|
ਗੱਲ ਕੋਈ 1970-71 ਦੀ
ਹੋਣੀ, ਮੈਂ ਅਜੇ ਪੀ ਏ ਯੂ ਲੁਧਿਆਣਾ ‘ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਹੀ ਸੀ। ਪਾਲ ਆਡੀਟੋਰਅਿਮ ਵਿਚ
ਨਾਵਲਕਾਰ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ-ਸਾਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਇਹ ਵੀ ਨਾ ਸੱਚ ਹੋਵੇ
ਕਿ ਇਹ ਓਹੀ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਹੈ ਜਿਹਦੇ ਅਸੀਂ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ‘ਚ
ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ੳੁੱਤਰ ਦਿਆ ਕਰਦੇ ਸਾਂ-ਮੈਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਆਡੀਟੋਰਅਿਮ ਵਿਚ ਉਪਰ ਸੀਟ ਲੈ ਲਈ ਸੀ
ਤੇ ਨੀਝ ਲਾ ਕੇ ਸਟੇਜ ਤੇ ਬੈਠੇ ਡਾ ਰੰਧਾਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਸਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਦਾਰ ਕਰ
ਰਿਹਾ ਸਾਂ-ਤੇ ਹਾਂ ਸੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ-ਪਰ ਫੋ਼ਟੋ ਨਾਲ ਜਰੂਰ ਮੜੰਗਾ ਮਿਲਦਾ
ਸੀ-ਹੁਣ ਦਿਲ ਚ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲਿਆ ਜਾਵੇ-ਇਹ ਸਮਾਂ ਓਦੋਂ
ਹੱਥ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਤੇ ਸਾਰੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ
ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣਾ ਸੀ- ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸੀਟ ਛੱਡ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਓਸ ਦਰਵਾਜੇ ਕੋਲ ਖੜ ਗਿਆ ਤੇ
ਨਿਕਲਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਬੁਲਾਈ-ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਓਸ ਵੇਲੇ ਉਮਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ। ਗੱਲ ਕੀ
1971 ਚ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਨਾੜੀ ਕੋਈ ਫ਼ਟ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸਦੀਵੀ ਵਿਛੋੜਾ
ਦੇ ਗਏ ਹਨ।
ਪਿੰਡ ਚੱਕ ਹਮੀਦ ਵਿਖੇ 1897 ਨੂੰ ਬਹਾਦਰ ਚੰਦ ਸੂਰੀ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਲੱਛਮੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋˆ ਨਾਨਕ
ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੇਹਲਮ (ਅੱਜ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿਖੇ ਇਹ ਸੂਰਜ ਚਮਕਿਆ। ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਪਿਤਾ
ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵਿਚ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ
ਨਾਲ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਣ ਲੱਗ ਗਏ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ
ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਉਮਰ ਦਸਾˆ ਬਾਰਾˆ ਵਰ੍ਹਿਆˆ
ਦੀ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਬੋਝ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਆ ਪਿਆ। ਉਨ੍ਹਾˆ ਹਲਵਾਈ ਦੀ ਦੁਕਾਨ
‘ਤੇ ਭਾˆਡੇ ਮਾˆਜੇ ਅਤੇ ਮੇਲਿਆˆ ਵਿੱਚ ਕੁਲਫ਼ੀਆˆ ਵੀ ਵੇਚੀਆˆ-ਮਿਹਨਤ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਓਹਦੇ
ਤਲੀਆਂ ਤੇ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ ਚਲਾਈ। ਘਰ ਦੀ ਗੱਡੀ ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ
ਰਿੜ੍ਹਨ ਹੀ ਲੱਗੀ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਮਾਤਾ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆˆ ਦੋਵੇˆ
ਲੱਤਾˆ, ਗੋਡਿਆˆ ਹੇਠੋˆ ਕਟਣੀਆˆ ਪੈ ਗਈਆˆ। ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਾਤਾ ਦੀ ਜਿਉˆਦਿਆˆ ਬੜੀ ਸੇਵਾ
ਕੀਤਾ। ਮਾˆ ਦੀਆˆ ਅਸੀਸਾˆ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜ ਜਮਾਤਾˆ ਪੜ੍ਹਿਆ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਮਹਾਨ ਨਾਵਲਕਾਰ ਬਣ
ਸਕਿਆ। ਹੰਸ ਰਾਜ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾˆ ਸੀ।
ਮਾਸਟਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ‘ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦਿਨਾˆ ਵਿਚ ਆਰੀਆ
ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰਾˆ ਆਪਣੀਆˆ ਆਪਣੀਆˆ ਸਟੇਜਾˆ ਤੋˆ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ
ਨੇਤਾਵਾˆ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਭੰਡੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੀਆˆ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਵੀ ਕੱਟੜਤਾ ਆ ਗਈ। ਸਰਦੀ ਦੀ ਇਕ
ਰਾਤ ਕਿਸੇ ਹਿੰਦੂ ਸੱਜਣ ਨੇ ਸਾਡੇ ਕਮਰੇ ਦਾ ਬੂਹਾ ਖੜਕਾਇਆ ਅਤੇ ਰਸਤਾ ਪੁੱਛਿਆ। ਅਸੀˆ ਆ
ਦੇਖਿਆ ਨਾ ਤਾ; ਉਸ ਨੂੰ ਖੂਬ ਕੁਟਾਪਾ ਚਾੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ‘ਗੁਰੂ ਦੀਆˆ ਖੁਸ਼ੀਆˆ ਪ੍ਰਾਪਤ
ਕੀਤੀਆˆ।‘ ਕੁਟਾਪਾ ਚਾੜ੍ਹਨ ਤੋˆ ਬਾਅਦ ਅਸੀˆ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਆਪ
ਸੌˆ ਗਏ। ਸਵੇਰੇ ਸਵਖਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਾਡਾ ਬੂਹਾ ਖੜਕਾਇਆ। ਅਸੀˆ ਸਮਝਿਆ ਪੁਲਿਸ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਦ
ਬੂਹਾ ਖ੍ਹੋਿਲਆ ਤਾˆ ਗਿਆਨੀ ਬਾਗ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾˆ ਦਾ ਸੇਵਕ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਤੁਹਾਨੂੰ
ਗਿਆਨੀ ਹੁਰੀˆ ਬੁਲਾਉˆਦੇ ਨੇ।‘ ਜਦ ਅਸੀˆ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਡੇਰੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾˆ ਉਹੋ ਰਾਤ ਵਾਲਾ
ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਾਫਿਰ ਲੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਉਸ ਦੀ ਮਰਹਮ ਪੱਟੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾˆ
