ਬਵੰਜਾ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਬੰਦ-ਖ਼ਲਾਸੀ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਬੰਦੀ-ਛੋੜ ਬਣ ਕੇ ਮੇਰੀ ਬੰਦ-ਖ਼ਲਾਸੀ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਓਗੇ?’
ਕੁਝ ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਲਦੇ-ਮਿਲਦੇ ਭਾਵਾਂ ਵਾਲੀ ਚਿੱਠੀ ਜੀਤੇ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖ ਕੇ ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਹੋਣ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਪਾਇਆ। ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਅੰਦਰ ਘੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘੁਲੇ ਹੋਏ ਦਿਲ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਦਿਲ ਪਿਘਲਾਉਣਾ ਸੀ! ਮੇਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਸੇਕ ਰੰਗ ਲਿਆਇਆ। ਅਗਲੀ ਪੇਸ਼ੀ ‘ਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਨਾਲ ਵਕੀਲ ਸਮੇਤ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਪਿੱਛੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ; ਜੀਤੇ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਕਿਸੇ ਸਿੰਘ ਕੋਲੋਂ ਸੁਣ ਕੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਮੁਸਕਰਾਏ ਸਨ ਤੇ ਫਿਰ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖਿਆ ਸੀ, “ਕਰੀਏ ਭਾਈ ਕੁੱਝ ਆਪਣੇ ਜੀਤ ਸੁੰਹ ਦਾ ਹੁਣ ਤਾਂ। ਕਰਨਾ ਹੀ ਪੈਣੈਂ!”
ਜੀਤਾ ਅਗਲੀ-ਅਗਲੇਰੀ ਪੇਸ਼ੀ ‘ਤੇ ਹੀ ਛੁੱਟ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਬੰਦੇ ਨੁੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਡਿਗਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਚ ਲਿਆ ਸੀ।
ਲਿਖਣ ਦਾ ਹੁਨਰ ਨਾਵਲ, ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ ਆਦਿ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦਾ ਸਗੋਂ ‘ਚਿੱਠੀ’ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਨੂੰ ‘ਬਦਲ’ ਹੀ ਕਿਉਂ, ਜੀਵਨ ਨੂੰ ‘ਬਚਾ’ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ!

ਰਾਇਲ-ਐਨ-ਫ਼ੀਲਡ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ‘ਗੜ! ਗੜ’ ਕਰਦਾ, ਧੂੜ ਉਡਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਇਆ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਓਧਰ ਮੁੜੀਆਂ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਸਟੈਂਡ ‘ਤੇ ਖੜਾ ਕੀਤਾ, ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਬੱਧਾ ਰੁਮਾਲ ਲਾਹਿਆ ਤੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੋਂ ਘੱਟਾ ਝਾੜਦਾ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਮੇਰਾ ਬੀ ਐੱਡ ਦਾ ਜਮਾਤੀ ਅਜੀਤ ਸੀ। ਗੋਰਾ-ਨਿਛੋਹ ਰੰਗ; ਕੱਟ-ਕੱਟ ਧਰੇ ਨੈਣ-ਨਕਸ਼; ਸੁਡੌਲ ਜਿਸਮ। ਫੱਬ ਫੱਬ ਪੈਂਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਗੋਰੇ ਰੰਗ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗੂੜ੍ਹਾ ਕਰਦੀ ਗਾਜਰ-ਰੰਗੀ ਪਟਿਆਲਾ-ਸ਼ਾਹੀ ਪੱਗ। ਚਿਹਰਾ ਜਿੰਨਾ ਮੁਲਾਇਮ ਤੇ ਕੂਲਾ ਆਵਾਜ਼ ਓਨੀ ਹੀ ਖੁਰਦਰੀ ਤੇ ਜਟਕੀ! ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਅਜੀਤ ਨੂੰ ਬੀ ਐੱਡ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਸਟਰਾਂ ਦਾ ‘ਮੁਰਲੀ ਮਹਿਕਮਾਂ’ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਮੇਚੇ ਦਾ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਉਹ ਕੋਆਪ੍ਰੇਟਿਵ ਸੋਸਾਇਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ ਬੋਤਲ-ਮੁਰਗਾ ਚੱਲਣ ਦੀਆਂ ਬੜੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਸਨ। ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ਬਦਲੀ ਮੇਰੇ ਹੀ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਜੱਟਾਂ ਤੋਂ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦਾ ਬਕਾਇਆ ਉਗਰਾਹੁਣ ਆਇਆ ਉਹ ਕਈ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਣ ਆ ਜਾਂਦਾ। ਹਰ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨਾਲ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਦੋ-ਚਾਰ ਜਣੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦੇ। ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਜੀਪ ‘ਤੇ। ਅੱਜ ਹੈ ਵੀ ਇਕੱਲਾ ਤੇ ਆਇਆ ਵੀ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ‘ਤੇ ਸੀ।