ਦੀਆˆ ਅੱਖਾˆ ਵਿਚੋˆ ਹੰਝੂ ਵਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਿ ਜਦੋˆ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ
ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਤਾˆ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀਆˆ ਅੱਖਾˆ ਵਿਚੋˆ ਅੱਥਰੂ ਤੱਕ ਨਹੀˆ ਸੀ ਡਿੱਗਾ।
ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀਆˆ ਅੱਖਾˆ ਵਿਚੋˆ ਗੰਗਾ ਜਮਨਾ ਵਹਿ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਤੋˆ ਮੈਨੂੰ ਅਸਲੀ
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੋਈ। ਇਸ ਤੋˆ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀˆ ਮੇਰੇ ਵਿਚਾਰ ਮੇਰੀਆˆ ਲਿਖਤਾˆ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹ
ਸਕਦੇ ਹੋ। ਮਿਰਚਾˆ ਵਾਲੇ ਕੂੰਡੇ ‘ਚੋˆ ਗੁੜ ਦੀ ਵਾਸ਼ਨਾ ਨਹੀˆ ਆ ਸਕਦੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ
ਸਿੱਖਿਆ ਉਹਦੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਨਹੀˆ ਸਮਝ ਸਕੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਧਰਮ ਸਰਬੱਤ ਦੇ ਭਲੇ ਦਾ ਧਰਮ
ਹੈ।” ਇੰਜ਼ ਹੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੋਂ ਉਹਦੇ
ਸਿੱਖ ਬਹੁਤ ਪਰੇ ਹਨ ਤੇ ਵਿਖਾਵਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਹਾਂ।
ਬਾਲ ਕਵੀ ਨੇ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ‘ਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ, ‘ਸੀ ਹਰਫੀ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ‘ ਲਿਖੀ
ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਹਿਮਾ ਖੱਟੀ। ਗ੍ਰੰਥੀ ਬਾਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ ਉਹ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਚ
ਹੰਸ ਰਾਜ ਤੋˆ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਬਣ ਗਏ। 1918 ਵਿਚ ਗੀਤਾˆ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਗੁਟਕਾ ‘ਸਤਿਗੁਰ ਮਹਿਮਾ‘
ਛਪਵਾਇਆ, ਜਿਹੜਾ 4 ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ ਵਿੱਕਿਆ। ਉਹ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸਨ। ਫਿਰ
ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਛੱਡ ਕੇ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਗਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਅਕਾਲੀਆˆ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਬਾਗ ਦਾ
ਮੋਰਚਾ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੱਲ੍ਹਿਆˆਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਦਾ ਅੱਖੀˆ ਵੇਖਿਆ ਹਾਲ 13
ਅਪਰੈਲ, 1919 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾˆ ‘ਖੂਨੀ ਵਿਸਾਖੀ‘ ਕਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਕਲਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼
ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ‘ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ ਮੋਰਚਾ‘ ਅਤੇ ‘ਜ਼ਖਮੀ ਦਿਲ‘ ਆਦਿ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾˆ 1922 ਵਿੱਚ
ਛਾਪੀਆˆ। ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਇਸੇ ਸਾਲ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ ਪਹੁੰਚਾ ਅਤੇ ਜਥੇ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਲਾਹੌਰ ਦੀ
ਬੋਸਟਨ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਜਾ ਬੰਦ ਹੋਇਆ। ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਇਕ ਰਾਜਸੀ ਕੈਦੀ
ਜਗਨ ਨਾਥ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਮੁਣਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮ ਚੰਦ ਦੇ ਨਾਵਲ ਸਨ। ਬਾਊ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰੇਮ ਚੰਦ
ਦੇ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹੇ, ਜਿਨ੍ਹਾˆ ਤੋˆ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈ ਉਨ੍ਹਾˆ ‘ਅੱਧ ਖਿੜੀ ਕਲੀ‘ ਨਾਵਲ ਲਿਖਿਆ,
ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਅਧਿਕਾਰੀਆˆ ਨੇ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾˆ 1924 ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚੋˆ ਰਿਹਾਅ
ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਗੁਆˆਢ ਰਹਿੰਦੇ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਤਰੇਈ ਮਾˆ ਵੱਲੋˆ ਹੁੰਦੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਵੇਖ
ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ‘ਮਤਰੇਈ ਮਾˆ‘ ਲਿਖਿਆ। 1921 ਵਿੱਚ ਇਹਨਾˆ ਦਾ ਵਿਆਹ ਰਾਜ ਕੌਰ ਨਾਲ਼
ਹੋਇਆ। ਮਾਸਟਰ ਸੰਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਗਰਮੀਆˆ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਲਾਹੌਰ ‘ਫੁਲਵਾੜੀ‘ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ
ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਸਨ ਤੇ ਗਿਆਨੀ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਦਰਦ ਨਾਲ ਗੱਲਾˆ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਚਾਨਕ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ
ਨਵੇˆ ਪਰਚੇ ‘ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ‘ ਉਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪਈ ਜਿਸ ਦੇ ਟਾਈਟਲ ‘ਤੇ ਮਾਲਾ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਸੀ ਤੇ ਉਸ
ਉਪਰ ਤੁਕਾˆ ਛਪੀਆˆ ਹੋਈਆˆ ਸਨ-ਕਿਸੇ ਦਿਲ ਸਾˆਝੇ ਦੀ ਧੜਕਣ, ਕਿਸੇ ਪ੍ਰੀਤ ਗੀਤ ਦੀ ਲੈਅ।
ਪੱਤੇ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਦੇ ਦੱਸਣ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਤੀ ਸਭੇ ਸ਼ੈਅ। ਪਰਚਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਫੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ
ਕੀਤਾ ਜਿਹੜਾ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੰਪਾਦਨ ਥੱਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬੈਠਿਆˆ ਬੈਠਿਆˆ ਹੀ
ਸਾਰਾ ਪੜ੍ਹ ਮੁਕਾਇਆ। ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਸੋਚੀ ਜਾˆਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਹ ਘੜੇ ਜਿੱਡਾ ਮੋਤੀ ਕਿਹੜੀ ਸਿੱਪੀ
ਵਿਚ ਲੁਕਿਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅੱਜ ਤੀਕ? ਉਸ ਦਿਨ ਤੋˆ ਉਹ ਸ਼ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰ਼ਸਕ ਬਣ ਗਏ
ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਜਦੋˆ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪ੍ਰੀਤ ਸੈਨਾ ਬਣਾਈ ਤਾˆ ਉਹ ਪ੍ਰੀਤ ਸੈਨਿਕ ਬਣ ਕੇ 7
ਜੂਨ 1938 ਨੂੰ ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ (ਨੇੜੇ ਲੋਪੋਕੇ) ਤਹਿਸੀਲ ਅਜਨਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾ
ਵੱਸੇ। ਨਾਵਲ ‘ਚਿੱਟਾ ਲਹੂ‘ ਨੇ ਸਿਰਫ 1932 ‘ਚ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ,
ਸਗੋˆ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਸ਼ੋਹਰਤ ਨੂੰ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ।
ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਾਂਗ ਉਨ੍ਹਾˆ ਜੀਵਨ ‘ਚ ਕਈ ਉਤਰਾਅ ਚੜ੍ਹਾਅ ਵੇਖੇ। ਨਾ ਤਜਰਬੇਕਾਰੀ ਤੇ ਆਪਣੀ
ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਕਰਕੇ ਹੀ ਮਾਸਿਕ ਪਰਚਾ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਕੱਢਣ, ਪ੍ਰੈੱਸ ਲਾਉਣ, ਪੁਸਤਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਆਦਿ
ਕਾਰੋਬਾਰ ‘ਚ ਨਾ ਸਿਰਫ ਘਾਟੇ ਖਾਧੇ, ਸਗੋˆ ਕਰਜ਼ਾਈ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ। ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਦਾ ‘ਚਿੱਟਾ
ਲਹੂ‘ ਨਾਵਲ ਮੈˆ ਨੌਂਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾˆ ਨੇ 38 ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ। ਚਾਰ
ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਚਾਰ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਨਾਟਕ, ਲੇਖ, ਅਨੁਵਾਦ, ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਹੋਰ
ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ। ਉਹ ਪੂਰੀ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਦਾ ਇਕ ਯੁੱਗ ਬਣ ਕੇ
ਵਿਚਰੇ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਅੰਬਰ ਤੇ ਛਾਏ ਰਹੇ।
ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਾਦਗੀ ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਮਿਸਾਲ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਜੋਂ
ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਬੜੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਮਾਲਕ, ਪੂਰਨ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਸਨ।
ਪਤਨੀ, ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ, ਇਕ ਧੀ, ਨੂੰਹਾˆ, ਜਵਾਈ, ਪੋਤਰੇ-ਪੋਤਰੀਆˆ, ਦੋਹਤੇ-ਦੋਹਤਰੀਆˆ
-ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਜੀਵਨ ਕਦੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾˆ ‘ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਹੀˆ ਹੋਇਆ।
1965 ਦੀ ਜੰਗ ਹੋ ਕੇ ਹਟੀ ਸੀ। ਲੋਕਾˆ ਵਿਚ ਅਫਵਾਹ ਸੀ ਕਿ ਲੜਾਈ ਫਿਰ ਲਗੇਗੀ। ਮਾਸਟਰ ਸੰਧੂ
ਨੇ ਉਨ੍ਹਾˆ ਤੋˆ ਪੁੱਛਿਆ, “ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਜੰਗ ਫਿਰ ਛਿੜੇਗੀ?” ਉਤਰ ਸੀ, “ਨਹੀˆ। ਕਿਉˆਕਿ
ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆˆ ਦਾ ਅਮਨ, ਦੁਨੀਆˆ ਦੇ ਇਕ ਸਿਰੇ ਤੋˆ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾˆ ਜੁੜਿਆ
ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾˆ ਮੰਜੇ ਦੀਆˆ ਰੱਸੀਆˆ। ਲੜਾਈਆˆ ਦਾ ਯੁਗ ਖ਼ਤਮ ਸਮਝੋ। ਅਮਨ ਵਿਚ ਹੀ
ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਭਲਾ ਹੈ।” ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾˆ ਉਨ੍ਹਾˆ ਕਿਹਾ, “ਹੁਣ ਤਾˆ
ਠੀਕ ਹੈ, ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਮੇਰੇ ਨੱਕ ਰਾਹੀˆ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਖੂਨ ਵਹਿ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਲੜਕੇ ਮੈਨੂੰ
ਕਾਰ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲੈ ਗਏ। ਇਲਾਜ ਨਾਲ ਮੈˆ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈˆ ਹੈਰਾਨ ਸਾˆ ਕਿ
ਮੈˆ ਬਚ ਕਿਵੇˆ ਗਿਆ? ਫਿਰ ਮੈˆ ਸੋਚਿਆ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ
ਯਮਾˆ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾ ਲਿਆ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਜਦੋˆ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਉਹ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨਹੀˆ,
ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀˆ ਲੈਣ ਆਏ ਸੀ, ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਛੱਡ ਗਏ।” ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਹੱਸ ਪਏ, ਤੇ ਮੇਰਾ ਵੀ
ਹਾਸਾ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਕੀ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹੋ?” “ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਲਿਖਣ
ਵਾਸਤੇ ਤਾˆ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੈ, ਪਰ ਜਦ ਲਿਖਣ ਲਗਦਾ ਹਾˆ, ਤਾˆ ਖਿਆਲ ਖਿੰਡ-ਪੁੰਡ ਜਾˆਦੇ ਹਨ।
ਹੁਣ ਤਾˆ ਇਹ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਢਿਲਕ ਗਈ ਮੇਰੇ ਚਰਖੇ ਦੀ ਹੱਥੀ, ਮੈਥੋˆ ਕੱਤਿਆ ਮੂਲ ਨਾ ਜਾਵੇ।”
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਮੁਖਤਾਰ ਗਿੱਲ ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਮਾਸਟਰ ਸੰਧੂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ। ਉਨ੍ਹਾˆ
ਦਾ ਵੀ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਬੜਾ ਮੋਹ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਸਨ ਕਿ “ਮੈˆ ਦਾੜ੍ਹੀ ਕੱਟਦਾ ਸੀ।
ਜਦ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਮੇਰੇ ਮਕਾਨ ਅੱਗਿਉˆ ਲੰਘਦੇ ਤਾˆ ਕਹਿੰਦੇ, ‘ਮੁਖਤਾਰ! ਦਾੜ੍ਹੀ ਤੋˆ ਦਫਾ
ਚੁਤਾਲੀ ਕਦੋˆ ਚੁਕਣੀ ਆˆ।‘ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਦੋਸਤ ਰੋਟੀ ਖਾ
ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾˆ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਪਵੇ ਕਿ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲਉ ਤਾˆ ਉਹ ਦੋਸਤ
ਨਹੀˆ ਹੁੰਦਾ। ਦੋਸਤ ਤਾˆ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬਿਨਾˆ ਪੁੱਛਿਆˆ ਹੀ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਹ
ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੈਰ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਮਿੱਠੀਆˆ ਗੋਲੀਆˆ ਤੇ ਟੌਫੀਆˆ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ
ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਬੱਚਾ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ, ਉਹ ਉਹਨੂੰ ਟੌਫੀ ਜਾˆ ਮਿੱਠੀ ਗੋਲੀ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਬੱਚੇ
ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਸੈਰ ਦਾ ਸਮਾˆ ਉਡੀਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।’
‘ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ ਵਿਚ ਗੋਬਿੰਦੀ ਨਾਮ ਦਾ ਆਦਮੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਪੈਸਿਆˆ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ।
ਉਹ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਪਾਸ ਗਿਆ। ਉਚੀ ਸੁਣਦਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਕੰਨ ਕੋਲ ਮੂੰਹ ਕਰ ਕੇ ਇਕ
ਸੌ ਰੁਪਏ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਮੇਰੇ ਦੂਜੇ ਕੰਨ ਵਿਚ ਦੱਸ।‘ ਗੋਬਿੰਦੀ
ਨੇ ਸਮਝਿਆ, ਕੰਮ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹਨੇ ਦੂਜੇ ਕੰਨ ਵਿਚ ਸੌ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾˆ ਨਾਨਕ
ਸਿੰਘ ਕਿਹਾ, “ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀˆ ਲੱਗਦਾ। ਮੇਰੇ ਇਕ ਕੰਨ ਵਿਚ ਸੌ ਸੌ ਸੁਣੀˆਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜੇ
ਵਿਚ ਦੋ ਦੋ ਸੌ।
ਉਹ ਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾˆਦੇ ਅਤੇ ਵੈਰੋਕੇ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਜਾˆਦੇ। ਰਾਹ ਵਿਚ
ਖੂਹ ਆਉˆਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਖੂਹ ਦੀਆˆ ਟਿੰਡਾˆ ਚੋˆਦੀਆˆ ਸਨ। ਟਿੰਡਾˆ ਚੋˆਦੀਆˆ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ
ਪੈਲੀਆˆ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀˆ ਸੀ ਜਾˆਦਾ ਕਿਉˆਕਿ ਬਹੁਤਾ ਪਾਣੀ ਤਾˆ ਚੋ ਕੇ ਫਿਰ ਖੂਹ ਵਿਚ
ਚਲਾ ਜਾˆਦਾ ਸੀ। ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘ਤੇਰੀਆˆ ਸਾਰੀਆˆ ਟਿੰਡਾˆ ਚੋˆਦੀਆˆ
ਹਨ।‘ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ‘ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਨਵੀˆਆˆ ਟਿੰਡਾ ਖਰੀਦਣ ਵਾਸਤੇ ਪੈਸੇ
ਨਹੀˆ। ਮੈˆ ਤਾˆ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹਾˆ।‘ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਵੀˆਆˆ ਟਿੰਡਾˆ ਵਾਸਤੇ ਉਸ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ
ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ”
ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਬਾਊ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ । ਬਾਊ ਜੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਚਕੋਟੀ ਦੇ ਨਾਵਲਕਾਰ
ਹੋਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਨਾਵਲਿਸਟ ਚਾਰਲਸ ਡਿਕਨਜ਼, ਬੰਗਲਾ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ
ਨਾਵਲਕਾਰ ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮ
ਚੰਦ ਨਾਲ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾˆਦੀ ਹੈ। ਅਤਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸੂਰੀ ਦਸਦੇ ਨੇ ਸਾਡੇ ਬਾਊ ਜੀ ਪੰਜਾਬੀ
ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਇਕ ਚਮਤਕਾਰ ਸਨ। ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਉਨ੍ਹਾˆ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਦਾਤ ਵਜੋˆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ;
ਜਿਹੜੀ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਅਪਾਰ ਲਗਨ ਤੇ ਘਾਲਣਾ ਸਦਕਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹੀ। ਬਾਊ ਜੀ ਨੇ 38 ਨਾਵਲ
ਲਿਖੇ। ਚਾਰ ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਚਾਰ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਨਾਟਕ, ਲੇਖ, ਅਨੁਵਾਦ, ਸਖ਼ੈ-ਜੀਵਨੀ
ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਹੀ ਲਿਖਿਆ। ਉਹ ਪੂਰੀ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਦਾ ਇਕ
ਯੁੱਗ ਬਣ ਕੇ ਛਾਏ ਰਹੇ।