ਉਸਦੀ ਆਮਦ ਦਾ ਰਹੱਸ ਉਦੋਂ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਜਦੋਂ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਉਠਾ ਕੇ ਇੱਕ ਨੁੱਕਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਿਆ।
“ਭਾ ਜੀ, ਤੁਹਾਡੇ ਗੋਚਰਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੰਮ ਆਣ ਪਿਐ। ਹੱਥ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ; ਨਾਂਹ ਨਾ ਕਰਿਓ। ਤੁਹਾਡੇ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਏਸੇ ਲਈ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲ ਭੱਜਾ ਆਇਆਂ।”
ਹੈਰਾਨ ਸਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਗੋਚਰਾ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਕੰਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ! ਕੰਮ ਤਾਂ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਸਗੋਂ ਉਹ ਮੇਰੇ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਜੇ ਪਰਸੋਂ ਹੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚਲਾ ਮੇਰਾ ਗੁਆਂਢੀ ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਇਆ ਸੀ ਤੇ ਨਾਲ ਜਾ ਕੇ ਅਜੀਤ ਕੋਲ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਸੋਸਾਇਟੀ ਤੋਂ ਲਏ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਉਹਦੇ ਸਿਰ ਖਲੋਤੀਆਂ ਸਨ। ਸੋਸਾਇਟੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਜੀਪ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦਿਨ ਤਾਂ ਉਹ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਆਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਅਜੀਤ ਸੁਨੇਹਾ ਛੱਡ ਆਇਆ ਸੀ, “ਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਬਕਾਇਆ ਜਮ੍ਹਾਂ ਨਾ ਕਰਾਇਆ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਲਿਆ ਕੇ ਤੇ ਮੁਸ਼ਕਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਊਂ।”
ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੰਮ ਸੀ। ਮੈਂ ਓਸੇ ਵੇਲੇ ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਜਾ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਸਕਦਾ। ਇੱਕ ਚਿੱਟ ‘ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਬੇਝਿਜਕ ਜਾ ਕੇ ਅਜੀਤ ਨੂੰ ਮਿਲ ਲਵੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਂ ਵਾਲੀ ਚਿੱਟ ਉਸਨੂੰ ਫੜਾ ਕੇ ਆਖੇ ਕਿ ‘ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਮੇਰਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਹੈ!”
ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕੀਤਾ। ਅਜੀਤ ਉਸਨੂੰ ਜੱਫੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ, “ਜਥੇਦਾਰ ਜੀ! ਜਿਹੋ ਜਿਹੇ ਤੁਸੀਂ ਸੰਧੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਉਹੋ ਜਿਹੇ ਮੇਰੇ। ਬਕਾਏ ਸ਼ਕਾਏ ਦੀ ਗੱਲ ਛੱਡੋ, ਜਦੋਂ ਹੋਏ ਦੇ ਛੱਡਿਓ। ਹੁਣ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੱਸੋ।” ਤੇ ਉਸਨੇ ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰੋਕਦਿਆਂ ਰੋਕਦਿਆਂ ਵੀ ਚਾਹ-ਬਰਫ਼ੀ ਦਾ ਆਰਡਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।
ਅੱਜ ਅਜੀਤ ਦਾ ਤਰਲਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ‘ਅਰਦਾਸ’ ਕਰਨ ਵਰਗਾ ਕੁੱਝ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਕਾਸ਼! ਮੈਂ ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਵਾਂ!
ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਕੰਮ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਖਿੜਖਿੜਾ ਕੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗਾ। ਉਹ ਵੀ ਮਾਸੂਮ ਜਿਹਾ ਮੂੰਹ ਬਣਾ ਕੇ ਮੇਰੇ ਹਾਸੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।
ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਭਿੱਖੀਵਿੰਡ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਪਕ-ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੁੰਦੇ। ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੋਹਣੀ-ਸੁਨੱਖੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਹੋਰਨਾਂ ਤੋਂ ਅੱਖਾਂ ਚੁਰਾ ਕੇ ਅਜੀਤ ਵੱਲ ਵੇਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਅਜੀਤ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਤਾਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਥੋੜ੍ਹੇ ਕੁ ‘ਯਤਨ’ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਉਸਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦਾ। ਨੇ ਜਾਣੀਏਂ! ਐਵੇਂ ਉਸਨੂੰ ਬੁਲਾ ਬੈਠੇ ਤੇ ਅਗਲੀ ਝੰਡ ਕਰ ਕੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜਾ ਦੇਵੇ! ਪਰ ਅੱਜ ਤਾਂ ਉਹ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਉਸ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਮੁਸਕਰਾਈ ਤੇ ਸ਼ਰਮਾਈ ਸੀ।
ਅਜੀਤ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਦਿਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਕੁੜੀ ਉਸ ਵੱਲ ਖਿੱਚੀ ਚਲੀ ਆਵੇ। ਉਹ ਤਾਂ ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਉਸਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲੱਗੀ ਸੀ! ਜੇ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਤਾਂ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ! ਹੁਣ ਤਾਂ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸਾਰੀ ਡੋਰ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਸੀ।’
ਹੱਸਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੱਗ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਜੇ ਮੈਂ ਲੇਖਕ ਵੀ ਸਾਂ ਤਾਂ ‘ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀਆਂ’ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਲੇਖਕ ਨਹੀਂ ਸਾਂ। ਸਗੋਂ ਸਾਧਾ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲੀ ਜਿਹੇ ਗ਼ਰੀਬ ਜੱਟ-ਕਿਰਸਾਣਾਂ ਦਾ ਲੇਖਕ ਸਾਂ! ਉਸ ਜਿਹੇ ਸੋਹਣੇ ਮੁੰਡੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਜੇ ਉਹ ਅੱਜ ਮੁਸਕਰਾ ਪਈ ਹੈ ਤਾਂ ਕੱਲ੍ਹ-ਪਰਸੋਂ ਆਪੇ ਬੋਲ ਵੀ ਪਵੇਗੀ। ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਚਿਰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪੈਣਾ। ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਵੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਆਖਾਂ “ਯਾਰ! ਜੈਨੂਅਨ ਲੇਖਕ ਦਾ ਕੋਈ ਪੱਧਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ! ਮੈਨੂੰ ਤੂੰ ਇਸ਼ਕੀਆ ਚਿੱਠੀਆਂ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਚਾਲੂ ਕਿਸਮ ਦਾ ਲੇਖਕ ਸਮਝ ਰੱਖਿਐ!”
ਪਰ ਅਜੀਤ ਦੀ ਮਿੱਠੀ ਜ਼ਿਦ ਦਾ ਕੀ ਕਰਦਾ!
ਮੈਂ ਉਸਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹਾਰ ਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਲਿਖਣ-ਕਾਲ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਸਾਥੀ ਅੱਗੇ ਹਾਰ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਦਾ ਮਾਣ ਭਰਿਆ ਸੱਦਾ ਦੇ ਕੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਵਿਆਹ ਤੇ ਆਉਣ ਦੀ ‘ਹਾਂ’ ਕਰਵਾ ਲਈ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਵਾਲ ਵੀ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਦੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਵੀ ਮੈਂ ਹੀ ਲਿਖਣਾ ਹੈ ਤੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਵੀ ਮੈਂ ਹੀ ਹੈ। ਬੜੀ ਨਾਂਹ-ਨੁੱਕਰ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਉਹ ਆਖੀ ਜਾਵੇ, “ਮੈਨੂੰ ਪਤੈ ਕਿ ਤੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਵਧੀਆ ਸਿਹਰਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕੋਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ। ਏਡਾ ਵੱਡਾ ਲੇਖਕ ਹੋ ਕੇ ਤੂੰ ਇੱਕ ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਸਕਦਾ! ਲਓ ਕਰ ਲੌ ਗੱਲ!” ਉਹ ਮੇਰੇ ਤਰਲੇ ਲੈਂਦਿਆਂ ਆਪਣਾ ‘ਹੁਕਮ’ ਛੱਡ ਕੇ ਤੁਰ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਬੜਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਿ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਨੇ ਇਹ ਲੋਕ ਲੇਖਕ ਨੂੰ? ਸ਼ਾਇਦ ਇਹਨਾਂ ਲਈ ਲੇਖਕ ਵੀ ਤਰਖਾਣ ਜਾਂ ਘੁਮਿਆਰ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਚਾਹੇ ਗੁੱਲੀ ਘੜਵਾ ਲੌ, ਚਾਹੇ ਚਰਖ਼ਾ ਬਣਵਾ ਲੌ ਜਾਂ ਘੜਾ ਬਣਵਾ ਲਵੋ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਚਾਟੀ। ਹੁਣ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਬੜੀ ਖਿਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ‘ਟੁੱਚਲ’ ਜਿਹੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਸੁਣਾ ਕੇ ਆਖਣਗੇ, “ਇਸ ‘ਤੇ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖ ਦਿਓ!” ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣਾ ਨਾ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ‘ਖੱਚ’ ਮਾਰਨਾ ਹੋ ਗਿਆ! ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਮਿੱਤਰ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਲਿਖਣਾ ਵੀ ਪਿਆ ਸੀ ਤੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਵੀ। ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਕੀ ਮੈਨੂੰ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹੈ ਜਾਂ ਸਿਹਰਾ ਲਿਖਵਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਬੁਲਾ ਰਹੇ ਹੋ? ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਹੋਈ ਬੀਤੀ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਫੇਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਿਹਰਾ ਲਿਖਣ ਲਈ ਨਾ ਕਿਹਾ।