ਬਾਊ ਜੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾ ਤਾˆ ਸਨ ਹੀ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਤਾˆ ਉਹ ਇਕ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਤੋˆ
ਛੁੱਟ ਇਕ ਦੈਵੀ ਆਤਮਾ ਹੀ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਕਰਮਯੋਗੀ, ਇਕ ਤਪੱਸਵੀ, ਇਕ ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ। ਪਿਤਾ
ਭਾਵੇˆ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਮਹਾਨ ਪੁਰਸ਼ ਕਿਉˆ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆˆ ਲਈ ਤਾˆ ਉਹ ਪਿਤਾ ਹੀ
ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਬਾਊ ਜੀ ਇਕ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਨਾਵਲਕਾਰ ਤੇ ਪਿਤਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਕ ਮਹਾਨ ਇਨਸਾਨ
ਵੀ ਸਨ। ਉਹ ਇਕ ਲਾਜਵਾਬ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸਨ। ਇਕ ਆਦਰਸ਼ਕ ਵਿਅਕਤੀ-ਜਿਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਗੁਣਾˆ ਦੀ ਮਹਿਕ
ਕਸਤੂਰੀ ਵਾˆਗ ਚੌਗਿਰਦੇ ਵਿਚ ਫੈਲ ਗਈ।’
‘ਸੰਨ 1958 ਵਿਚ ਮੈˆ ਬਾਊ ਜੀ ਦੀ ਨੂੰਹ ਬਣ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਦੋˆ ਸਾਰਾ
ਪਰਿਵਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਭੀੜੀ ਗਲੀ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ, ਚੌਕ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਬਾਊ
ਜੀ ਆਪਣੇ ਚੌਦਾˆ ਕੁ ਜੀਆˆ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ। ਪਰ ਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆˆ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾˆ
ਦੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਦੁਨੀਆ ਸੀ। ਘਰੇਲੂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆˆ ਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਝਮੇਲਿਆˆ ਤੋˆ ਉਹ ਪੂਰੀ
ਤਰ੍ਹਾˆ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿ ਕੇ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾˆ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ ਤੇ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ। ਘਰ
ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾˆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਾਡੇ ਭਾਬੀ ਜੀ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬਾਊ ਜੀ ਦੀ ਸਾਦੀ
ਰਹਿਣੀ ਬਹਿਣੀ ਤੇ ਸੀਮਤ ਲੋੜਾˆ ਸਨ। ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਤਾˆ ਬਿਸਤਰੇ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ। ਘਰ ਦੇ ਇਕ
ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਮੰਜੀ ਸੀ। ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀਆˆ ਪੁਸਤਕਾˆ, ਲਿਖਣ
ਸਮੱਗਰੀ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਮੈਟਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਾਗ਼ਜ਼ ਪੱਤਰ ਤੇ ਪੈੱਨ ਦਵਾਤ ਲਈ ਕੋਲ ਇਕ ਛੋਟਾ
ਮੇਜ਼। ਉਸੇ ਬਿਸਤਰੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਉਹ ਸੌˆਦੇ, ਤਕੀਏ ਨਾਲ ਢਾਸਣਾ ਲਾਈ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਤੇ
ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਥਾਲੀ ਵਿਚ ਪਰੋਸੀ ਹੋਈ ਰੋਟੀ ਖਾˆਦੇ। ਉਸੇ ਬਿਸਤਰੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਹੀ
ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆˆ ਜਾˆ ਮਿਲਣ ਆਏ ਵਿਅਕਤੀਆˆ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ। ਮੁਲਾਕਾਤ ਲਈ ਕੋਈ
ਵੱਖਰਾ ਕਮਰਾ ਨਹੀˆ, ਕੋਈ ਸਟੱਡੀ ਜਾˆ ਸੌਣ ਕਮਰਾ ਨਹੀˆ। ਬਸ ਸਾਦਾ ਜਿਹਾ ਘਰ, ਸਾਦੀ ਰਹਿਣੀ
ਬਹਿਣੀ ਤੇ ਸਾਦਾ ਖਾਣਾ। ਏਨੀਆˆ ਕੁ ਲੋੜਾˆ ਜਿਹੜੀਆˆ ਹਰ ਹੇਠਲੀ ਮੱਧ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆˆ
ਹੁੰਦੀਆˆ ਹਨ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਪਾਠਕ, ਲੇਖਕ, ਮਿੱਤਰ ਸਨੇਹੀ ਜਾˆ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਕੇ ਵੇਖੋ,
ਉਹੀ ਘਰ ਉਨ੍ਹਾˆ ਲਈ ਤੀਰਥ ਸਮਾਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਇਕ ਨੁੱਕਰ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦੇ
ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ ਨਿਰੰਤਰ ਲਿਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ, ਸਮਾਜ ਦੀਆˆ ਕੁਰੀਤੀਆˆ ਨੂੰ ਮਿਟਾਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ
ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਲਮ ਕਿਸੇ ਅਰੋਕ ਦਰਿਆ ਦੇ ਵੇਗ ਵਾˆਗ ਵਹਿੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਇਸ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਘਰ
ਦੀਆˆ ਕੰਧਾˆ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਨਾਲੋˆ ਦਿਲਾˆ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ
ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੇ ਗੋਡੇ ਕੋਲ ਬਹਿ ਕੇ ਦੋ ਘੜੀਆˆ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਵਾਲਾ ਇਨਸਾਨ ਯਾਦਾˆ ਦੀ
ਪਟਾਰੀ ਲੈ ਕੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਦਾ ਸੀ।
ਬਾਊ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਾਦਗੀ ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਮਿਸਾਲ ਸੀ। ਗੱਲਬਾਤ, ਰਹਿਣੀ-ਬਹਿਣੀ, ਖਾਣ-ਪੀਣ,
ਪਹਿਨਣ, ਆਚਾਰ-ਵਿਹਾਰ, ਕਿਸੇ ਪੱਖੋˆ ਬਨਾਵਟ ਨਾˆ-ਮਾਤਰ ਨਹੀˆ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾˆ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਜੀਵਨ ਕਥਨੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਦਰਪਣ ਸੀ। ਦੋ ਵੇਲੇ ਦੋ
ਅਣ-ਚੋਪੜੇ ਫੁਲਕੇ ਦਾਲ ਜਾˆ ਸਬਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖਾਣੇ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦਾ ਨਿੱਤ ਦਾ ਆਹਾਰ ਸੀ ਤੇ ਰਾਤੀˆ
ਸੌਣ ਤੋˆ ਪਹਿਲਾˆ ਇਕ ਗਲਾਸ ਦੁੱਧ। ਪਹਿਨਣ ਵੱਲੋˆ ਸਾਦਗੀ ਦਾ ਇਹ ਹਾਲ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੱਪੜੇ
ਨਹੀˆ ਬਦਲੇ ਤਾˆ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀˆ। ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਵੀ ਬਹੁਤੀ ਵਾਰੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾˆ ਹੀ
ਤੁਰ ਪੈˆਦੇ। ਅਸੀˆ ਉਨ੍ਹਾˆ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਬਦਲਣ ਲਈ ਆਖਦੇ ਤਾˆ ਅੱਗੋˆ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖ ਛੱਡਦੇ,
”ਮੇਰੇ ਕੱਪੜੇ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਨੇ, ਕੋਈ ਨਹੀˆ ਵੇਖਦਾ ਇਨ੍ਹਾˆ ਵੱਲ।”
ਸੱਚਮੁੱਚ! ਬਾਊ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਬਾਹਰੀ ਦਿਖਾਵੇ ਦੀ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀˆ ਸੀ।
ਜਿਸ ਸਾਲ ਮੇਰਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ, ਉਦੋˆ ਮੈˆ ਅਜੇ ਐੱਮ.ਏ. ਫਾਈਨਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਸਾˆ। ਉਦੋˆ ਬਾਊ
ਜੀ ਦਾ ਨਾਵਲ ‘ਸੰਗਮ‘ ਸਾਡੇ ਕੋਰਸ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉˆਝ ਵੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸ਼ੌਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ
ਮੈˆ ਉਦੋˆ ਤਕ ਬਾਊ ਜੀ ਦੇ ਲਿਖੇ ਸਾਰੇ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕੀ ਸਾˆ। ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ
ਜਿਗਿਆਸਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈˆ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਰੂਪੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਪਲਾˆ ਵਿਚ
ਵੇਖ ਸਕਾˆ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਜਦੋˆ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਪਿੱਛੋˆ ਗੱਪ-ਸ਼ੱਪ ਵਿਚ ਮਸਤ ਹੁੰਦਾ,
ਉਦੋˆ ਬਾਊ ਜੀ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ। ਜਦੋˆ ਸਵੇਰੇ ਅਸੀˆ ਜਾਗਦੇ, ਉਦੋˆ ਵੀ ਮੈˆ ਬਾਊ ਜੀ ਨੂੰ
ਸੁੱਤਿਆˆ ਵੇਖਦੀ। ਦਿਨੇ ਉਹ ਅਖ਼ਬਾਰਾˆ, ਰਸਾਲੇ, ਪੁਸਤਕਾˆ ਆਦਿ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾˆ ਕਿਸੇ
ਕਾਪੀ ਉੱਤੇ ਕੁਝ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ।’
ਅਤਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸੂਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਬਾਊ ਜੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਇਕ ਚਮਤਕਾਰ ਸਨ। ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ
ਉਨ੍ਹਾˆ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਦਾਤ ਵਜੋˆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ; ਜਿਹੜੀ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਅਪਾਰ ਲਗਨ ਤੇ ਘਾਲਣਾ
ਸਦਕਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹੀ। ਬਾਊ ਜੀ ਨੇ 38 ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ। ਚਾਰ ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਚਾਰ
ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਨਾਟਕ, ਲੇਖ, ਅਨੁਵਾਦ, ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਹੀ ਲਿਖਿਆ। ਉਹ
ਪੂਰੀ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਦਾ ਇਕ ਯੁੱਗ ਬਣ ਕੇ ਛਾਏ ਰਹੇ।ਬਾਊ ਜੀ ਪੰਜਾਬੀ
ਨਾਵਲ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾ ਤਾˆ ਸਨ ਹੀ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਤਾˆ ਉਹ ਇਕ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਤੋˆ ਛੁੱਟ ਇਕ ਦੈਵੀ
ਆਤਮਾ ਹੀ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਕਰਮਯੋਗੀ, ਇਕ ਤਪੱਸਵੀ, ਇਕ ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ। ਪਿਤਾ ਭਾਵੇˆ ਕਿੰਨਾ
ਵੀ ਮਹਾਨ ਪੁਰਸ਼ ਕਿਉˆ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆˆ ਲਈ ਤਾˆ ਉਹ ਪਿਤਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਬਾਊ ਜੀ
ਇਕ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਨਾਵਲਕਾਰ ਤੇ ਪਿਤਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਕ ਮਹਾਨ ਇਨਸਾਨ ਵੀ ਸਨ। ਉਹ ਇਕ
ਲਾਜਵਾਬ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸਨ। ਇਕ ਆਦਰਸ਼ਕ ਵਿਅਕਤੀ-ਜਿਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਗੁਣਾˆ ਦੀ ਮਹਿਕ ਕਸਤੂਰੀ ਵਾˆਗ
ਚੌਗਿਰਦੇ ਵਿਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਸੰਨ 1958 ਵਿਚ ਮੈˆ ਬਾਊ ਜੀ ਦੀ ਨੂੰਹ ਬਣ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ
ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਦੋˆ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਭੀੜੀ ਗਲੀ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ, ਚੌਕ ਬਾਬਾ
ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਬਾਊ ਜੀ ਆਪਣੇ ਚੌਦਾˆ ਕੁ ਜੀਆˆ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ। ਪਰ ਘਰ
ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆˆ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਦੁਨੀਆ ਸੀ। ਘਰੇਲੂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆˆ ਤੇ ਸੰਸਾਰਕ
ਝਮੇਲਿਆˆ ਤੋˆ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾˆ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿ ਕੇ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾˆ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ ਤੇ ਸਿਰਜਣਾ
ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ। ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾˆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਾਡੇ ਭਾਬੀ ਜੀ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਕਰਦੇ
ਸਨ। ਬਾਊ ਜੀ ਦੀ ਸਾਦੀ ਰਹਿਣੀ ਬਹਿਣੀ ਤੇ ਸੀਮਤ ਲੋੜਾˆ ਸਨ। ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਤਾˆ ਬਿਸਤਰੇ ‘ਤੇ
ਬੈਠ ਕੇ। ਘਰ ਦੇ ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਮੰਜੀ ਸੀ। ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾˆ
ਦੀਆˆ ਪੁਸਤਕਾˆ, ਲਿਖਣ ਸਮੱਗਰੀ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਮੈਟਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਾਗ਼ਜ਼ ਪੱਤਰ ਤੇ ਪੈੱਨ
ਦਵਾਤ ਲਈ ਕੋਲ ਇਕ ਛੋਟਾ ਮੇਜ਼। ਉਸੇ ਬਿਸਤਰੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਉਹ ਸੌˆਦੇ, ਤਕੀਏ ਨਾਲ ਢਾਸਣਾ ਲਾਈ
ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਤੇ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਥਾਲੀ ਵਿਚ ਪਰੋਸੀ ਹੋਈ ਰੋਟੀ ਖਾˆਦੇ। ਉਸੇ
ਬਿਸਤਰੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਹੀ ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆˆ ਜਾˆ ਮਿਲਣ ਆਏ ਵਿਅਕਤੀਆˆ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ
ਕਰਦੇ। ਮੁਲਾਕਾਤ ਲਈ ਕੋਈ ਵੱਖਰਾ ਕਮਰਾ ਨਹੀˆ, ਕੋਈ ਸਟੱਡੀ ਜਾˆ ਸੌਣ ਕਮਰਾ ਨਹੀˆ। ਬਸ ਸਾਦਾ
ਜਿਹਾ ਘਰ, ਸਾਦੀ ਰਹਿਣੀ ਬਹਿਣੀ ਤੇ ਸਾਦਾ ਖਾਣਾ। ਏਨੀਆˆ ਕੁ ਲੋੜਾˆ ਜਿਹੜੀਆˆ ਹਰ ਹੇਠਲੀ
ਮੱਧ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆˆ ਹੁੰਦੀਆˆ ਹਨ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਪਾਠਕ, ਲੇਖਕ, ਮਿੱਤਰ ਸਨੇਹੀ ਜਾˆ
ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਕੇ ਵੇਖੋ, ਉਹੀ ਘਰ ਉਨ੍ਹਾˆ ਲਈ ਤੀਰਥ ਸਮਾਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਇਕ ਨੁੱਕਰ
ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦੇ ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ ਨਿਰੰਤਰ ਲਿਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ, ਸਮਾਜ ਦੀਆˆ
ਕੁਰੀਤੀਆˆ ਨੂੰ ਮਿਟਾਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਲਮ ਕਿਸੇ ਅਰੋਕ ਦਰਿਆ ਦੇ ਵੇਗ ਵਾˆਗ
ਵਹਿੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਇਸ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਘਰ ਦੀਆˆ ਕੰਧਾˆ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਨਾਲੋˆ ਦਿਲਾˆ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ
ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੇ ਗੋਡੇ ਕੋਲ ਬਹਿ ਕੇ ਦੋ ਘੜੀਆˆ
ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਵਾਲਾ ਇਨਸਾਨ ਯਾਦਾˆ ਦੀ ਪਟਾਰੀ ਲੈ ਕੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਦਾ ਸੀ।ਬਾਊ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਾਦਗੀ
ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਮਿਸਾਲ ਸੀ। ਗੱਲਬਾਤ, ਰਹਿਣੀ-ਬਹਿਣੀ, ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਪਹਿਨਣ, ਆਚਾਰ-ਵਿਹਾਰ, ਕਿਸੇ
ਪੱਖੋˆ ਬਨਾਵਟ ਨਾˆ-ਮਾਤਰ ਨਹੀˆ ਸੀ।ਉਨ੍ਹਾˆ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਜੀਵਨ ਕਥਨੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ
ਦਾ ਦਰਪਣ ਸੀ। ਦੋ ਵੇਲੇ ਦੋ ਅਣ-ਚੋਪੜੇ ਫੁਲਕੇ ਦਾਲ ਜਾˆ ਸਬਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖਾਣੇ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦਾ ਨਿੱਤ
ਦਾ ਆਹਾਰ ਸੀ ਤੇ ਰਾਤੀˆ ਸੌਣ ਤੋˆ ਪਹਿਲਾˆ ਇਕ ਗਲਾਸ ਦੁੱਧ। ਪਹਿਨਣ ਵੱਲੋˆ ਸਾਦਗੀ ਦਾ ਇਹ
ਹਾਲ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੱਪੜੇ ਨਹੀˆ ਬਦਲੇ ਤਾˆ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀˆ। ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਵੀ ਬਹੁਤੀ
ਵਾਰੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾˆ ਹੀ ਤੁਰ ਪੈˆਦੇ। ਅਸੀˆ ਉਨ੍ਹਾˆ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਬਦਲਣ ਲਈ ਆਖਦੇ ਤਾˆ ਅੱਗੋˆ
ਹੱਸ ਕੇ ਆਖ ਛੱਡਦੇ, ”ਮੇਰੇ ਕੱਪੜੇ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਨੇ, ਕੋਈ ਨਹੀˆ ਵੇਖਦਾ ਇਨ੍ਹਾˆ
ਵੱਲ।ਸੱਚਮੁੱਚ! ਬਾਊ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਬਾਹਰੀ ਦਿਖਾਵੇ ਦੀ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀˆ ਸੀ।
ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਲਾਸਿਕ ਨਾਵਲ ‘ਅੱਧ ਖਿੜਿਆ ਫੁੱਲ ਦਾ‘ ਏ ਲਾਈਫ ਇਨਕੰਪਲੀਟ‘ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ
ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਪੋਤੇ ਨਵਦੀਪ ਸੂਰੀ ਨੇ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਜਕਲ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ‘ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ
ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਹੈ। ਨਵਦੀਪ ਸੂਰੀ ਉੱਘੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੂਰੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ
ਲੇਖਕਾ ਅਤਰਜੀਤ ਕੌਰ ਸੂਰੀ(ਭਾਬੀ) ਦੇ ਬੇਟੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋˆ ਪਹਿਲਾˆ
ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ‘ਚ ਸਿਰਜੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਅਨੁਵਾਦ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਪੈਰੇ, ਇਸ ਕਾਰਜ ਦੀ