ਮੈਂ ਅਜੀਤ ਦੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਬੱਸ ਵਾਲੇ ਕਿੱਸੇ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ, ਉਸਦੀ ਥਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਿਠਾ ਕੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਚਿੱਠੀ ਉਸਨੂੰ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਵਾਰ ਵਾਰ ਮੇਰਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਚਾਅ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਦੋ ਕੁ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਫੇਰ ਗੂੰਜਦਾ ਆਵੇ। ਅਜੀਤ ਤੋਂ ਚਾਅ ਸਾਂਭਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਰਿਹਾ।
“ਭਾ ਜੀ ‘ਤੁਹਾਡੀ’ ਚਿੱਠੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਆ ਗਿਐ। ਆਹ ਫੜੋ ਤੇ ਇਹਦਾ ਜਵਾਬ ਵੀ ਲਿਖ ਕੇ ਦਿਓ।”
ਉਸਨੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾਇਆ। ਕਾਗਜ਼ ਖੋਲ੍ਹਦਿਆਂ ਮੈਂ ਹੱਸ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਚਿੱਠੀ ‘ਮੇਰੀ’ ਦਾ ਨਹੀਂ ‘ਤੇਰੀ’ ਦਾ ਜਵਾਬ ਆਇਐ।”
ਕੁੜੀ ਅਜੀਤ ਦੇ ਚੰਗੇ ਲੱਗਣ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਮੰਨਦੀ ਸੀ ਪਰ ਗੱਲ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਨ ਤੋਂ ਡਰਦੀ ਸੀ।
ਮੈਂ ਕੁੜੀ ਤੇ ਮੁੰਡੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸਮਝੀ। ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਨੇੜੇ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਈ-ਜੁਗਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਮੁਹੱਬਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਭੈਅ ਦੇ ਝਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ।
ਫਿਰ ਤਾਂ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚੱਲ ਸੋ ਚੱਲ ਵਾਲਾ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਕੁੜੀ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਮਿਲਦੀ, ਅਜੀਤ ਦਫ਼ਤਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਕੰਮ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਣ ਦਾ ਕਰਦਾ। ਆਪਣੇ ਸਹਿਕਰਮੀ ਦਾ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਫੜ੍ਹਦਾ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸਦਾ ਵਾਲ ਵਾਲ ਮੇਰਾ ਰਿਣੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਪੌੜੀ ਦਾ ਡੰਡਾ ਡੰਡਾ ਉਤਾਂਹ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਿਨ ‘ਹੋਟਲ ਦੇ ਕਮਰੇ ਤੱਕ’ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਪਹਿਲੀ ਮਿਲਣੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁੜੀ ਨੇ ਜਿਹੜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਉਸਨੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦਿਆਂ ਅਜੀਤ ਹੱਸੀ ਜਾਵੇ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਰਲ ਕੇ ਕਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਹੱਸਦੇ ਰਹੇ। ਕੁੜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ ਸੀ, “ਚਿੱਠੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੀਆਂ ਸੋਹਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖਦੇ ਹੁੰਦੇ ਜੇ, ਓਨੀਆਂ ਸੋਹਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ! ਉਸਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਇੱਕ-ਅੱਧੀ ਗੱਲ ਈ ਕਰੋ ਤਾਂ ਸਹੀ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਮਿਲਣ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਨ ਲਈ ਤਰਸੀ ਪਈ ਸਾਂ।”
ਚਿੱਠੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਇਸ ਕਲਪਿਤ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੁਹਜ ਦੀ ਪੁੱਠ ਦੇ ਕੇ ਬਿਆਨ ਕਰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਮਾਰਦਾ ਤਾਂ ਤੁੱਕਾ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਪਰ ਇਹ ‘ਤੁੱਕਾ’ ਹੀ ਕੁੜੀ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ‘ਤੀਰ’ ਬਣ ਕੇ ਖੁਭ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਜਿਹੜਾ ਖੁਦ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਕਰ ਸਕਿਆ ਅੱਜ ਅਜੀਤ ਬਣ ਕੇ ਮੈਦਾਨ ਮਾਰ ਗਿਆ ਸਾਂ!
ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜੀਤ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਿਚੋਲੇ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਚਾਰੇ ਨੈਣ ਗਡਾਵਡ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਮੇਰੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ।

-0-