ਅੱਜ ਦੇ ਸਮਿਆˆ ‘ਚ ਵੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਬਿਆਨਦੇ ਹਨ, ਜਦੋˆ ਫਿਰਕੂਵਾਦ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ
ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਅੱਧੋਰਾਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਇਕ ਸਿੱਖ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੈ, ਜੋ
(ਆਪਣਾ) ਨਿੱਕਾ ਬੱਚਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸੌˆਪਦਾ ਹੈ। ਜਦੋˆ ਕੁਲਦੀਪ
ਸਿੰਘ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋˆ ਬਾਹਰ ਆਉˆਦਾ ਹੈ ਤਾˆ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮੌਤ
ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੋਸਤ ਅਹਿਮਦ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ
ਜ਼ੁਬੈਦਾ ਨੂੰ ਸੌˆਪਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਹਿਮਦ ਆਪਣੀ
ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਘਰ ‘ਚ ਗਊ ਮਾਸ ਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਰਤੋˆ ਰੋਕਣ ਲਈ ਆਖਦਾ ਹੈ। ਨਾਵਲ
‘ਅੱਧ-ਖਿੜਿਆ ਫੁੱਲ‘ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਦੀਆˆ 59 ਪੁਸਤਕਾˆ ‘ਚੋˆ ਸਰਵੋਤਮ ਹੈ। ਨਵਦੀਪ ਸੂਰੀ ਇਸ
ਤੋˆ ਪਹਿਲਾˆ ‘ਪਵਿੱਤਰ ਪਾਪੀ‘ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ‘ਚ ‘ਸੇˆਟਲੀ ਸਿੰਨਰ‘ ਵਜੋˆ ਕਰ
ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਵਲ ‘ਤੇ ਫਿਲਮ ਵੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨੇ ਉਸ ਫਿਲਮ ‘ਚ ਮੁੱਖ
ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।
ਬਾਊ ਜੀ ਦਾ ਦੇਹਾˆਤ 28 ਦਸੰਬਰ 1971 ਵਿਚ ਅਚਾਨਕ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਲੱਗਿਆ
ਜਿਵੇˆ ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਤੋˆ ਛੱਤ ਉੱਡ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕੀ, ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਨੂੰ
ਅਨਾਥ ਕਰ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾˆ ਨਮਿਤ ਅਖੰਡਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਗਰੀਨ ਐਵਨਿਊ ‘ਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਿਆ। ਪੁਰਾਤਨ
ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਲਾਬ ਦੇ ਕੰਢੇ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੋਗ ਗਵਾਰ ਸੀ। 29 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾˆ
ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸੂਰੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਚਿਤਾ
ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਦੂਜੇ ਸਪੁੱਤਰ ਨੇ ਦਿੱਤੀ। ਮਾਸਟਰ ਸੰਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ
ਸਾਰੇ ਲੇਖਕ ਉਨ੍ਹਾˆ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾˆਜਲੀ ਭੇਟ ਕਰਨ ਆਏ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸ਼ ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ ਨਾਨਕ
ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾˆਜਲੀ ਭੇਟ ਕਰਦਿਆˆ ਕਿਹਾ, “ਲੇਖਕ ਤਾˆ ਸਾਰੇ ਬਣ ਜਾˆਦੇ ਨੇ ਪਰ ਆਦਮੀ ਕੋਈ
ਕੋਈ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਸ਼ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਆਦਮੀ ਪਹਿਲਾˆ ਸਨ, ਲੇਖਕ ਬਾਅਦ ਵਿਚ।” ਠੀਕ ਹੀ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ
ਵਧੀਆ ਇਨਸਾਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਕਹਿਣੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ਇਕ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾˆ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਹਰ
ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਬਰਸੀ 28 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਮਨਾਉˆਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਧੀਆ ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ
ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਹਰ ਵੇਲੇ ਝੁਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
17 ਜਨਵਰੀ 2004 ਨੂੰ ਓਹਨਾˆ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਦੀ, 96 ਵਰ੍ਹਿਆˆ ਦੀ ਲੰਮੀ ਉਮਰ
ਭੋਗਣ ਪਿਛੋˆ, ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਨਾˆ ‘ਤੇ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਫਾਊˆਡੇਸ਼ਨ ਹੈ।
ਪ੍ਰੀਤ ਭਵਨ ਓਪਨ ਏਅਰ ਥੀਏਟਰ ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਹਿਤਕ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ
ਸਰਗਰਮੀਆˆ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਖੰਡਰਾˆ ਵਿੱਚ ਧੜਕਣ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਮਹਿਕਾ ਤੇ ਰੁਸ਼ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾˆ ਦੇ ਸਮਾਧ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਾਰਕ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਅਜੇ ਕਿੰਨੇ
ਅਧੂਰੇ ਨਾਵਲ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਹਨ, ਕਲਮ ਨੂੰ ਟੋਲਦੇ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਵਲ ਇਕ ਮਿਆਨ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾˆ ਨੂੰ 1962 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ।
1968 ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤਰ ਪਾਪੀ ਦੇ ਅਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
• Ph = 02 9682 3030
Mob; 0417271147
-0-
|
